Тэрбээр К. С Станиславскийн Мэргэжлийн номын орчуулга номыг театр найруулагч, жүжигчдэдээ, "Жүжигчин бэлтгэх сургалтын амьдрал хувь заяа" номыг сургалтад зориулан тус тус орчуулсан юм.

-Хоёулаа номын талаар яриагаа эхэлье?

-Намайг оюутан байхад "Ном бол ертөнцийг харах цонх" гэсэн гайхамшигтай үгийг их ярьдаг байсан. Гэсэн хэдий ч 60-аад оны оюутнуудын хувьд гадагшаа гарах боломж бага байлаа. Тийм учраас гадаад орон гэдэг бидний хувьд нэг талдаа харанхуй, нөгөө талаас гайхамшиг гэсэн ойлголт байсан шүү дээ. Энэ үүднээс ертөнцийг харж, мэдэхгүй байгаа зүйлээ мэдэхийн тулд тэдний амьдралын талаар бичсэн зохиол бүтээлийг унших ёстой юм байна гэдэг ойлголтыг өөртөө бий болгож явсан.

Тиймээс гадаадын олон сайхан зохиолыг урагдтал дамжуулан уншиж таньж мэдэж байлаа. Тухайлбал "Америкийн эмгэнэлт явдал" гэж тухайн үед ховорхон олддог байсан номыг гайхамшиг болгож уншаад үйл явдлыг нь ангиараа цуглан ярьж хэлэлцдэг байлаа. Ялангуяа тэр бүсгүйн эмгэнэлт хувь заяа манай бүсгүйчүүдийн амьдралаас тэс өөр сонин бичигдсэн учраас хүн ингэж амьдардаг, ийм амьдралыг туулдаг юм байна гэдгийг бид болсон зүйл гэж ойлгодог байлаа.

Өөрөөр хэлбэл, тэр зохиолыг уран сайхны сэтгэлгээгээр, зохиолчийнх нь өөрийнх нь ухаан бодлоор амьдралын аль нэг үзэгдлийг сэдэвлэн бичсэн юм байна гэж ойлгодог байсан. Хөөрхий тэр бүсгүйн эмгэнэлт хувь заяаг учиргүй их ярьж, харуусч, тэгэхгүй л байх байсан, тэгснээс болж ийм явдал боллоо гэж баатрыг буруу шааж шүүмжилж ярьж байсан. Тэр үед одоогийнхтой харьцуулахад зохиол бүтээл тоотойхон гардаг байсан шүү дээ.

Тоотой хэдэн мундаг орчуулагчид л орчуулдаг байлаа. Түүнээс өнөөдрийн захын мань мэтийн хүн аваад орчуулаад байдаггүй, өндөр шалгууртай байсан. Тийм учраас монгол хэлний тансаг хэллэг, сэтгэл зүрхэнд буух нарийн сайхан хэллэгүүд байсан учраас бидний зүрхэнд хоногшиж байжээ гэж одоо боддог юм. Гэтэл өнөөдрийн орчуулгын бүтээлийг уншихаар огт сэтгэлд буудаггүй.

Тийм учраас би орчуулгын зохиолыг маш бага уншиж байгаа. Нэг л амтгүй, махчилсан ядуухан үг хэллэгэн дунд орчуулагдаад байна. Үүнтэй холбоотойгоор одоогийн залуучууд орчуулгын зохиол уншдаг гэдэгт би эргэлздэг. Ингэж бидний үеийн 60-аад оны оюутан залуучууд дэлхийн сонгодог зохиолуудтай танилцаж, түүнийгээ амьдралыг үзэх үзэл, ертөнцийг үзэх үзэл болгож байжээ.

Энэ нь ч бидэнд ач тус өгч байсан гэж боддог юм. Тиймээс миний хувьд амьдралд хандах хандлага, ертөнцийг үзэх үзэл маань бүгд тэр нийгмийн гажуудал гэж юу байдаг юм, хүний сайхан чанар гэж юу байдаг юм гэдгийг номоос л олж авсан. "Монте Кристо" гүн зохиолыг хэд дахин уншиж байснаа ч мэдэхгүй. Тэр үед кино ч их ховор байлаа. Тийм учраас "Монте кристо гүн"-гийн тухай уран сайхны киног би 80-аад онд Орост байхдаа үзэж байсан шүү дээ.

Түүнийг уншиж байхад зохиолын дүр дүрслэлүүд нүдэнд буудаг байлаа. Тэгээд яг тэр дүрслэл, кинон дээр гарч ирсэнд би гайхдаг юм. Тэр зохиолоос үлдсэн сэтгэгдэл намайг урлагийн амьдралыг сонгоход нөлөөлсөн байх гэж боддог. Тийм учраас уран зохиолтой миний амьдрал оюутан байх үеэс минь холбогдсон.

Хүн болж төлөвших, нийгэмд муу зүйл хийхгүй байх, хүний чанар муудсан энэ ороо бусгаа цагт ч өөрийнхөө ноён нурууг алддаггүй, шарыг үзэж шарвадаггүй, улааныг үзэж урвадаггүй, өөрийнхөө үзэл бодлоор амьдралаа өдий хэмжээнд хүртэл авч явж байгаа минь уран зохиолын ач тус. Аав маань цэргийн хүн, ээж маань эмнэлгийн ажилтан байсан. Тийм учраас уран зохиолтой ойртох, нягтрах, уран зохиолтой холбогдох боломж манай гэр бүлд байгаагүй. Тэр үеийн эрч, ухаанаар өнөөгийн амьдралаа авч явна даа л гэж боддог юм.

-Та жүжигчний мэргэжилтэй гэж сонссон. Гэвч уран зохиолыг хэдийнэ таньж мэдэрсэн нь таныг уран зохиол, бичгийн замыг сонгоход нөлөөлж дээ?

-Би Багшийн дээд сургуулийн кино драмын ангийг төгссөн. Миний хувь заяаг бурхан ивээж, сургууль төгсөөд шууд театрт хуваарилаагүй юм. 20-иод жил жүжигчний мэргэжлээ хийгээгүйдээ харамсч явдаггүй. Харин сүүлийн арав гаруй жил бурхан намайг багш гэдэг эрхэм хүндтэй мэргэжил рүү хөтөлснөөр миний хувь заяа өнөөдөр ийм хэмжээнд байна гэж ойлгож байна. Хэрвээ би жүжигчин байсан бол өдийд тэтгэвэртээ суучихсан байсан.

Ямар дүр бүтээж, ямар зэрэгт хүрснээ ч хэлж мэдэхгүй. Хэдийгээр миний тэтгэврийн нас болсон ч гэлээ багшлах эрч хүч маань байгаа болохоор сургууль маань багшлуулаад байгаа. Тэгээд өнөөдөр залуу багш нараа бэлтгээд үлгэр дууриал болоод явж байгаа минь энэ. Багшилж эхэлсэн тэр үеэс уран зохиолтой нягтарч ажиллах болсон. Яагаад гэвэл жүжигчний ярих урлаг, ярих ур чадвар гэдэг нь уран зохиол дээр тулгуурлаж хөгждөг юм.

Уран зохиолын ураныг ойлгож, уран зохиолын уран хэллэгийг ойлгож, тэр зохиолоо уран ярих нь жүжигчний тайзнаас ярих урлаг байдаг юм. Жүжгийн зохиол уран зохиолын нэг төрөл. Тийм учраас жүжгийн зохиолын дүрийн хэлээр ярина. Өөрөөр хэлбэл, уран зохиолын хэлээр ярина гэсэн үг. Түүнийг хөгжүүлэхийн тулд бид нэгээс гуравдугаар курст уран зохиолын бүх төрөл зүйлээр ажиллаж хэлний онцлогийг нь судалдаг.

Бүгд уран зохиолоор ярьдаг. Хамгийн түрүүнд уран зохиолын төрөл болох байгалийн зураглалаас эхэлдэг. Байгалийг дүрсэлсэн байгалийн гоё хэллэг цасыг цас орж байлаа гэж бичихгүй, цас бударч байлаа, цас сарны гэрэлд талаар нэг цацсан алмааз шиг гялалзаж байлаа гэж бичсэн уран яруу дүрслэл, үг хэллэг, жүжигчний ур чадварыг хөгжүүлдэг юм. Тэр алмааз шиг гэрэл цацруулж байгаа өнгө будгийг нүдэндээ хардаг юм.

Дараа нь ардын аман зохиол, эмгэнэлт зохиолын, хамгийн сүүлд гадаадын уран зохиолыг уншиж, гадаад орны амьдралтай танилцдаг. Энэ мэдлэг чадвар 1960-аад онд миний авч байсан болон арван жилийн сурагч байхдаа уран зохиолоос авч байсан мэдрэмжийг өнөөдөр оюутан залуучуудад өгч байгаа юм. Тийм учраас бидний ертөнцийг үзэх үзэл, уран сайхны болоод гоо зүйн мэдрэмжийг бүгдийг нь уран зохиолоос авсан. Энэ үүднээс миний амьдрал, цаг мөч бүртээ уран зохиолтой холбоотой явдаг.

-Тэгэхээр та орчуулгын номуудаа төвөг-гүйхэн бэлтгэдэг биз?

-Хэдийгээр би уран зохиол бичдэггүй ч гэлээ мэргэжлийн талын орчуулга хийж түүнийгээ ном болгон хэвлүүлдэг. Бас мэргэжлийн болон уран зохиолын талаар судалгааны ажлуудаараа эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэл тавьж түүнийгээ эмхэтгэл болгож гаргадаг. Энэ нь мөн л уран зохилтой холбоотой. Уран зохиол гэдэг бурхнаас заяасан авьяастай хүмүүсийн бодол, сэтгэл зүрхээр дамжиж урган цэцэглэж гарч ирж байгаа бүхэл бүтэн ургамал юм.

Энэ ургамлыг хүртэх, үнэрийг нь авах, амтыг нь мэдрэх, түүнийгээ амьдрал болгох нь уран бүтээлчийн үүрэг. Тийм учраас Монголд суут зохиолчид олон төрөөсэй, амьдрал гэж дэлхий дээр өнгөрч байгаа цаг хугацааг билэг танхай авьяасаараа ундруулж байгаасай гэж хүсдэг. Гэтэл одоогийн уран зохиолыг уншихад тэгж ургуулж гарч байгаа сайхан бүтээл гарахгүй л байна.

Гэхдээ магадгүй би сэтгэлгээгээ дагаад хуучин зохиолуудаа нэхэж байж болно. Энэ миний ч буруу биш. Өнөөдрийнхөө нийгэм, сэтгэлгээ, үзэл бодолтой уялдуулаад бичиж байгаа зохиолчийн ч буруу биш. Ямар ч байсан тэр үед шимтэж байсан шиг манай зохиолч ч алга, орчуулгын зохиол ч алга.

-Монголын зохиолчдоос хэний зохиолыг шимтэн унших дуртай вэ?

-С.Эрдэнэ гуайн "Занабазар" роман, Б.Ренчин гуайн "Үүрийн туяа" С.Удвал гуайн "Их хувь заяа" роман, Л.Түдэв болон Б.Явуухулан нарын яруу найргийн зохиолыг цээжилж уншдаг байлаа. Бас Ж.Пүрвээ гуайн "Аянга" зохиолыг тааруухан бичигдсэн романы хэмжээнд үздэг байсан юм. Намайг Соёлын яаманд ажиллаж байхад манай намын хорооны дарга Ж.Пүрвээ гуай нэг өдөр намайг дуудаад миний "Аянга" роман хэвлэлийн сигналаас ирчхээд байгаа юм, чи үүнийг сайн уншаад өгөөч гэхээр нь тэр зузаан зохиолыг өдөр, шөнөгүй уншиж хянасан юм.

Дараа нь Пүрвээ гуай сайн уншсан байна гээд баяр хүргэж байж билээ. Энэ зохиол өгүүллэгийг дүрсэлсэн нь илүүд таалагдсан. Мөн АУЗ Б.Бааст гуайн 17 боть номыг бүгдийг нь уншлаа. Энэ ахмад зохиолч дандаа амьдралын үүх, түүх тэмдэглэлүүдээр ном болгож гаргаад 17 дахь боть нь болж байгаа юм. Энэ мэтээр нэрлээд байвал олон сайхан алдартай зохиолчдын бүтээл байна даа.

Д.Гэрэлт

Эх сурвалж: "Нийслэл таймс"