-1996 онд Ахлагчийн сургуулийн холбооны ангид элсэн, сургууль төгсөх үед Цэрэнчимэд хурандаа, тухайн үед "бүргэдтэй хошууч" гэж бидний нэрлэж байсан Эрхэмбаяр хурандаа нар элитийн батальон байгуулах гэж байгаа, энэ ангид алба хаах хүн энгийн иргэдээс 10, жирийн цэргийн алба хаагчаас 3 дахин илүү ачаалалтай байна гээд л яриа хийсэн.

Тухайн үед гадны ганц хоёр улсын тусгай хүчний талаар багахан мэдээлэл авч ер нь элит ангид алба хаая гэсэн хүсэл төрж, анхны 17 ахлагчийн нэг болж байлаа. 1997 оны 6 дугаар сарын 16-нд томилогдож очсон өдөр одоо ч сэтгэлд тодхон. Хамт томилогдсон нөхөд ангиудын тэргүүн ахлагч, багш, инженер гээд бүгд Зэвсэгт хүчинд нэртэй, мөртэй ажиллаж яваа. Миний хувьд буудагчаас тэргүүн ахлагч хүртэл энэ ангидаа алба хааж байна даа.

-Тухайн үед элитийн залуус арай л илүү идэвхтэй, шинийг эрэлхийлдэг байсан гэж олон хүн ярихыг сонссон...

-Тухайн үед хөнгөн, хүнд, десантын рот гэсэн зохион байгуулалттай байсан. Десант ротынхон гэхэд л оросын десантчдын хувцас хэрэгслээс санаа авах ч юм уу, манай хөнгөн ротынхон авангард, хамгийн чадварлаг байх ёстой гээд л элит гэсэн шинжийг агуулга, хэлбэр талаасаа бий болгож бүрдүүлэхийг хичээдэг байсан.

Энхбаяр, Батсүх, Баттулга, Наранпүрэв, Бат-Эрдэнэ гээд олон залуусын хүч хөдөлмөр элитийн батальонд зохих хэмжээнд шингэсэн, одоо ч гэсэн тэд өөр өөрийнхөө албанд тэргүүлэн ажиллаж байгаа.

-Элит гэдэг үгийг хэрхэн ойлгож байв. Одоо энэ ойлголт өөрчлөгдсөн үү?

-Тэр үеийн сургалт их чанартай, ачаалалтай явагддаг байсан. Албадын дарга нар бидэнд багшилдаг. Хурандаа Дамба, Ганзориг гээд багш нар хичээлийг заасан шиг заадаг. Чимэдцэрэн хурандаа биднийг шилдэг, тусгай цэргүүд мэдээлэлгүй "зомби" цэрэг байх ёстой гээд хээр 3-4 cap бэлтгэл, сургууль хийлгэдэг байлаа.

Өөрөөр хэлбэл суурийг нь маш сайн тавьсан. Тэр эрчээрээ л явж байна. Элит гэдгийг бид бусдаас хэд дахин илүү, тэргүүн шугаманд байх ёстой л гэж ойлгож бэлтгэгдсэн. Энэ ойлголт, утга одоо ч хол зөрөөгүй байх.

-Тэр үеийнхнийг одоогийн ахлагч нартай харьцуулж хардаг уу?

-Орчин нөхцөл, ахлагчийн байр суурь гээд олон зүйлд өөрчлөлт орсон нь мэдээж. Бидний үед ахлагч нарын нэр хүнд тийм ч сайн байгаагүй. Одоо бол ахлагчийн албанд орох хүсэл сонирхолтой залуус маш олон болсон. Энэ нь Зэвсэгт хүчний хөгжлийн бодлоготой салшгүй холбоотой.

Ахлагчийн алба хөгжиж, бусад орны ахлагчийн албатай дүйцэх хэмжээнд хүрч байгаагийн нэг илрэл гэж хэлж болно. Сургууль дүүргээд ирж байгаа залууст нийтлэг нэг зүйл ажиглагддаг. Юу гэхлээр үг даах чадваргүй болчихсон. Хатуухан үг хэлэхэд л бараг нулимс нь цийлэгнэнэ.

Гэхдээ энэ нь ерөнхийдөө нийгмийн уур амьсгал "эмэгтэйлэг" тал руу хэлбийсэнтэй холбоотой байх. Залуусын өмсөж, зүүж байгаагаас эхлээд л шүүмжлэлтэй хандах гээд байдаг юм. Эр хүний мөн чанар алдагдаад байх шиг.

-Тэргүүн ахлагч гэж хэн бэ?

-Нэгдүгээрт, ангийн захирагчийн хамгийн сайн зөвлөх, шадар туслагч. Яагаад гэвэл захирагч ахлагч нарын нарийн ширийн асуудлыг тэр бүр мэдэхгүй. Тийм учраас цэргийн алба, сургалт, гэр бүл, нийгмийн гээд бүх л талын үнэн зөв мэдээллийг тэргүүн ахлагч өгөх ёстой.

Нөгөө талаас миний хувьд ахлагч нарынхаа дарга нь биш ах нь байхыг хичээдэг. Өмсөж зүүхээс нь эхлээд ажил, мэргэжлийн, амин хувийн ч зөвлөгөө өгч, аль болох туслаж, ойлгож, дэмжиж ажиллая л гэж боддог доо.

-Удирдлагын түвшинд хэр хамтран ажиллаж чаддаг вэ?

-Ер нь л голлох байр суурьтай оролцдог. ЗХЖШ, ЕЗЦК, АДХЦК, Ахлагчийн сургуулийн, зарим ангиудын тэргүүн ахлагч нар бүгд л элитийн батальонд алба хааж байсан болохоор санаа бодлоо хэлэх, хамтарч ажиллахад амар. Хийж хэрэгжүүлж буй ажилд нь чадлынхаа хэрээр туслахыг хичээдэг, Ер нь бид хоорондоо маш их ярилцдаг.

-Анхдагч энхийг сахиулагчдын нэг...

-Ирак, Сьерра Леонд I, Косовод II ээлжээр үүрэг гүйцэтгэсэн. Иракт үүрэг гүйцэтгэхээр явах гэж байхдаа 800 жилийн өмнө Чингисийн цэрэг очиж бүр хүчийг үзүүлсэн нутагт одоо бид очих нь, байлдаад өгнө гэсэн гэнэн, хөөргөн бодолтой л залуус явж байсан.

Аюултай, дайны байдалтай газар явж байсан гэсэн бодол, айдас ч төрөөгүй. Маш их зүйлийг сурч мэдэж, туршлага хуримтлуулсан. Кувейтээс цааш гарахад зэвхий даагаад л, хүмүүсийн харц нь хүртэл өөр. Замын хажууд зогсоод гуйлга гуйж буй хүүхдүүдийн дүр зураг одоо ч мартагддаггүй юм.

Анх биднийг Бангладеш улсад олон улсын хээрийн сургуульд оролцож байхад НҮБ-ын ажиглагч офицер ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэх бүрт үргэлж суралцаж байдаг гэж хэлж байсан. Үнэхээр ажиллагаа бүрээс шинийг сурч, туршлага дадлага хуримтлуулдаг. Ялангуяа "Иракийн эрх чөлөө" ажиллагаа анхны байсан болоод ч тэр үү, их зүйлд суралцсан.

Гэхдээ бид үндсэн үүргээ, сургалт, бэлтгэлээ орхигдуулж огт болохгүй. ЭСА гэж хэт туйлширч болохгүй гэж боддог. Залуус маань ч бас арай өөр ашиг сонирхлын үүднээс ЭСА-нд үүрэг гүйцэтгэх сонирхолтой байх шиг санагддаг юм.

-Цэргийн алба хаагчийн хувьд номер 1 зүйл нь юу байх ёстой вэ?

-Цэргийн албаны ухамсар гэж зүйлийг ойлгож, суулгах хэрэгтэй. Хууль, дүрэм, журам байсан ч цэргийн хүн итгэл үнэмшил дээр тулгуурлаж ажилладаг. Үүний утга учрыг сайн ойлгох ёстой. Дараа нь эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн нь байх.

Үүний дараа бусад боловсрол мэдлэгтээ анхаарах нь зүйтэй болов уу. Халуун тогоонд нь орж, цэргийн алба, амьдралыг мэдрээгүй хүн алсдаа зөв шийдвэр гаргаж чадахгүй шүү дээ.

-Баасан гэж хувь хүний тухай. Баасан гэж хэн бэ гэдгийг Та өөрөө илэрхийлбэл...

-Айлын эзэн, аав ээждээ хүү нь, гэргийдээ хань, үрсдээ аав нь.

-Нутаг ус, аав, ээж...

-Төв аймгийнх. Аав, ээжээс наймуулаа. Миний аав, ээж маань жирийн л ажилчин хүмүүс.

-Удам дагаж цэргийн хүн болоогүй юм байна.

-Ах дүү, хамаатан садны маань дунд цэргийн хүн байхгүй. Харин аавын өвөг эцэг журамт цэрэг байсан гэсэн. Жаахан байхаасаа шагайгаар манайхан, дайсан гэж байлдаж тоглодог байлаа. Хамгийн гол нөлөөлөл бол манай гудамны залуу цэргийн хүн болсныг хараад л шийдвэр гаргасан.

-Ханийг чинь бас цэргийн хүн гэж сонссон...

-Гэргий маань 150 дугаар ангид тасгийн захирагчаар ажилладаг ахлах ахлагч Уранчимэг гэж хүн бий. Өчигдөр Өмнөд Судан улсыг зорьсон. Бид хоёр охинтой.

-Өмнөд Судан явах шийдвэрийг нь хэрхэн хүлээж авав?

-Даргын ёсоор бол өөр. Ханийн хувьд бол хайрлаад, татгалзангүй байсан шүү. Гэхдээ өөрийнх нь хүссэн зорилго учраас дэмжсэн.

-Залуу гэр бүлийн тухай ямар бодолтой явдаг вэ?

-Миний ажлын үүрэгт "Ар гэрийнх нь асуудлыг анхаарч үзэх ёстой" гэсэн заалт бий. Тэр утгаараа ч юм уу ахлагч нарынхаа ар гэртэй холбоотой, ойрхон ажилладаг. Янз бүрийн л асуудалтай тулгарна. Манайхан чинь ихэнх нь залуучууд учраас олон асуудал бэрхшээл гарна.

Цэргийн албаны онцлогийг ойлгож, хүлээцтэй тэвчээртэй байгаасай гэдэг үүднээс нь ярьж, ойлгуулж, зөвлөхийг хичээдэг. Ер нь залуус маань маш зөв сонголт хийх хэрэгтэй. Яаран хандаж болохгүй, насаараа хамт амьдрах учраас үерхэж нөхөрлөж, бие биеэ таних нь чухал.

-Өрхийн тэргүүн ямар байх ёстой юм бол?

-Ноён нуруутай, хариуцлагатай, халамж хайраар дутаахгүй байх нь үндсэн шинж байх.

-Хүүхэд, залуусын хувьд...

-Залуус маань боловсрол, мэдлэгтэй сайхан болж байгаа. Гэхдээ биеийн ерөнхий хөгжлийн тал дээр анхаарал хандуулах нь бага байх шиг. Эрүүл, зөв бие бялдартай байж л цаашдаа зорилгодоо хүрнэ. Хүүхдүүдийн хувьд компьютерийн тоглоом, интернэт ертөнц дэх элдэв мэдээлэл арай л хэтэрсэн шинж ажиглагддаг, Наснаасаа эрт элдэв мэдээлэл авч энэ нь сэтгэхүйд нь нөлөөлж байна. Ялангуяа алаан хядаантай тоглоом.

-Зэвсэгт хүчний хэмжээнд зохион байгуулагддаг спортын уралдаан тэмцээнд тэргүүн ахлагч Баасан ширүүн өрсөлдөгч байдаг...

-Энэ бол 150 дугаар ангийн л нэр, гавъяа. Элитийн батальоны нэрийг хугалчихгүй юмсан гэж, энэ ангид алба хааж байгаа омогшил маань хүч чадал нэмдэг гэж боддог. 1998 оноос эхлээд марш тактикийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсон. Бид 2 удаа 3 дугаар байрт орсон. Түүнээс өөр түрүү байг алдаагүй.

Марш тактик, цэргийн 3 төрөлт, өвлийн 2, 3 төрөлт гээд цэрэгжлийн тэмцээнүүдэд өөр өөрийн онцлогтой, тэсвэр хатуужил шалгасан давуу талтай. Харин сагс, гap, хөл бөмбөг гээд багийн спорт хөгжөөсэй гэж боддог. Бас гардан тулаан, цэрэгжлийн спорт гэдэг утгаараа маш чухал.

Хөгжиж эхэлж байна. Гэхдээ заах мэргэжлийн бэлтгэгдсэн боловсон хүчин, тамирчид үнэнийг хэлэхэд хомс. Энэ тал дээр нухацтай судалж өөрийн хөрсөнд буулгаж хөгжүүлэх хэрэгтэй.

-Амьдралд хамгийн чухал зүйл юу вэ?

-Итгэл, хайр, хүндлэл энэ гурав амьдралын суурь юм.

-Жаргалын тухай таны бодол...

-Сэтгэл тайван л бол тэр жаргал. Гэртээ хань охидтойгоо санаа зовох зүйлгүй байх хамгийн жаргал. Аливаа нэгэн төлөвлөсөн ажлынхаа ард гарах, тэмцээн уралдаанд амжилттай оролцоод үр дүнг нь үзээд сууж байх нэг л сайхан байдаг шүү дээ. Өчүүхэн жижиг зүйлээс жаргалыг мэдэрч болно. Ер нь харьцангуй ойлголт.

-Гэр бүл төлөвлөлтийн тухайд...

-Миний хувьд 4 хүүхэдтэй болно гэж боддог. Өнөр өтгөн айл сайхан.

-Найз нөхөд гэхээр хамгийн түрүүнд юу бууж байна вэ?

-Бага нас, сурагч, оюутан, цэргийнхний хувьд "он жавууд" гэх мэт олон сэжмээр холбогдсон найз нөхөд байдаг. Энэ дундаас шигшигдэж үлдсэн нь амьдралын найз нөхөд болдог. Би олон найзтай, ихэнх нь цэргийнхэн. Асуултыг чинь сонсоход л найзууд минь зурс хийгээд л орж ирж байна. Аль нэгийг нь онцолбол бусад нь гомдох байх.

-Ямар нэгэн ном уншихыг санал болгооч гэвэл...

-"Өөрийгөө хурцлахуй" гэсэн японы эрдэмтний бичсэн номыг шимтэн уншиж байгаа. Үүнийг л санал болгоё. Маш хэрэгтэй, мэдвэл зохих зүйлийг олж авна гэдэгт итгэлтэй байна.

-Чөлөөт цагийг хэрхэн өнгөрүүлдэг вэ?

-Зав гарвал гэртээ л өнгөрүүлэхийг хичээдэг. Хоёр охинтойгоо хүүхэлдэйн кино үзээд л суучихна даа.

-Хобби?

-Зоос, мөнгөн дэвсгэрт цуглуулдаг.

-Өөрийгөө хөгжүүлэх тал дээр ямар зорилт тавьсан бэ?

-Гадаад хэлний мэдлэгээ л дээшлүүлэх зорилготой байгаа. Гэхдээ бас хойрго хандаад...

-Сул ба давуу тал...

-Намайг мэдэх хүмүүс л үүнийг мэдэх байх. Гаргасан алдаагаа дахиж давтахгүйг хичээдэг маань давуу тал байх. Сул тал нь гэвэл найзууддаа хатуу үг их хэлчихээд байдаг юм.

-Баярлах, уучлахын тухайд...

-Хүний сэтгэлийн тэжээл байх. Баярлалаа, уучлаарай гэж хэлж байгаа нь ч, сонсож байгаа нь ч адилхан л сэтгэлдээ эерэг энерги авдаг.

-Өдөр тутам ажилдаа баримталдаг зарчим гэвэл...

-Өнөөдөр юу хийснээ оройдоо заавал боддог. Өглөө босоод тархи, ухаан сэргэг байгаа дээрээ өнөөдөр төлөвлөсөн ажлаа бодно. Хэвшсэн зүйл юм даа. Үүнийгээ заавал биелүүлдэг.

-Хүүхдүүдээ ямар хүн болж өсч, төлөвшөөсэй гэж хүсдэг вэ?

-Том охин маань урлаг спорт, бага охин тоо талдаа сонирхолтой. Хүсэл сонирхлыг нь дэмжилгүй яахав. Гэхдээ эрүүл саруул, хүн шиг хүн болоосой гэж хүсч өсгөж хүмүүжүүлэхийг чармайдаг.

-Сүүлийн асуулт таны мэдэлд...

-Зэвсэгт хүчний нийт бие бүрэлдэхүүнд 92 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе.

Бид өргөн сэдвээр олон зүйлийн талаар ярилцсан. Харамсалтай нь бүгдийг дамжуулах, илэрхийлэх боломж хомс. Яриа маань голдуу ажил, албаны талаар өрнөчих гээд. Ямартаа л ярилцлагынхаа төгсгөлд нэмж хэлэх зүйл байгааг тодруулахад "Ахлагчийн албаны талаар үлдсэн юм юу билээ" гэж харин би албаны талаар бишээ гэж "эсэргүүцэн" хэрэндээ л хөгжөөн болж байхав.

Мөр зэрэгцэн Зэвсэгт хүчин, ахлагчийн албанд зүтгэж яваа анд нөхөд, хамт олон, Элитийн батальон гэсэн тодотголоороо тэр бахархаж, омогшиж явдаг нь илт. Би ч гэсэн тэргүүн ахлагч Н.Баасанг Зэвсэгт хүчний элитүүдийн нэг гэж онцлон хэлж чадна. Олон ч хүн надтай санал нийлнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Ярилцсан ахмад Х.Ганзул

Эх сурвалж: "Соёмбо"