-Энэ жил Говийн Догшин ноён хутагт Данзанравжаагийн мэлмий гийсний 210 жилийн ой болно. Энэ ойг тэмдэглэх гэж улс орон даяараа нэлээд хөдөлгөөнд орж байх шиг байна. Миний хувьд 2002 онд билүү дээ "Саран хөхөө" жүжгийн шинэтгэсэн хувилбар бичиж тоглуулсан. "Ноён хутагтын амьдралын 54 жилийн жилийн мөчлөг" номыг гаргасан.

Мөн "Саран хөхөө" номоо гаргасан. 2008 онд таван бадаг бүхий "Үлэмжийн чанар" дуун дээр нь ажиллаад дуулалт жүжиг бичсэн. Энэ жүжгийг ҮДБЭЧ тоглосныг үзэгчид санаж байгаа байх. Өнгөрсөн жил бас гурван ном бичлээ. Ер нь миний бүтээлийн зонхилох хувийг Хутагт, говь хоёр эзэлдэг.

"Ноён Гэгээний нутгаар" гээд Дорноговийн эртний түүх намтраас цухасхан оруулаад Ноён хутагт Равжаагийн амьдралыг хооронд нь сүлжиж хийсэн баримтат уран сайхны ч юмуу гэмээр ном хийсэн. Түүнтэй зэрэгцээд "Үлэмжийн чанар" жүжгийнхээ номыг хийсэн. Энэ номонд "Үлэмжийн чанар" дууны түүхийн талаар нэлээд дэлгэрэнгүй өгүүлсэн.

Харин "Саран хөхөө" номын эхэнд нүүдэлчин ардын театр буюу Монголын театр анх яаж бий болсон талаар өгүүлсэн байгаа. "Үлэмжийн чанар" дууны талаар хүмүүс буруу зөрүү янз бүрийн л ойлголттой байдаг. Тийм хүмүүст энэ номон дээрх тайлбар нэлээд үнэн бодитой бас тодорхой хариуг өгнө гэж бодож байгаа, би.

Түүнээс гадна "Туульсын цэнхэр хязгаар" гэж Дорноговийн домогт хүмүүсийн амьдралын тухай мөн ноён Хутагтын амьдралын онцлогийг харуулсан дан драмын найраглалын ном бий. Ийм гурван ном зэрэг гаргасан. Харин одоо "Ноён гэгээний тууж" гэсэн тууж бичиж байна. Саяхан Г.Мэнд-Ооёо зохиолчийн "Гэгээнтэн" гэж ном гарсан.

Гэгээнтний намтар түүхийг гажаалгүй их сайхан биччихсэн ном байна билээ. Номын их хүн гэдэг талаас нь харуулж өгсөн ном байна лээ. Зарим хүмүүс буруу зөрүү янз янзын л юм бичих юм. Тэр бүгдийг хараад дургүй хүрдэг бол Г.Мэнд-Ооёогийн "Гэгээнтэн" номонд тун их таалалтай байгаа.

Гэхдээ миний "Ноён Гэгээнтний тууж" түүнийхээс ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл Хутагтын амьдралд тохиолдсон үйл явдлуудыг түүхэн баримтанд тулгуурласан өвөрмөцөөр гаргаж өгсөн. Ерөөсөө "Гэгээнтэн" номонд гараагүй сонин хачин энэ номонд орно гэж ойлгож болно. Мөн "Ноён хутагт Лувсанданзан Равжаа" гэсэн хоёр ангитай киноны зохиол биччихээд байна.

Энэ киноныхоо багийг болон төсөв хөрөнгийг бүрдүүлэх гээд ажил ихтэй л байна. Өөрөөр хэлбэл номондоо оруулалгүй нөөж үлдээсэн материалаараа хоёр ангит кино хийж байна. Сүүлийн үед ноён Хутагтын талаар хүн бүр л мэддэг юм шиг худал үнэн ярьж сонин хэвлэл дээр янз бүрийн ярилцлага өгдөг болж. Тиймээс тэрэнд тодорхой хэмжээгээр хариу болдог болов уу гэж бодож сууна.

-Таны ихэнх бүтээл Хутагтын талаар байх юм. Хутагтын нутгийн хүн үү. Ер нь яагаад Хутагт таны сонирхлыг ингэж их татсан юм бэ?

-Тиймээ. Би Дорноговийн хүн. Бидний хэн маань ч Хутагтын дэргэд байгаагүй шүү дээ. Яахав судар номонд бичиж үлдээсэн байдаг юм байна, эрдэмтэн мэргэдийн судалсан судалгаа байдаг юм байна. Гэхдээ би тэр бүгдийг онгичоод байсангүй. Нутгийн хүний хувьд сонирхдог. Гэхдээ би Равжаа судлаач биш.

Зүгээр л Равжаагийн амьдрал уран бүтээлийг шүтэн бишрэгч. Зарим хүмүүс өөрийгөө Равжаа судлаач гээд л ярих юм. Би тэдэн шиг тийм зарлаач биш. Өсч өндийж байгаа олон сайхан залуу зохиолчид бий. А.Эрдэнэ-Очир, Г.Мөнхцэцэг, А.Байгалмаа гээд. Гэвч бид хоорондоо гуч дөчин жилийн зөрөөтэй улс юм. Тэгэхээр энэ хооронд тасрах гээд байгаа биз дээ.

Над мэтээс эхлээд мэдэх мэдэхгүй хөгшин егзөрүүд нь нэг л мэдэхэд дуусна. Тэгэхээр үнэн баримтыг тэдэнд жаахан ойртуулж өгөх хэрэгтэй байна. Өөрөөр хэлбэл би Хутагтыг залуу үедээ залгуулж өгөх холбоос нь болж байна. Миний амьд яваагийн утга учир энэ.

-Та Үлэмжийн чанар дууны бодит үнэн түүх энэ юм гэдгийг номондоо тусгаж өглөө гэж байна. Таны номыг сонирхож уншсан нэгэн байхад уншаагүй хүн бас бий. "Үлэмжийн чанар" дууны талаар товчхон нь ч болох нь ээ өгүүлээч гэх гээд л байна л даа?

-"Үлэмжийн чанар" дууны талаар би маш дэлгэрэнгүй бичсэн. Энэ ном "Интер" номын дэлгүүрт зарагдаж байгаа. Тэндээс үзэж болно. Мөн Дорноговийн Хамрын хийдээр очсон хүн тэндээс авч үзэж болно. Энэ дууны түүхийг дэлгэрэнгүй ярина гэвэл цаг их орно. Дууны үүссэн анхны хэлбэр нь гүрэм юм шүү дээ.

Нууц тарнийн чадлаар бий болгосон тэр гүрмийг зөвөөр хэрэглэвэл зөв явна. Хар буруу санаатай хүн хар буруугаар хэрэглэвэл хорлонтой явдалтай байж бас болдог. Тиймээс хутагт түүнийг уран сайхны савд эргүүлээд хоёр гурван дууны үг хийсэн байдаг юм, Таван тахил, Таван жаргал гэж.

Тэгээд хандмаа нартаа нэг иймэрхүү байвал яаж байна гээд үзүүлсэнд номын их шавь, хамтран зүтгэгч Дадишуари аялгуу хийж энэ дуу бүтсэн байгаа юм. Шашин төрийн энэ гүрэм тэгэхээр Равжаа, Дадишуари нарын хүчээр ард түмний дунд дуу болж үлдсэн хэрэг. Өөрөөр хэлбэл шашин төрийн гүрмийг уран сайхны эргүүлэгт оруулаад дуу болгосон гэсэн үг. Одоо ч тэгээд "Үлэмжийн чанар"-гүй найр хурим, овоо тахилга гэж байхгүй болж дээ. Ер нь ард түмний дуу болсон юм уу даа.

-Гүрэм гэдэгтэйгээ холбоотой юм болов уу даа "Үлэмжийн чанар"-ыг дуулахад 1000 маани уншсангай тэнцдэг гэж ярьдаг юм билээ?

Үүнийг бол би хүмүүсийн амны бэлгэдэл болоод санааны зүйл байх гэж боддог. Равжаа тэгээд хэлчихсэн гэсэн үг үсэг бол харагдаггүй. Сайн сайхныг бэлгэдэж хүмүүст тэгээд үнэлэгдэж бол болно. Ер нь энэ гүрэм чинь их сонин бүтсэн юм шүү дээ. Яасан гэхээр ноён Хутагт Өвөрхангайд рашаанд явж байгаад одоогийнхоор бол даралт харваж л дээ.

Тэгээд нутгийн оточ хүнээр хануулсан байна. Тэр ханалтаар цус алдаад үхлийн даваан дээр очиж л дээ. Тэгэхэд нь хамт явж байсан номын шавь нь болох хандмаа нарын тэргүүлж явсан Дадишуари гэж шавь нь энэ гүрэмд ая дан хийж дуулан түүнийг эргүүлж ухаан оруулан амийг нь аварч байсан гэдэг юм.

Энэ яриа магадгүй үүнтэй холбоотой байж мэдэх юм. Хүмүүс "Үлэмжийн чанар"-ын үг, аяыг Данзанравжаа бичсэн гэж ярьдаг. Тийм биш. Үг нь Данзанравжаагийнх, харин ая нь Дадишуарийнх.

-Олон улсын театрын өдрөөр драмын шилдгүүдийг тодруулах "Гэгээн муза" наадам болдог. Энэ наадам болох гэж байгаатай холбогдуулан гранпри шагналтнуудын тоглолт болох гэж байна. Өөрөөр хэлбэл гранпри шагнал авч байсан таны "Саран хөхөө" дуулалт жүжиг өнөөдөр дахин олонд хүрч байна. Ер нь өөрийн бичсэн жүжгээ тайзан дээрээс харахад ямар санагддаг вэ?

-Сайхан санагддаг. Би бүр үзэгчийн үүднээс үздэг. Харин энэ удаагийнхыг үзэж чадахгүй. Яагаад гэвэл би Хамрын хийд рүү явчихсан байна. "Саран хөхөө" жүжиг маань таван номинацийн шагнал авч гранпри авсан юм шүү дээ.

-Та Равжаа хутагтыг судлахаас өмнө үргэлжилсэн үгийн зохиол тууж бичиж байсан санагдана. Одоо бичиж байна уу?

-Би үргэлжилсэн үгийн төрлөөр л ажилладаг хүн. Өгүүллэгүүд романууд ч бий. Харин 2000 оноос эхлэн Хутагтын талаар бичиж нөгөө төрлүүдээ хаячихаад бичиж чадахгүй явна.

-Ингэхэд та хэр их нутаг явдаг вэ? Нутаг явах тоолонд Хутагтынхаа талаар шинэ содон мэдээлэл дуулна биз?

-Тэгэлгүй яахав. Жилд хоёр гурав явна. Угаасаа Хутагтынхаа ажлаар явж байгаа хэрэг шүү дээ. Ер нь мөлжиж барамгүй нүнжигтэй юм даа, энэ сэдэв. Ганц би биш маш олон хүн ажиллаж байна. Гадаадынхан бол манайхнаас ч хүчтэй ажиллаж байна ш дээ.

Австрали, Америк, Төвд, Унгар, Орос гээд л их олон орноос хүн ирж Равжааг судлахаар хөдөө хээрээр бадарчлаад явж байна даа. Харин манайхан л өөрсдөө жаахан хэнэггүй байгаа юм.

-Равжаа хутагтаас өөр таны сонирхлыг татаж байгаа ямар хүн байна?

-Хүн бол байлгүй яахав. Харин би өөрөө үүнийгээ барахгүй байна. Зэрэгцүүлж хийж байгаа энэ их ажлынхаа цаана гарсан хойно л дараагийн юмаа бодохоос хоёр их том юм зэрэгцүүлээд яахав дээ.

Эх сурвалж: "Улаанбаатар таймс"

А.Шартолгой: Хутагтаа залуу зохиолчдодоо өвлүүлэх нь миний амьд яваагийн утга учир
Tweet
Bolod.mn