ЦДБЭЧ-ын ерөнхий удирдаач Б.Энхбаяр гэж Сүхбаатар аймгийн уугуул залуухан эрхэм байх. Бүхэл бүтэн оркестрыг

гарын хөдөлгөөнөөрөө удирдан "зангидаж" сонсголонтой сайхан аялгууг ард түмэндээ хүргэх нь маэстрогийн гол үүрэг. Тиймдээ ч тэдний үг хэл нь гартаа орчихсон байдаг гэх. Ийм л нэг үг дуу цөөтэй ч үйл хөдлөлөөрөө ЦДБЭЧ-ын ситфони оркестрыг долоон жил "захирч" яваа залуутай уулзаж ярилцах боломж олдсон юм.

-ЦДБЭЧ бусад чуулгаас нэлээд өвөрмөц. Таны хувьд энэ чуулгад хэдэн жилийн хөдөлмөрөө зориулж байна. Ер нь сүүлийн үеийн сонин сайхнаасаа сонирхуулаач?

-Миний бие 2006 оноос эхлэн ЦДБЭЧ-т ерөнхий удирдаачаар ажиллаж байна. Өнгөрсөн 12 дугаар сарын 12-нд манай чуулгын 80 жилийн ой болсон. Түүхт энэ ойгоо угтаж нэлээд томоохон бүтээлүүд хийсэн. Харин энэ онд 2010 онд "Гэгээн муза" наадамд гранпри шагнал авсан "Хязгааргүй" хэмээх моно операг өөрийн боловсон хүчин дээрээ тулгуурлан тавихаар төлөвлөж байна.

Өмнө нь зөвхөн манай оркестр л энэ дуулалт жүжгийн хөгжмийг тоглож байсан шүү дээ. Гол дүрд нь "Voice" группийн дуучин Отгонжаргал, дуучин Ундрал хоёр тоглосныг уншигчид мэдэж байгаа байх. Харин одоо дуучид, оркестр бүгд манайх байх болно. Түүнчлэн дөрөвдүгээр сард Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар, Дорноговь, Чойр гээд зүүн тийшээ аялан тоглолтоор явна.

Мөн Хятад Сингапур, Тайвань, Англи гэхчлэн гадаадын нэлээд хэдэн улс орноор айлчлан тоглолт хийх төлөвлөгөөтэй байгаа. Түүний дараа буюу намар ирээд Монголынхоо баруун аймгууд руу хөлгийн жолоо зална. Энэ мэтчлэн энэ жил нэлээд өрнүүн ажилтай жил байхаар төлөвлөгөөнд тусгагдсан.

-ЦДБЭЧ, цэргийн гэсэн тодотголтой. Тиймдээ ч гол уран бүтээл нь цэрэг эх орны сэдэвтэй байдаг. Гэхдээ цэргийн гэсэн чиг хандлага нь сүүлийн үед жаахан өөрчлөгдөж байгаа юм уу даа гэж анзаарагддаг?

-Манай чуулгын бодлого бол ард түмнийг эх оронч хүмүүжлээр хүмүүжүүлэхэд гол анхаарлаа хандуулах явдал. Батлан хамгаалах болоод зэвсэгт хүчнийг урлагаар дамжуулан ард иргэдэд сурталчлах нь бидний эрхэм үүрэг. Ерөөсөө зэвсэгт хүчин болон Батлах хамгаалах яамны үйл ажиллагааг ард түмэнтэй уялдуулж холбох үүрэгтэй байгууллага шүү дээ, манайх.

Гэхдээ дан ганц ийм чиглэлийн уран бүгээл хийдэг гэж ойлгож болохгүй. Сүүлийн үед ард иргэд рүүгээ хандсан тоглолт нэлээд хийж байгаа. "Чингис хаан", "Хүннү" гээд хоёр ч томоохон дуурь тавьсан. Ер нь энгийн үед энгийн л хүмүүс болдог юм ш дээ, манайхан чинь. Дүрэмт хувцсаа тайлж ардын дуу, ардын бүжгээ бүжицгээх үе бишгүй бий.

Энүүхэндээ гэхэд жирийн ард иргэдэд хандсан ардын дуу, бүжгүүд манай урын сангийн бараг 40-өөс илүү хувийг эзэлдэг. Түүнчлэн сүүлийн үед дайчид маань энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцдог болсон. Үүнтэй холбогдуулаад манай чуулгын уран бүтээл арай өөр болж байгаа. Өөрөөр хэлбэл 1939,1945 оны дайны үеийн уран бүтээл энхийг сахиулах ажиллагааны уран бүтээлд түрэгдэж байна гэх үү дээ. Даян дэлхийн энхийг сахиулах үйл ажиллагааг манай цэргүүд хэрхэн яаж гүйцэтгэж байна гэдгийг харгалзан тэр талын уран бүтээл нэлээд түлхүү туурвидаг болсон.

-Танай чуулгын бүжигчдийн бүжиг бусдаас өвөрмөц. Үнэндээ танай бүжигчдийн хөдөлгөөнийг бусад чуулгынхан авах боломжгүй. Яг л дайн байлдаанд ялалт байгуулаад баяр баясгалантай байгаа төрхийг цэргийн чуулгын бүжигчдээс хардаг. Бүжигчдийн урын сан хэрхэн баяжиж байна вэ?

-Манай бүжгийг эрт дээр үеэс л хүмүүс үзэх дуртай байдаг байсан. Лхамжав, Ганчимэг гээд сайн сайн бүжиг дэглээчид манайд ажиллаж байсан. Одоо балетмейстерээр Баттөр гэж залуу ажилладаг. Баттөр маань нэлээд даацтай уран бүтээлүүд хийж байгаа. Урын сан маань жил ирэх бүр баяжиж байна. Өөрөөр хэлбэл он цаг улирах тусам бүжгийн хөдөлгөөн яаж өөрчлөгдөх ёстой вэ, тэр жамаараа хувьсан өөрчлөгдөж баяжсаар байгаа. Сүүлийн үед гайхамшигтай уран бүтээлүүд их төрж байгаа.

-Та сая хэллээ. "Чингис хаан" рок дуурь "Хүннү" дуурийг тавилаа гэж. "Чингис хаан" рок дуурь хувцасны шийдлээсээ эхлээд хөгжим, дуулалт гээд л олон талаараа хүмүүсийн сонирхлыг татсан. Харин "Хүннү" дуурийг тань үзэж амжаагүй юм байна. Магадгүй надтай адил энэ дуурийг үзээгүй хүн бий байх. Тэдэнд хандаж энэ дуурийг талаар товчхон сонирхуулаач?

-Хүннү гүрэн үүсч байгуулагдсны 2220 жилийн ойд зориулж манай чуулга энэ дуурийг бүтээсэн. Хөгжмийг нь хөгжмийн зохиолч Б.Бямбабаяр зохиосон бол цомнолыг Өнөржаргал гээд манай маркетингийн албаны дарга бүсгүй бичсэн. Өнгөрсөн жил тоглосон дуурь л даа. Нэлээд даацтай уран бүтээл болсон гэж үнэлээд улсын сан хөмрөгт худалдаж авсан. Энэ дууриа ойнхоо өмнө нэлээд олон удаа ард түмэндээ тоглож сонирхуулсан. Энэ жил ч гэсэн дахин толилуулах байх.

-Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулга түүхэн сэдэвтэй уран бүтээл рүү нэлээд их анхаарч байгаа юм байна гэж ойлголоо?

-Тиймээ. Мэдээж түүхээ "барина". Тэр дундаа хаан болоод баатруудын үйл хэргийг харуулсан уран бүтээл хийж байгаа. Яагаад гэхээр хаан, баатрын үйл хэрэг чинь манай бодлогод нийцэж байгаа юм. "Чингис хаан" рок дуурь гэхэд Чингис хааны байлдан дагуулалтыг харуулсан дуурь. Дайн тулааны урлагийг энэ дууриар үзүүлсэн. Модун гэхэд мөн цэргээ яаж удирдаж аль аль гүрнийг дайлаар мордож эзэлж байсан гэдгийг харуулсан. Ер нь дууриуд дунд ч гэсэн манай Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын үндсэн гол зорилгууд шингээстэй л явж байдаг байхгүй юу.

-Цэргийн дуу бүжгийн чуулгын эрэгтэй дуучид гадаадад зохиогддог томоохон уралдаануудад амжилттай оролцдог. Энэ ч бас чадварын том илэрхийлэл шүү?

-Тэгэлгүй яахав. Манай чуулгын сайн сайн дуучид гадаадын уралдаан тэмцээнүүдэд амжилттай оролцож байр эзэлдэг. Гэхдээ тэр сайхан тэмцээнүүдэд оролцоод түрүүлээд ирж байгаа залуучуудыг нийт масс олон нийт таньдаггүй. Харамсалтай хэрэг шүү. Олон улсад үнэлэгдсэн мэргэжлийн уран бүтээлчдээ танихгүй хэрнээ зохиолын гэдэг ч юм уу нийтийн дуучдаа таниад байгаа нь тиймхэн санагддаг.

Үнэхээр мэргэжлийн түвшинд дуулдаг сайн сайн дуучид зөндөө байна л даа. Манайд ажиллаж байгаа 40 гаруй дуучин бүгд мэргэжлийн сургууль төгссөн хүмүүс. Хэн нь ч гадаадын уралдаан тэмцээнд ороход гологдохгүй гэж би хувьдаа боддог. Ер нь би ард түмэн маань мэргэжлийн юм сонсдог мэргэжлийн түвшинд хүлээж авдаг байгаасай гэж боддог.

-Одоо ярианыхаа сэдвийг жаахан өөрчилье. Таныг Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын уугуул гэж сонссон. Тиймдээ ч таныг тун удахгүй "Наран мандах нутаг" гэсэн шашин, урлагийн цэнгүүн зохион байгуулна гэж дууллаа. Энэ талаараа сонирхуулаач?

-Тиймээ. Сүхбаатар аймагт төрж өссөн нутгийн иргэдээ энэ сарын 28-нд Бөхийн өргөөнд саатан морилохыг урьж байна. Учир нь энэ өдөр Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын нутгийн зөвлөлөөс "Наран мандах нутаг" нэртэй шашин урлагийн цэнгүүнийг зохион байгуулах гэж байна. Өөрөөр хэлбэл Улаанбаатарт суугаа Сүхбаатар аймгийн нийт ард иргэд болон сумынхаа иргэдэд энэ зун Мөнххаан сумын 90 жилийн ой болно гэдгийг мэдрүүлэх зорилгоор манай сумынхан энэ жилийн шашин урлагийн цэнгүүнийг зохион байгуулж байгаа юм.

Энэ цэнгүүнд манай нутгаас төрсөн  алдартнууд бүгд оролцоно. Ардын жүжигчин Ш.Чимидцэеэ, Ч.Шархүүхэн, морин хуурч, Ардын жүжигчин Ч.Батсайхан, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Н.Отгон, дэлхийн хэмжээний олон уралдаан тэмцээнд амжилттай оролцож байгаа Э.Амартүвшин, "Наран мандах нутаг" дуугаараа Сүхбаатарчууд төдийгүй нийт монголчуудын хүндлэлийг хүлээсэн "Жаахан шарга" театрын дуучин Д.Осгонбаяр, МҮОНТ-ийн хөтлөгч Д.Цовоо, Д.Оюун-Эрдэнэ, Хүрэлбаатар, Б.Батбаатар, "Морины" хэмээн тодотгогдох болсон А.Мөнхбат зэрэг олон уран бүтээлчид оролцоно.

Түүнчлэн ЦДБЭЧ-ын найрал хөгжимчид, удирдаач миний бие, бүжигчид гээд ЦДБЭЧ олон хүний бүрэлдэхүүнтэй оролцоно. Энэ дашрамд цэнгүүнд оролцох бүх дуучдын 70-аад хувь нь оркестртой амьд дуулна гэдгийг хэлье. Сонин болгож хэлэхэд Сүхбаатар аймгийн уугуул хөгжмийн зохиолч Гунаажавын алдартай бүжгийн чуулбар гэж бий. Энэ бүжгийг манай ЦЦБЭЧ-ын бүжигчид бүжиглэнэ. Ер нь их сонирхолтой тоглолт болно гэж бодож байгаа.

-Тоглолт, шашин урлагийн цэнгүүн гэсэн тодотголтой ч нөгөө талаар олон жил уулзаагүй хүмүүс бие биеийнхээ амар мэндийг эрх том боломж байх шүү?

-Тиймээ. Тоглолт 18 цагт зарлагдсан. Гэхдээ олон жил уулзаагүй нутгийн хүмүүстээ бие биеийнхээ амар мэндийг эрэх боломжийг гаргаж өгсөн. Өөрөөр хэлбэл 30 минут золголтоо хийчихээд цэнгүүн маань 18. 30 минутанд эхэлнэ. Мэдээж шашин урлагийн цэнгүүн гэдэг утгаараа шашны үйлээр эхэлнэ гэж ойлгох хэрэгтэй. Алтан овоо, Шилийн богд гэхчлэн нутгийнхны шүтээн, уулын сан болон хийморийн сан гэхчлэн хэд хэдэн номыг Сүхбаатар аймгийн хийдийн болон Мөнххаан сумын лам нар хурна.

-"Наран мандах нутаг" тоглолт Сүхбаатар аймгийн онцлогийг харуулсан тоглолт болох нь дамжиггүй байх, тийм үү?

-Тэгэлгүй яахав. Хөтөлбөрт маань нутаг орноо магтан дуулсан дуунууд нэлээд бий. Мөн аав ээжийн тухай дуу ч дуулна. Товчхондоо Сүхбаатар аймагтай холбогдолтой уран бүтээлүүд голлох байр суурь эзэлнэ.

-Золголтонд УИХ-ын гишүүд оролцох уу?

-Гурав дөрвөн жилийн өмнөөс энэ арга хэмжээ зохион байгуулагдсан юм билээ. Өнгөрсөн жил Түвшин ширээ сумынхан нэлээд сайн зохион байгуулсан гэсэн. Энэ жилийн арга хэмжээнд Сангийн сайд, УИХ-ын гишүүн, нутгийн зөвлөлийн дарга Ч.Улаан, УИХ-ын гишүүн М.Зоригт, аймгийн Засаг дарга Ж.Батсуурь нар оролцоно. Түүнчлэн аймгийн бүх сумдын Засаг дарга нар яг энэ үеэр Улаанбаатарт сименартай байх юм билээ. Тэгэхээр тэд бас оролцож таарах болов уу.

-Цэнгүүний тасалбарын үнэ хэд вэ?

-Тасалбарын үнэ тийм ч өндөр биш болов уу гэж бодож байна. Нутгийнханд маань өөр хоорондоо уулзаж золгоод 10 мянган төгрөгийн тасалбар бүхий тоглолт үзэхэд тийм ч хүндрэлтэй байхгүй байх. Бөхийн өргөөний кассаар тасалбарыг борлуулж байгаа. Мөн арваас дээших билетыг хүргэж өгч үйлчилнэ. Эцэст нь наран мандах нутгийн ард түмнээ "Наран мандах нутаг" тоглолтонд тавтай морилоорой гэж хэлье.

Х.Алтанцэцэг

Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”