(Сэтгэлгээнээс нь ахадсан тогтоцтой нийгэм дэхь хулгай, дээрэм, авилга болон бусад ёс бус зүйлс)

Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө [Энэ нь 1998 онд гэсэн үг – Нийтлэгч,130206] УИХ банкны тухай асуудал зусан хэлэлцэж улс орноо хэдэн арван тэрбум төгрөгөөр шатаан байж "шудрага ариун явдлыг" нэг мөсөн тогтоож байж билээ. Энэ ритуалиа давтаж байна. Одоо [Одоо гэж 2002 оны хавар ярьж байгаа хэрэг-Нийтлэгч]-гийн ээлжит ёслол болгон барьж идэх золиос нь Ардчилсан намын дарга. Яагаад гэвэл өөрсдийнх нь ажил нэг л болохоо больсон, идсэн уусан нь савнаасаа хальсан учир олон түмний санаа бодлыг өөр тийш нь залах хэрэгтэй. Энэ хурал аанай л дөрвөн жилийн өмнөх шигээ ажил сайжруулах гээгүй, алдаа дутагдал засах гээгүй, улс орны сайн сайхны төлөө юу ч бодоогүй, тийм зорилго ч байхгүй, ердөө л улс төрөөр хөөрч давчидсан гонжоомтой зэрлэгүүд ээлжит олзоо гаргаж идэх гэж шүлсээ үсчүүлэн цам харайцгаана.

Ерөнхий сайд асан П.Жасрай ярьж байна "Энхсайхан улсын тавилга хулгайлаад гэртээ аваачсанаас хойш манайхан юм хулгай хийдэг болчихсон юм. Би бол чөмөг ташиж байгаад улсын нэг сэрээ хугалчихсан л гэмтэй хүн. Баабар намайг шалгаад юу ч олж долоогоогүй". Гомдох шиг, зэвүү хүрэх шиг. Найз маань хэлж байна "Yеэ өнгөрөөж зөнөг тэнэг нь хосолчихсон ийм юмнуудыг битгий тоо. Бид гол нь ирээдүй хойч үеэ бодож урагшаа харж алхах хэрэгтэй". Түүний зөв л дөө. Тиймдээ ч 1996 онд Ерөнхий сайд болсон М. Энхсайхан "өнгөрснийг мартая, тооцоо хийхээ больё, ирээдүйгээ харж ямагт урагшаа харан урагшаа алхая" гэж хэлсэн. Чухам энэхүү эрүүл саруул залуу хүнээс гармаар сэтгэлгээ нь эргээд энэ орныг урагшлуулах биш байран дээр нь хадаж улмаар ухрааж түлхэх эхлэл болжээ, эргээд бодож байхад.

Тэртээ арав гаруй жилийн өмнө ардчилсан хөдөлгөөнийг эхлүүлсэн залуус юугаараа буруутай юм бэ? Эх орон, ард түмэн, хойч үе, тусгаар тогтнол, бие даасан байдал, шудрага ёс гэсэн л ариун хүсэл эрмэлзлэлтэй байлаа тэд. Идэж ууя, илүү долоо харъя гэсэн санаа бараг хэнд нь ч байгаагүй болов уу. Тэднийг нийт ард түмэн дэмжиж байсан. Дотор нь элдэв бодолтой, алив нийгэмд байдагчлан палианы гадна гарчихсан хүмүүс цөөн байсан л байх. Гээд энэ нь нийт хөдөлгөөний ариун хүсэл эрмэлзлэлийг харлуулахгүй. Улс төрийн товчоо огцорч төр эргэн, нийгэм маань ардчилсан төрт чөлөөт эдийн засгийн тогтоцын зам сонгож авсны дараахан Хоршоодын холбооны дарга П.Жасрай гуай ингэж ярьж байсан юм.
-Сүхбаатарын талбай дээр болсон өлсгөлөн чинь үнэндээ өлсгөлөн байгаагүй юм. Зургааны шөнө 3 цаг 13 минутанд саарал өнгийн "Волга" машин Дуурийн театрын баруун урд зогсоод дотроос нь хоёр хүн гарч өлсгөлөн зарлаж буй хүмүүсийн майханд орсон. 27 минутын дараа тэд гарч ирээд машиндаа суугаад явсан. Харин бид тэр хоёр хүнийг олсноор барахгүй хоол зөөсөн, ямар хоол хэдэн грамм байсныг нь хүртэл мэдсэн – гээд –Энэ өлсгөлөн бол үнэндээ өлсгөлөн байгаагүй юм даа хэмээн нухацтай өгүүлж билээ.
Бүхэл бүтэн нийгмийн хувьсгалаас энэ хүн ийм л ойлголттой хоцорсон. Ямар хоол яаж идсэн, хэдэн минут зарцуулсан нь л чухал болохоос ардчилал, нээлттэй нийгэм, чөлөөт эдийн засгийн тогтоц бол дэндүү ахадсан ойлголт. Өөрөө Улс төрийн товчооноос хөөгдөн гарсан нь л хорсолтой. Тухайн үеийн Улс төрийн товчоо огцрохынхоо өмнө нэгэн түүхэн шийдвэр тохиролцоонд хүрчээ. "Тус Товчооноос нэг ч хүн дахин улс төрийн тавцанд гарч ирэхгүй. Өнөөдөр бидний үе өнгөрч, залуу халуун шинэ үе гарч ирлээ. Тэд улс орноо цааш авч яваг". Товчооны гишүүд нэгэн утгаар санал нэгдэж гар өргөцгөөв. 12 жил өнгөрөхөд үнэхээр нэгээс бусад нь хэлснээ биелүүлсэн юм.

Харин хорсол занал улам үргэлжилж, улам гаарч байлаа. Дөнгөж огцорсон Ерөнхий сайдын жолооч нь хар бороон дунд С.Зориг ордны цонхоор морь харж байхыг нь харсан ба "Коммунизм үүрд бадрана" сэдвээр эрдэмтэн болж ирээд дарга болох гэж байгаад мөнөөх коммунизмтайгаа сэгсрэгдсэн нэг нөхөр өнөөхийг нь нийгэм даяар заралж бахаа хангалаа. Ардчиллаас болоод хамаг юм баларлаа, уг нь сайхан байсан гэсэн суртал нэвтрүүлэг нийгмийн итгэл үнэмшил болон тогтжээ. Настан буурлуудаараа толгойлуулсан нам засаг нь ардчилсан төрийн тогтоц, нээлттэй нийгэм, чөлөөт зах зээлийн тухай ганц нааштай үг хэлсэнгүй явсаар 12 жилийг ардаа орхилоо. Yнэхээр ардчилал, зах зээлийн тогтоц төгс төгөлдөр ч юм биш, энэ талаар ярилцвал философийн сэдэв болж хувирна. Гэхдээ ядуу зүдүү нь хэрээс хэтэрсэн, хоцорсон бүдүүлэг нь жишээ болмоор, нийгмийн сэтгэлгээ нь дундад зуундаа яваа, өрөнд баригдаж өтөнд шавуулсан энэ оронд дэлхийн нийтийн жишгийг дагахаас өөр гарц орц бий гэж үү? Энэ шинээр буй болсон гарцаагүй бодит байдалд дасан зохицож улс орноо өндийлгөх гэж тэмүүлэхээс өөр арга бийсэн бил үү? Алтан гадас, чигийг заагч гэж энхрийлдэг нийгмийн удирдах хүч маань өнгөрсөн 12 жилд хүн арддаа тус болчихмоор, зам чиг гаргасан ганц үг хэлэв үү? Болохгүй байна, бүтэхгүй байна, ардчиллаас л ганц боллоо гэж баахан үглэж байснаа 1996 оноос идсэн уусны тухай хар гүжирдлэг зохион түүнээ нийгэмд үнэмшүүлэхийн тулд олон ч шоудлаа. 2000 оны эхээр нийгмийн ачаалал нь яавч даахгүй, эрүүл саруул хүнд өчүүхэн ч үнэмшил төрүүлэмгүй хий хоосныг амлаж, шорон шавхайгаар тооцоо хийхээ зарлаж гарч ирчихээд мөнөөх л ардчиллаас боллоо гэдэг хуучин дуун дээрээ эд идчихсэн учраас араас нь өрийг нь дарах гэж үйлээ үзэж явна гэж уйлагнадаг өвчтэй болжээ.
Аль ч нийгэм хууль бусаар идэж шамшигдуулах, хулгай дээрэм хийхийг зөвшөөрдөггүй. Ийм юм үйлдсэн аливаа этгээд араас нь шийтгэл амсдаг нь хүний нийгмийн ёс. Ардчилсан хүчин төрийн эрх барих хугацаандаа идэж шамшигдуулсан бол түүнийхээ төлөө хариуцлага хүлээх ёстой. Эзэн эзнийг нь гаргаж ирээд хуулинд зааж оноосон ял шийтгэлийг нь эдлүүлэх ёстой. Yvнийг би Ерөнхий сайд Н.Энхбаярт нэг удаа ярьж, бидний дунд байгаа ийм хүмүүсийг шоронд нь хийж шонд нь дүүжлэхийг санал болгосон.
-Яах юм бэ, Баабар аа. Нийгмээ тэгэж бужигнуулаад ямар хэрэг байна. Манай Шаравдорж, Цэвээнжав энэ тэр гээд хүмүүс сонгуульд халуураад жаахан худлаа шаачаа л биз. Yvнийг одоо сөхөж ямар хэрэг байна хэмээн ухаалаг бор нүдээ дуниартуулан энхрий зөөлнөөр мэлтэгнэж билээ.
Чухам энд л Ерөнхий сайд асан М.Энхсайханы том алдаа байна. Эрүүгийн шинжтэй гэмт хэрэг хийсэн хүнийг заавал шийтгэх, хариуцлага алдаж улс нийгмийн мөнгө баялагийг сүйтгэсэн хүнийг хариуцлагад татах нь ардчилаагүй байтугай ардчилсан нийгэмд ч зайлшгүй мөрдөх ёс жаяг. Гүтгэж гүжирдэх ч мөн ялгаагүй аль ч нийгэмд хариуцлага ноогдуулдаг хүний нийгмийн тогтсон хууль.
Зөвхөн 1996 – 2000 онд тогтож байсан нэгэн Засгийн газар гуйлгын тулмаа гөвчихсөн энэ ядуу орны эдийн засагт шууд утгаараа 200 сая доллар буюу одоогийн ханшаар 200 гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учруулжээ. Шууд утгаараа шүү. Яагаад үүнд хариуцлага тооцохгүй байх ёстой билээ? Нийгэм шинэчлэл реформд хамрагдан тун ч дажгүй урагшлан хөгжих бололцоо байсныг өгүүлж алдагдсан байж болох мөнгө төгрөгийг тооцохоо больё. Yvнийг мартаж болно гэж үзье. Энэ тэр хүмүүс намынхаа 69 машиныг хулгайлаад идчихсэн, өрөө байшингаа томгосон, үнэтэй гонжоом авсан гэх мэтийн юмыг огт өгүүлэх гээгүй. Яршиг, хов жив л байг, батлагаа ч олдохгүй. Засгийн газрын нөөц мөнгөөр биенийхээ эхнэр хүүхэд хамаатан саданг эмчлүүлэх нэрээр гадаад дотоодод явуулж байсныг нь ч орхиё. Газар тариаланг дэмжих нэрээр хэдэн арван тэрбумаар нь тараагаад эргээд нэхэх эзэнгүй болсныг ч тоочихоо болиё. Газар тариалангийн аж ахуйнууд нь компани нэртэй хагас улсын өмч байсан учраас Засгийн газрын менежмент нэг тиймэрхүү л хөгийн юм байж таарна. Тэгээд ч менежмент хийж байгаа хүмүүс нь газар доороос ухаж гаргасан үлэг гүрвэл шиг алин цагийн төлөвлөгөөний комиссын эдийн засагчид гэгч. Ерөнхий сайд нь хүүхэддээ 220 мянган доллартай тэнцэх мөнгө банкнаас аваад өгчихсөн, намын нарийн бичгийн дарга нь намынхаа баланкаар 150 мянган доллар банкнаас аваад цохичихсон, одоо болтол хэн нь ч үүнээ төлөөгүй мөртөө гадаад дотоодод шудрага үнэнийг мандуулсаар харайлгаж явааг ч тооцохоо болиё. Хулгайлаад идээд байхад дундардаггүй яндаж болшгүй далай шиг баян орны маань сан хөмрөгтэй харьцуулахад өчүүхэн төдий юм гэж бодъё.
Тэгвэл:
1. "Ард", "Даатгал", "Сэлэнгэ", "Хоршоо" гэсэн төрийн банкуудын 1992 –1996 онд луйварчдад тараасан мөнгөний дүн 1996 онд доллар 700 төгрөг байхад 40 тэрбум төгрөг гэж гардаг. Эргэж олдохгүй болсон энэ их мөнгөний бичиг баримт нь өдгөө "Өр барагдуулах алба" дээр бий. Дор хаяхад 50 сая доллар болж байгаа биз. Энэ их мөнгөний ихэнхийг банк эрүүлжүүлэх зорилгоор АХБ-аас авсан 35 сая доллароор хаасан. Энэ 35 сая долларыг та бидний дараа үеийнхэн төлж л таараа. Хэний хариуцлага вэ? Хэний мөнгө вэ? Хариуцах эзэнгүй мартагдах ёстой юу?

[Банкууд ингэж дампуурсан байхад Баабар дампууруулсан гэж улс орон даяар сурталчилсан. Одоо ч зарим нь Баабар банк дампууруулсан, хувааж идсэн гэж төөрөлдсөнөөсөө ч юм уу, санаатай ч юм уу ярьсаар л байдгийг хүмүүс мэдэх билээ – Нийтлэгч]

2. Дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих, эргэлтийн хөрөнгө буй болгох, жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх зориулалтаар 1993 онд Японы Засгийн газраас 30 сая доллар бэлэн мөнгөөр нь өгчээ. 1995 онд мөн ийм зориулалтаар 30 сая долларын тоног төхөөрөмж өгсөн байна. Энэ мөнгө жижиг дунд үйлдвэрлэл, дотоодын үйлдвэрлэлд зээлэгдэж эргэж төлөгдсөөр Монгол улсыг босгож ирэх учиртай гэж цаадуул нь тооцсон бололтой. Харин хэрхэн хэнд яаж тараасан тухай ганц ч баримт байхгүй болгочихоод Засгаа 1996 онд Ардчилсан хүчинд хүлээлгэж өгсөн аж. Одоо дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих эргэлтийн хөрөнгө чухам энэ 60 сая доллароос үүдэн зээлэгдэж эргэж төлөгдсөөр 97 тэрбум төгрөг байж байх ёстой гэнэ. Япончуудын тооцоогоор шүү дээ. Бидэнд улаан мөнгө байхгүй. Хаашаа хэнд очсон нь бүү мэд. Үүний хариуцлагыг хэн ч үүрэх ёсгүй гэж үү? Зүгээр л мартчих ёстой юу

3.Хятад улсаас дотоодын үйлдвэрлэл, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зориулалтаар 1993 онд 50 сая юань, 1995 онд дахин 50 сая юанийн зээлийг бэлэн мөнгөөр олгожээ. Энэ бүх мөнгө ор сураггүй алга болсон. ХААҮЯ-аас 1999 онд хийсэн шалгалтаар дийлэнх нь огт гэрээ хийгдэлгүй тарсан байх юм. Өөрөөр хэлбэл нэгдлийн дарга хонь цохож байгаа юм шиг л болж л дээ. Үүний хариуцлага хэнд ч падгүй юу? Бичиг баримтыг нь албаар үрэгдүүлсэн нь гэмт хэрэг биш гэж үү дээ?

4. Мөн дээрхийн адил зориулалтаар 10 сая дойч маркийг 1995 онд Герман улс манайд бэлэн мөнгөөр зээлсэн байх юм. Зээлийг тараасан хүн нь өнөөдөр Сангийн сайд болчихсон "Яаж алга болж тараагдсан тухай материал нь хаанаас ч олдохгүй байна" гэж ичих ч үгүй сонинд ярилцлага өгсөн байх юм. [2002 оны хавар хэн сангийн сайд байсан билээ? -Нийтлэгч ] Тэгвэл хэн хариуцах хэрэг вэ? Таг мартах уу? Ярилцлага өгч марзганасхийгээд орхих уу? 

5. "Буян", "Эрдэнэт концерн", "Эрэл" зэрэг хувийн компаниудад Засгийн газар болон Монгол банк зээлийн батлагаа гаргаж өгсөн байдаг. Нийт дүн нь 40 орчим сая доллар. Зээлийн батлагаа гаргаж өгөх, бэлэн мөнгө өгөх хоёр бараг ижил зүйл л дээ. Зээл авагч эргүүлж төлөхгүй бол Засгийн газар өмнөөс нь төлнө гэж ам шүдээ өгч буй хэрэг. Түрүүчээсээ хэрэг мандаад ирэхээр "Тэр үед Бямбажав гэдэг хүн Сангийн сайд байхдаа батлагаа гаргаж өгсөн юм шиг байгаа юм, тэрнийг нь Хууль зүйн сайд байсан Лувсанжав зөвшөөрсөн юм шиг байгаа юм" гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ? "Би тэгэхэд Ерөнхий сайд байсан юм шиг байгаа юм" гэсэн үг үү? Одоо үүнийг хэн хариуцах вэ?

6. 1999 онд Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэрт хийсэн шалгалтаар нийтдээ 50 сая долларын зөрчил илэрсэн. Мэдээж Засгийн газар компанийн өмнөөс шууд хариуцлага хүлээхгүй, гэхдээ хоёр орны хамтарсан үйлдвэрийг хамтран удирдалцдаг, энэ утгаараа огт хамаагүй ч зүйл биш. Энд элдэв ажлын хариуцлагыг үл тооцоход олон сая доллароор үнэлэгдэх идэж шамшигдуулсан явдал овоолоотойгоо байсан. Хариуцах гол эзний нэг нь нас барчихсан л даа. Гэхдээ эд хөрөнгө нь нас бараагүй шүү дээ. Ядахнаа улайм цайм шамшагдуулсан зүйлсийг нь эргүүлж төлүүлж болдоггүй байх нь ээ? Хариуцах хүн хэн ч үгүй болсон уу? 

7. 1994 оноос байчихаад бүр төсвөөс зээл тарааж гарсан байх юм. "Богино хугацаанд эргүүлж төлөх нөхцөлтэйгээр" гэсэн малгай өмсгөж байгаад шүү. Тэр сургаар Сэлэнгэ аймагт дарга хийж байсан нөхөр ажлаа хаяж хот орж ирээд "Ургамал ЗМ" хэмээх компани байгуулсан дороо очоод нэг сая ам. доллартай тэнцэх төгрөг зээл нэрээр цусалж орхиж. Богино хугацаанд эргүүлж өгөх нөхцөл нь өдгөө найм дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Хэн хариуцах вэ? Ингэж болдог юм уу? Ийм нэрээр өгсөн өөр олон зээл бий. Даанч "дэндүү жижиг", ердөө л нэг муу хоёр гурван зуухан мянган доллар юм.

 Миний цээжээрээ энүүхэнд мэдэж байгаа нь энэ. Хөгшин настай тэтгэвэрийн өвгөний мууг үзэх гэж шалгуулж шүүлгэсэн юм надад юу ч байхгүй. Гэхдээ муу ч сайн ч энэ улсын Сан хариуцсан сайд байхдаа албан үүргийн дагуу эдгээрийн тоймыг мэдэж байх шаардлагатай байсан. Алив тэр энийг шийтгээд алаад хядаад өг гэж яваагүй. Гэхдээ энэ орны өр ял, авлага, өгсөн авсныг тоймчлоод бүртгэх гэхэд л бичиг баримтыг нь устгачихсан, далд хийчихсэн, олдохгүй болгочихсон, огт тийм асуудал байхгүй мэтээр хав дарчихсан л байсан. Асуудлын гол энд биш. Ийм тооцоо хийх ч гээгүй юм. Цаашдаа энэ улс оршин тогтносоор байх болно. Хорвоогийн жам юм болохоор дээрээсээ ээлжилж чад хийсээр байгаад дараа дараагийн үе нь цаг нь болохоор яаж ч хориод гараад л ирнэ. Харин бид ирээдүй үеийнхэндээ ийм учир нь олдохоо больчихсон, хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй, ямар ч гэмт хэрэг үйлдэж болдог, ял зэмлэл гэдэггүй "санаа амар" нийгэм үлдээх гэж үү?
Систем маань бидэнд ахдаад байна. Нийгмийн ийм харанхуй ухамсартай, сүүлийн үед муу дээр муухай муухай дээр улцан гэгчээр мухар сүсэгтэй болчихсон, хамтын нийтлэг хариуцлагын ухамсар уламжлалаараа байхгүй манай ард түмэнд гэгээрсэн, иргэншсэн, соёлжсон нийгмийн механизм ний нуугүй хэлэхэд ахдаад байна. Аль ч иргэншсэн нийгэмд төрийн ардчилсан систем нь улс орноо авч явахын тулд хамтарсан мөртөө өрсөлдсөн бүлэглэлийн спираль өгсөлтөөр урагшилдаг. Аль ч соёлжсон нийгэмд хууль зөрчих явдал нь улс төрийн бамбайгаар халхлагддаггүй. Аль ч гэгээрсэн нийгэмд гэм байвал зэм араас нь дагадаг. Аль ч ухамсаржсан нийгэмд хулгай луйврыг ч, гүтгэн гүжирдэхийг ч гэмт хэрэгт тооцдог, хариуцлага хүлээлгэдэг.
Өрсөлдөөнийг дайсагналцаан [Нийгмийг эсрэг тэсрэг ангиудад хуваагаад эвлэршгүй дайснууд гэж тунхагладаг большевизмийн үзэл суртал чинь л энэ шүү дээ. Зарим улс төрийн хүчний төлөөлөгчдийн сонгуулийн сурталчилгааг, тэр өрсөлдөгч сөрөг хүчиндээ хандаж байгаа хандлага, хэлж хэрэглэдэг үг хэллэгийг нь хараад байгаарай - Нийтлэгч] гэж ойлгодог, хөгжлийг хулгай гэж оношилдог ийм нийгэм ядуу буурай хоцрогдсон орнуудад нилээд түгээмэл үзэгдэл л дээ. Бид заавал араас нь явах хэрэг үү? Хулгайч нар өнөөдөр баригдах болохоороо улс төрийн нөгөө хүчнээ түшиж амь мултрах байтугай дэвшин дээшилдэг явдал ерийн үзэгдэл болчихоод байна шүү дээ. "Сэргээн босголт" банкийг Сэлэнгэ Дарханы төлөөлөлтэй хэсэг хулгайч нар идэж уугаад дундруулчихсан байхыг нь олж илрүүлэн шүүх цагдаад хандсанаараа би л буруудаж байсан. Идсэн луйварчид нь МАХН-ын үүдэн дээр очиж дэмжлэг эрэн цуглаан жагсаал хийж байлаа. Үнэхээр дэмжлэгээ ч олсон. Гардсан хэд нь хөнгөн шийтгэл хүлээгээд өнгөрсөн. Цаад эзэд нь улам шудрага царай гарган ичихээ мэдэхгүй орилсоор амь гарсан төдийгүй дараагийн карьерээ хийж хөгжин дэвжсэн. Энэ банкнаас луйврын аргаар мөнгө салган "Кредит" банк гэгчийг шинээр байгуулсан Сэлэнгийн депутат нөхөр Содхүү л гэхэд дүүгийнхээ нэрээр байгуулсан "Аривжих Ойл" гэдэг компаниар дамжуулан 360 сая төгрөг хусчихаад л төлсөн ч юм байхгүй өнгөрч байлаа. Түмний өмнө ямар шудрага дүрийг эсгэж алиалж байлаа даа. Хулгайгаа баригдуулахгүй гэсэн цөөн хэд, учрыг нь ололгүй дүйвээнд нь дөвчигнөсөн олонхийн "буянаар" Засгийн газрын тогтоолыг хүчингүй болгож улс орныг олон тэрбумаар торгосон, үүнийг мэдсээр байж л тоогоогүй юм даа.

Ядарсан сэтгэхүйдээ ахадсан нийгмийн ийм тогтоцоогоо хадгалаад л явах юм бол энэ байтугай хулгайч нар улс төрийн намыг хулгайчийг хамгаалах байгууллага гэж үзэх явдал нь улам л өөгшинө, нийгэмд хулгай луйвар улам л гаарна. Эвслийнхэн идэж уусан гэдэг гүтгэлэг маань өнөөдөр "тэд идсэн юм чинь дуусахаас нь өмнө би иднэ" гэсэн сэтгэлгээ ойлголт нийгмийн ялангуяа төрийн албанд нүдэн дээр улам лавширч байна. Эвслийнхэн дунд идэж уусан хулгайч нар байгаа л байх. Тэгвэл ял цээрлэлээ амсах ёстой шүү дээ. "Жасрайн үед идчихээд яадаг ч үгүй юм байна билээ" гэсэн сэтгэлгээ тэднийг хөтөлсөн байж болох шүү дээ. Идсэн уусны тухай барим тавим баахан ярьж шоудан сонгуульдчихаад дараа нь одоо болохоор таг чимээгүй болчихоор "Эвслийнхэн идчихээд яах ч үгүй байсан юм чинь" гэсэн сэдлээр дараагийн хулгай дээрмийн арми улам л лавширч байна. Нийгмээс хулгайлж шамшигдуулж олсон мөнгөөрөө эргүүлж албан тушаал худалдаж аваад улам их иддэг бусармаг ёс хүн ардынхаа сэтгэлгээнд ахадчихсан ардчилсан нээлттэй нийгэм бүхий манайд л улайм цаймдаа гаран буй болж тогтлоо. Хулгайчаа мэдэхгүй хүн зоны төлөө улс орныхоо ирээдүйн сайн сайхны талаар, өөрийн намч зарчимчийн талаар ичих ч үгүй донгосохыг нь яана. Ёстой зэвүү хүрмээр. 

Соёлжсон нийгэмд улс орноо аваад явдаг төрийн ардчилсан тогтолцоо, үг хэлэх, эвлэлдэн нийлэх эрх бидэнд гэм зэмгүй хулгай хийх, ял цээрлэлгүй гүжирдэн гүтгэх, талцаж дайсагналцан улс орноо хөмрөх хөөрхөн зэвсэг болжээ. Хүн бүхний нүдэн дээр, гэрэлт шар наран дор ичих улайхгүй идэж байна. Маргаашаа бодсон залуучуудаасаа өмнө дахиж энэ байранд очихгүй юм чинь гэсэн бодолтой хөгшчүүл нь суга цавиараа цувуулан цувуулан хулгайлж байна. Цэвэрхнээр хээл хахууль, авилга гэсэн өхөөрдөм нэртэй хулгай дээрэм олонхи төрийн байгууллагад цагийн хуваарьт нь орчихоод байна шүү дээ. Ийм нийгэмд ирээдүй бий юу? Ийм нийгэмд үр хүүхэд хойч үеэ үлдээгээд тайван үхэж болох уу?
Нийгмийн учиргүй мундаг шудрага сайн сайхны тухай энд яриагүй. Аль ч үеийн аль ч систем дэхь хүний нийгэмд мөрддөг ердийн шудрага үнэнийг тогтоох тухай л ярьж байна. Хулгайчаас салах гэж байна гээд "жоомоо устгах гээд гэрээ шатаа" гэж хэлээгүй байна. Ердөө л хүчин төгөлдөр байгаа хууль журмаа мөрдөхийг уриалж байна. 

                 
Зөнөчихсөн өвгөний мууг үзэх гээгүй, гүжир гүтгэлэг ч гэсэн гэмт хэрэг, иймээс эрүүл нийгэмд байр эзлэх ёсгүй л гэж хэлж байна. Хамгийн харамсалтай нь улс орныг удирдах чадвар бүхий боловсрол мэдлэгтэй, нийгмийн түүчээ болсон хүмүүс нь голгүй гомдож цөхрөн нийгмийн амьдралаас холдох, эсвэл амиа аргалахын тулд аль л харанхуй хар масс болоод хулгайч дээрэмчнээ түших байдал руу орж байгаа юм. Аль ч нийгмийг хүн амын 5 хүрэхгүй хувь нь (Жишээ нь ардчилсан АНУ-д судлаачдын тогтоосноор 5 хувь нь) авч яван түүчээ нь болдог. Энэ хэсэг хоорондоо ойлголцож чадвал завсраас нь ямар ч хулгай болон гүжирдэгчдэд зай олддоггүй. Чухам энэ хэсэг нь өөр өөрийн араасаа дагуулах массаа хөтлөн эрүүл өрсөлдөөнд ордог ба зарчмын асуудал дээрээ биенээ ойлголцсон байдаг. Энэ талаар дараа тодорхой бичимз, сонирхсон нэг нь уншаарай. Учир нь энэ өгүүллийг бичиж байх явцад "Өдрийн сонин" 1000 дахь дугаартаа өгүүллэг захилаа, би ч тэдэнд амлалт өгчихлөө.

2002-05-15
Бичсэн Baabar