Тухайлбал хэрэв 2011 онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) 17 гаруй хувиар өссөн бол өнгөрсөн жил ойролцоогоор 14 хувиар өссөн. Ийм үзүүлэлтэд АНУ болон Европын холбооны эдийн засгийн зогсонги байдалд орсон үед хүрсэн билээ.

Эдийн засагчдийн үзэж байгаагаар ДНБ-ний ийм өсөлт нь Монголын экспортын 70 гаруй хувийг эзэлж буй уул уурхайн салбарт оруулж байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай холбоотой юм. Уул уурхайн компаниуд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг их хэмжээгээр татах болсон нь ашигт малтмалын шинэ шинэ орд ашиглалтанд оруулах бололцоо олгож эдийн засгийн өсөлт, татварын хэмжээг нэмэгдүүлэхэд хүргэж байна.

Шинжээчдийн тооцоолсноор сүүлийн таван жилд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ ДНБ-ний 27 хувьд хүрсэн байна. Мөн сүүлийн таван жилд ДНБ-ний үзүүлэлт 2 дахин, сүүлийн 10 жилд 4 дахин өссөнөөр харагдаж байна / 2004 онд - $799,2011 онд - $3027/. Эдийн засгийн өсөлтийн энэ өндөр үзүүлэлтийг алдахгүйн тулд Монголд илүү их хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байна.

Бүр 2009 онд хийсэн тооцоогоор бол уул уурхайн салбарт 5 жилийн хугацаанд 25 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай гэсэн тооцоо гарсан байдаг. Нэг үгээр хэлэхэд 1 жилд 5 тэрбум доллар хэрэгтэй гэсэн үг. Харамсалтай нь ийм үзүүлэлтэд хүрч чадаагүй юм. Хөрөнгө оруулалтын идэвхжилт буурч байгаа нь мөн Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа гадаадын компаниудад тулгарч буй асуудлуудтай холбоотой.

Тухайлбал сүүлийн жилүүдэд хэл ам дагуулсан дуулиантай хэргийн тоо ихэссээр байна. Ийм тохиолдол бүрийг дэлхийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд идэвхтэйгээр нийтэлж байгаа нь Монголын ажил хэрэгч орчинг чанаргүйтүүлж, хөрөнгө оруулалтыг огцом багасгахад нөлөөлж байна. Монголын эдийн засагт, тэр тусмаа олборлох, боловсруулах салбарт оруулах хөрөнгө оруулалтыг гадныханд хожил нь баталгаажаагүй, тэр ч байтугай бүх хөрөнгөө ч алдаж мэдэх сугалаа мэт санагдах болж байгаа билээ.

Монголд ажиллаж буй гадаадын компаниуд болон тэдний оруулсан хөрөнгө оруулалт нь төрийн болон шүүхийн байгууллагуудын буруу гаргасан шийдвэрээс ямар ч хамгаалалтгүй байгаа тухай шулуухан ярих болжээ.

Тэд өөрсдийнхөө активын зарим хэсгийг төрд хүчээр хураалгах, том хэмжээний нөөцийг боловсруулах төслийн нөхцлийг их хэмжээний хөрөнгө оруулсны дараа төрийн зүгээс нэг талаасаа өөрчлөх зэрэг нөхөрсөг бус үйлдлээс үүдэн болгоомжилсон байдалд хүрээд байна.

Монголд олон жилийн турш удаан хугацаагаар амжилттай ажилласан хөрөнгө оруулагчдад ч мөн баталгаа алга. Жишээлбэл "Rio Tinto Group" Оюутолгойн орчимд зэс, алт боловсруулах үйлдвэр барих ажлаа зогсоож ч магадгүй байна. Шалтгаан нь гэвэл Засгийн газар 2009 оны гэрээгээ дахин харж үзээд төсөл дэх төрийн оролцоогоо 34-өөс шууд 51 хувь хүртэл нэмэгдүүлэх гэсэн хүсэл юм.

Үүний дүнд 6,2 тэрбум долларын асуудал гарч ирсэн билээ. Энэ төсөлтэй Монголын эдийн засгийн цаашдын өсөлт, хөгжил салшгүй холбоотой бөгөөд Оюутолгой төслийг бүрэн хэмжээгээр нь ашиглалтанд оруулахад Монголын ДНБ 1/3-ээр өсөх бололцоотой гэсэн тооцоо бий. Дараагийн нэг жишээ бол Канадын "Khan Resources" компани юм.

Монголын төрийг олон улсын арбитрын шүүхэд гаргасан түүний өргөдлийг 2013 оны арваннэгдүгээр сард авч хэлэлцэнэ. Канадууд ураны ордыг ашиглахаар урьд нь олгосон лицензийг хүчингүй болгоод, хурааж авсны төлөө Монгол Улсаас 326 сая ам.долларын нөхөн төлбөр нэхэж байгаа ажээ.

Олон улсын арбитрын шүүх 2012 оны зургаадугаар сард уг асуудлыг хэлэлцээд шийдвэрээ "Khan Resources" компанийн талд гаргасан байна. Өөрөөр хэлбэл тэд Шүүхийн эхний шатанд ялалт байгуулав. Канадын алт олборлолтын "Centerra Gold" корпорац нь мөн Монголд хэрэгжүүлж буй төслүүдээ зогсоох тухай шийдвэрээ гаргаад байна.

Энэ шийдвэрээ тус компанийн удирдлага лиценз нь хураагдах магадалтай компаниудын жагсаалтад орсны дараа гаргасан юм. Уул уурхайн салбарт төрийн оролцоо улам их нэмэгдэж байгаа тул 2013 оны нэгдүгээр сард Монголын ажил хэргийн зөвлөлөөс ашигт малтмалын тухай хууль, ашигт малтмалыг олборлох тухай журамд өөрчлөлт оруулах талаар мэдэгдэл гаргажээ.

Харин энэхүү саналыг хэрхэн хүлээн авах нь одоогоор тодорхойгүй байна. Монголын болон гадаадын уул уурхайн компаниудыг санхүүжүүлж буй хөрөнгө оруулагч болон санхүүгийн байгууллагуудын төлөөлөгчдийн өөрсдийнх нь бодлоор бол газрын болон хөрс ашиглалтын тухай хууль тогтоомжид олон удаа өөрчлөлт оруулж байгаа нь нилээд хүндрэлтэй асуудал боловч гол нь биш юм.

Эцсийн эцэст хууль тогтоомжийн өөрчлөлтөд бүгдээрээ эрт орой, яаж ийгээд нийцдэг болно. Мэдээжийн хэрэг тоглоомын дүрмийг олонтой өөрчлөх нь төлөвлөлтийг тасалдуулж, зардлыг ихэсгэх нь дамжиггүй. Хамгийн аюултай нь ямарч дүрэм байхгүйд оршино. Хөрөнгө оруулагчид шүүхийн дур зорго ба эрх зүйн нигилизмтай тулгарч байгаа жишээ олон бий.

Одоо "Алтан Дорнод-Монгол" компанийн төслүүдийг санхүүжүүлж байсан оросын "Газпром-банк"-ийн оролцоотой хэргийг монголын шүүхээр хэлцэж байгаа билээ. Уг хэрэгт гадаадын хөрөнгө оруулагчид, санхүүхийг байгууллагууд Монголд тулгарч байгаа бүх үндсэн бэрхшээлүүд туссан байна.

2006 онд УИХ-аас гэнэтийн ашгийн татварын болон ашигт малгмалын тухай хуулийг баталсан билээ. Хэрэв эхний хууль нь алт борлуулалтын орлогт ноогдуулах татварыг нэмсэн бол хоёр дахь нь олборлолтын компанид ажиллах гадаадын ажилчдын тоог эрс хязгаарласан юм.

"Алтан Дорнод-Монгол" ХХК-ийн тэр үеийн эзэн ОХУ-ын иргэн С.Паушок хуульд өөрчлөлт оруулсан нь түүний төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжгүй болгож байна гэж үзээд Монголын Засгийн Газрыг Стокгольмын олон улсын шүүхэд өгчээ. Монголын эрх баригчид болон С.Паушок нарын хоорондын маргааны улмаас "Алтан Дорнод-Монгол" ХХК-ийн үйл ажиллагаа бараг бүрэн зогсож, өмч хөрөнгийг нь битүүмжилсэн 2008 онд дээд цэгтээ хүрсэн билээ.

С.Паушок өөрөө ОХУ-руу зугатан гарсан бөгөөд хэсэг хугацааны дараа "Алтан Дорнод-Монгол" ХХК-ийг "Best Chariot Limited" хэмээх оффшорын компанид худалдахаас өөр аргагүй болжээ. Уг компанийн ард сайн муугаар хэлэгдэж явсан, улс төр, ажил хэргийн орчинд нөлөө бүхий танил тал ихтэй Т.Ганболд гэдэг монгол бизнесмэн байсан юм.

Т.Ганболд тус компанийг бүх өр, зээлийн асуудлуудын хамт худалдан авсан бөгөөд тал бүрээр зохицуулах болсон байна. 2012 оны тавдугаар сард "Алтан Дорнод-Монгол" ХХК болон Татварын ерөнхий газар хоёрын хооронд татварын өрийг төлж барагдуулан, алт олборлоход үйлдвэрлэлийн ажлиллагааг эхлүүлэх тухай гэрээнд гарын үсэг зуржээ.

Уг баримтад "Алтан Дорнод-Монгол" ХХК-ийн хүлээх санхүүгийн үүргүүд орсон боловч, Газпромбанкаас авсан бөгөөд одоог хүртэл төлөгдөөгүй байгаа зээлийн тухай дурдаагүй байсан бөгөөд Т.Ганболд нь уг өрийг төлөх байтугай хүлээн зөвшөөрөхгүй байсан юм.

Шинэ эздийн шийдвэрлэх асуудал бол тухайн үед зээлийн барьцаа болгон "Алтан Дорнод-Монгол" ХХК-ийн эзэмшдэг долоон лицензийг Газпромбанкад шилжүүлсэн байсан ажээ. Иймд өнгөрсөн оны зун "Best Chariot Limited" компани нь Ашигт малтмалын газрын кадастрын хэлтэст өргөдөл гарган барьцааны бүртгэлийг хүчингүй болгож өгөхийг хүссэн байна.

Чингэхдээ "Best Chariot Limited" компанийн төлөөлөгчид нь 2006 оны зургаадугаар сарын 8-нд УИХ-аас баталсан "Ашигт малтмалын тухай" хуулийн зарим заалтыг үндэс болгосон байна. Тухайлбал хуулийн нэг заалт нь уул уурхайн лицензийг банк буюу банк бус байгууллагт байрьцаалан үлдээхийг зөвшөөрсөн байдаг. Харин ОХУ-д хуулийн этгээдээр бүртгэлтэй Газпромбанкийн хувьд Монголдбанкны үйл ажиллагаа явуулах лицензгүй юм.

Энэ хуулийн ээдрээтэй зөрчилдөөнийг хариуцагч болон шүүхэд гурав дахь тал болж оролцсон Газпромбанк өөрөө ч мөн хүлээж байв. Учир нь гэвэл гэрээ байгуулах үед "Ашигт малтмалын тухай" хуучин хуулийн /1997 оны/ заалтууд үйлчилж байжээ. Иймд уг хуулийн заалтуудыг удирдлага болгон кадастрын албанаас барьцааны бүртгэлийг хүчинтэй гэж үзжээ. Учир нь хуулийн заалтыг зөрчсөн шийдвэр гаргах эрхгүй байв. Энэ нь хуулийн буцалтгүй байх зарчим юм.

Гэвч 2012 оны арваннэгдүгээр сард нийслэлийн захиргааны шүүхэд Д.Эрдэнэчимэгийн даргалж хийсэн шүүх хурал нь нэхэмжлэгчийн талд ашигтай шийдвэр гаргасан юм. Шүүх хурал нь эрх зүйн нотлох баримт дутмаг байсан учраас 2006 оны "Ашигт малтмалын тухай" хуульд заасан Монголын компаниудын давуу эрх эдлэх тухай заалтыг удирдлага болгон шийдвэр гаргажээ.

Чингэхдээ шүүгч нь хуулийн болон ердийн логикийг зөрчсөн байна. Юуны өмнө хуулийн концепц нь хуулийн батлагдсан хүчин төгөлдөр баримт биш. Энэ нь нэг ёсондоо аливаа хуулийг санаачлагчдын байр суурийг эрхэм гишүүдэд ойлгуулахыг хөнгөвчилсөн танилцуулгын баримт юм.

Гэвч хуулийг батлах явцад зарим нэгэн заалтыг нь парламентын гишүүд эхний хувилбараар бус харин бүр эсрэгээр тайлбарлаж болохоор засвар оруулсан байж болохоор найруулсан юм. Ямартай ч байсан шүүх шийдвэрээ гаргах явцдаа хуулийн мэт баримтыг биш харин зөвхөн хуулийн заалтуудыг баримтлах нь зүй ёсны хэрэг ажээ.

Хоёрдугаарт, шүүгч Д.Эрдэнэчимэг нь үндэсний эрх ашгийн төлөө санаа тавьсан ч өөрийн эрхгүй гадаадын хуулийн этгээд болох "Best Chariot Limited" оффшорын компанийг дэмжсэн байв. Тус компанийн эзэн монгол хүн байх нь уг компанийн эрх зүйн статус, түүнийг бүртгэсэн газар болон орлогоо хуримтлуулах газар зэрэгт нөлөөлөхгүй.

2013 оны нэгдүгээр сард давж заалдах шатанд шүүгч Д.Эрдэнэчимэгийн шийдвэрийг хүчингүй болгосон нь аз болж Монголд улс төрийн эрх ашгийн төлөө бус хуулийн заалтыг чанд баримтлагч дэвшилт үзэлтэй шүүгчдийн баг байдагийг харуулсан билээ.

Давж заалдах шатны шүүхийн зарчимч байр суурь нь Монгол Улсын эдийн засагт хэдэн арван сая долларыг хадгалж үлдээсэн бөгөөд өөр шийдвэр гаргасан тохиолдолд аймхай банкны байгууллагууд нь эдгээр мөнгийг гадаад руу даруй шилжүүлэн гаргах байжээ.

Өнөөгийн даяарчлагдсан санхүү, хөрөнгө оруулалтын хөрвөх чадвар дутагдаж буй үед Монгол Улсад эдийн засаг нь эрчимтэй хөгжиж хөрөнгө оруулагчдад орлого олох бололцоо олгож буй Бразил, Энэтхэг, ОХУ зэрэг хүчтэй өрсөлдөгчидгэй тулгарч байгаа билээ.

Гадаадын нэгэн хөрөнгө оруулагч компанийн төлөөлөгч манай улсад зөвлөхдөө: "Өөрийнхөө орньг хуулийг чанд сахих хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулагч түүнийг хэзээ" нэгэн цагт ойлгоно. Хэрвээ ингэхгүй бол бодит хөрөнгө оруулагчид нь Монголоос зугатах болно. Шударга хууль, шүүх байхгүй оронд мөнгө хийх ирээдүй нь зөвхөн олон улсын авантюрист хийгээд гэмт хэргийн бүлэглэлүүдийг дагуулах магадал ихтэй" гэжээ.

"Умард хөрш" сэтгүүлийн эрхлэгч Э.Цацралт

Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтад төгсгөл ирэх үү?
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (1)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
хаашаа юм бичсэн юм бэ,альнэг хэлнээс орчуулсан юм шиг байна. хадмал орчуулга хийсэн юм уу найруулга чинь болохгүй ойлгомжгүй байна. ийм балай юм тавихаа болимоор юм

2013-03-06 | 17:12:51 | 202.126.89.173 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео