Биеийн халуун нь хэвийн хэмжээнээсээ нэмэгдэхийг халуурал /fever, лихорадка/ гэнэ. Халуурах нь хүний биеийн дулаан

зохицуулалтын үйл явцад өөрчлөлт гарснаас үүдэлтэй. Энэ үед хүний биед дулаан зохицуулалтын төвийн идэвхийн өөрчилдөг пироген нэртэй онцгой бодис үүсдэг. Дийлэнх тохиолдолд янз бүрийн өвчин үүсгэгч вирус, бактер болон тэдний задралын бүтээгдэхүүнүүд нь пирогений үүргий гүйцэтгэдэг.

Шалтгаан

Биеийн халуун нь хэвийн хэмжээнээсээ нэмэгдэхийг халуурал /fever, лихорадка/ гэнэ. Халуурах нь хүний биеийн дулаан зохицуулалтын үйл явцад өөрчлөлт гарснаас үүдэлтэй. Энэ үед хүний биед дулаан зохицуулалтын төвийн идэвхийн өөрчилдөг пироген нэртэй онцгой бодис үүсдэг. Дийлэнх тохиолдолд янз бүрийн өвчин үүсгэгч вирус, бактер болон тэдний задралын бүтээгдэхүүнүүд нь пирогений үүргий гүйцэтгэдэг.

Иймээс халуурах нь маш олон халдварт өвчний үед ажиглагддаг, халдвараас хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг үйл явц юм. Гэхдээ халуурах нь зөвхөн халдварт гэлтгүй өөр олон өвчний үед бий болдог шинж тэмдэг юм.

Халуурлын үе шатууд: Халуурал нь 3 үе шатыг дамждаг. Эхний шатанд биеийн халуун ихэснэ. Хоёр дахь шатанд нь хэсэг хугацаанд тодорхой өндөршсөн түвшинд тогтоно. Гурав дахь шатанд нь анхны түвшиндээ хүртэл буурдаг. Энэ үед хүний дулаан зохицуулалт нь бий болж байгаа дулааны хэмжээ нь гадагш ялгаран алдагдаж байгаа хэмжээнээс илүү байхаар өөрчлөгддөг. Ийм үед насанд хүрэгчид нь бий болгож байгаа дулааны хэмжээг ихэсгэх бус харин гадагша алдаж дулааныг багасгах гэсэн илүү хэмнэлттэй горимоор ажилладаг. Харин нялх хүүхдүүд нь эсрэгээр нь буюу бий болгож байгаа дулаанаа нэмэгдүүлдэг. Захын судаснууд агшин, эсүүдэд хүрэх бүлээн цусны хэмжээ багасах замаар гадагш алдагдах дулааны хэмжээ багасна. Арьсны судас агшисны үр дүнд хөлс ялгарахаа байх нь энэ үед чухал үүрэгтэй байдаг. Ингэхэд арьс зэвхийж, температур нь буурснаар дотоод дулаан нь цацраг байдлаар гадагш алдагдах нь багасгана. Хөлс ялгарахгүй болсноор хөлс уурших замаар дулаан гадагш алдагдах нь багасна. Олон сая жилийн турш амьтадын үс босч, хөвсийхэд завсар нь дулаан ялгаралтыг багасгах нэмэлт агаарын давхарга үүсдэгтэй адилаар хүний булчин, үсний уг агшихад хүний арьс зарайж бэржигэр болно.

Арьсны дулаан буурч, арьсан дахь хүйтнийг мэдрэгч эсүүд нь цочроход даардас, чичрүүдэс хүрэх мэдрэмж төрнө. Хүйтний мэдрэгчдээс ирсэн дохио нь харааны товгорт хүрэхэд товгор нь тархины гадарт дохио өгнө. Үүний дараа хэвтэж, биеэ дулаалах гэсэн дохиог тархи хүнд өгнө. Чичрүүдэс хүрэхэд булчин илүү идэвхэй ажиллан бодисын солилцоо нь нэмэгдэснээр бий болгож байгаа дулааны хэмжээ нэмэгдэнэ. Мөн элэг, уушиг, тархи зэрэг эрхтэнүүдийг дулаан нь нэмэгдэнэ. Бий болж байгаа дотоод дулаан ба гадагш алдагдаж байгаа дулааны хэмжээ харилцан тэнцвэртэй байдалд хүрэх үед дулааныг тухайн хүрсэн хэмжээнд нь тогтоон барих үйл явц эхэлнэ. Энэ үеэс эхлэн дулаан зохицуулалт нь хэвийн ажиллагаандаа орно. Ингэснээр арьсны судаснууд тэлж, арьсны зэвхий нь арилан халуун болохын сацуу чичрүүдэс хүрэх, даарах нь арилна. Хүн халуурч байгаагаа мэдэрнэ. Энэ үед хүний биеийн температурын хоногийн хэлбэлзэл нь арилахгүй ч өглөө ба оройн халуун хоёрын зөрөө нь хэвийн үеийнхээс эрс өндөр байдаг.

Халуурал бууралт нь аажим, эсвэл огцом байна. Гадны, эсвэл хүний өөрийнх нь дулаан буруулах үйлчилгээтэй хүчин зүйлийн нөлөөгөөр гадны пирогенүүдийн нөөц дуусах, эсвэл дотоод пирогенүүдийн ялгаралт зогсохыг даган халуун буурдаг. Пирогенүүд нь дулаан зохицуулах төвд үйлчлэхээ болиход дулааныг тогтоон барих цэг нь хэвийн хэмжээндээ очиж буурах бөгөөд энэ үед харааны товгор нь биеийн дулааныг өндөрссөн байна гэж хүлээн авснаар буруулах дохиог өгнө. Ингэснээр арьсны судаснууд тэлж, хүний бие илүүдэл дулаанаа гадагш ялгаруулж эхэлнэ. Энэ үед хөлрөлт, шээс ялгаралт нэмэгдэнэ. Энэ шатанд гадагш алдаж байгаа дулааны хэмжээ нь дотор бий болж байгаа дулаанаас хавьгүй илүү байдаг. Халуурлыг биеийн температураас нь хамаараад цельсийн 38 градусаас ихгүй буюу субфебрил /халуурахын өмнөх/, 39-39 градусыг дунд зэргийн, 39-41 градусыг өндөр, 41градусаас өндрийг хэт өндөр гэж хуваадаг. Халуурал нь оройд нэмэгдэх, өдөр бага зэрэг буурах зэргээр хоногийн хэмнэлийг даган өөрчлөгддөг байх нь олонтаа. Өндөр, хэт өндөр халуурсан үед халуун бууруулах үйлчилгээтэй эм өгөх зэрэг арга хэмжээг авч түргэн тусламж яаралтай дуудах ёстой.

Yргэлжлэх хугацаа

Халуурлыг үргэлжлэх хугацаагаар нь түр зуурын / хэдэн цаг/, хурц /15 хүртэлх хоног/, цочмогдуу /15-45 хоног/, архаг /45-аас дээш хоног/ гэж ангилдаг.

Халуурлын хэлбэр

Халуурах шинж тэмдэг бүхий өвчин харьцангуй удаан хугацаагаар үргэлжлэх үед халуурлын янз бүрийн хэлбэрийг ажиглаж болдог. Эдгээр нь тогтмол, сулруулах, догонцог, тамирдуулах, урвуу, этгээд, долгионт гэсэн хэлбэртэй байна. Тогтмол халуурлын үед хоногийн температурын хэлбэлзэл нь буюу өглөө оройны халуурал хоорондын зөрөө нь 1 градусаас хэтэрдэггүй. Энэ хэлбэрийг халуурал нь уушигны хатгаа /пневмококк нянгийн гаралтай/, хижиг, нүүрний ёлом зэрэгт гол төлөв ажиглагддаг. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./ Сулруулсан халуурлын үед өглөө ба оройн халуурал хоорондын хэлбэлзэл нь 2 градусаас багагүй байна. Өглөөд халуун хэвийн хэмжээнээд очихгүй. Энэ төрлийн халуурал нь сүрье, хэсэг газрын идээ, үжлийн явц, уушигны гуурсан хоолойн үрэвсэл, вирусын халдвар, хэрлэгийн гаралтай олон үетэс зэргийн үед гол төлөв ажиглагддаг. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./ Догонцог халуурлын үед өглөөний ба оройн халуурал хооронды зөрөө нь нэмэгддэг бөгөөд өглөөд халуун нь 37 градусаас буудаг. Пиелит /тэвшстэс/, цээжний гялтан үрэвсэх, сепсис /үжил/, цөсний чулуу цөсний цоргыг бөглөснөөс цөс бөглөгдсөн газраас дээш зогсонг байдалд орон холангит буюу цөсний сувагтал үүсэх үед ажиглагддаг. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./ Тамирдуулсан халуурлын үед үжил зэрэг эмгэгийн үед илэрдэг бөгөөд халуун огцом өсөөд богино хугацаанд хэвийн хэмжээндээ хүртэл буурдаг. Энэ үед хоногийн температурын хэлбэлзэл нь 4-5 градус хүртэл. Зарим тохиолдолд хоногт хэд хэдэн удаан ингэж буурдаг бөгөөд хүнийгт ихээхэн тамирдуулдаг. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./

Урвуу халуурлын үед халуурлын ердийн хэмнэл нь алдагдаж өглөөд халуун нь илүү өндөр байгаад орой арай бага болно. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./ Резорбц буюу цусанд гадны цусанд шингэснээс үүдсэн халуурал нь ходоод гэдэсний цус алдалтын үед ажиглагдаж болох бөгөөд халуун нь хэд хэдэн өдөр дараалан 38,5 градусаас давахгүй. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно. Долгионт халуурал нь лимфогранулематоз /хүний тунгалаг гүвгэр эстэх/-ын үед ажиглагддаг. /Яг ямар төрлийн өвчин, эмгэг байгаа зөвхөн эмч оношилно./

Халуурлын үед авах арга хэмжээ

Биеийн халуун нь нэмэгдсээр байх эхний шатанд толгой өвдөх, бие эвгүйрэх, чичрүүдэс хүрэх зэрэг шинж тэмдэг ажиглагддаг. Ийм үед хүнийг хэвтүүлэх, дулаан хучиж биеийнх нь байдлыг сайтар хянах хэрэгтэй. Халуун нь өндөр түвшинд тогтсон үед даардас хүрэх, чичрүүлэх шинж тэмдэг нь арилна. Гэвч толгой өвдөх, бие сульдах, ам цангах шинж илэрнэ. Өндөр халуурсан үед насанд хүрэгчид дэмийрэх, хий юм харах, хүүхдийн шөрмөс татах шинж илэрч болзошгүй. Энэ үед аамны хөндийг нь байнга арчиж цэвэрлэх, норгох, шингэн юм сайн уулгах арга хэмжээг авна. Хоолыг бага байгаар ойрхон өгнө. Өндөр халуунтай үед спиртын уусмалаар арчих, халуун буруулах эм өгнө. Халуун 39-40 градусаас байснаас 5-8 цагийн дотор огцом хэвийн хэмжээнд хүртэл, эсвэл түүнээс доошилж буухад хямрал үүсдэг. Энэ үед хүнд халуун цай, кофе өгөх, халуун жин тавих, дулаалах арга хэмжээ аваад түргэн тусламж дуудна.