УЛСЫН ТӨСВИЙН 1.7 ИХ НАЯД ТӨГРӨГ НЬ УУЛ УУРХАЙГААС ТӨВЛӨРНӨ

2013-01-21

Манай улсын энэ оны улсын төсөвт экспорт 78 хувиар нэмэгдэх бол импорт 17 хувиар өсөхөөр тооцсон.

Тухайлбал, зэсийн баяжмал 1.1, нvvрсний экспорт 30 сая тоннд хvрнэ гэж төсөөлөв. Харин нийт экспортлох нvvрсний гуравны нэг нь угаасан нvvрс байна гэж vзсэн аж. Нvvрсний экспорт ингэж өсөх нь “Эрдэнэс Таван толгой”-н нvvрс олборлолт хоёр дахин нэмэгдэнэ хэмээн төсөөлсөнтэй холбоотой. Гэвч өнгөрсөн онд дээрх хэмжээний нvvрс экспортолно гэж тооцсон ч vнэ ханшийн уналтаас болж, дөнгөж 13 сая тоннд хvрсэн.

Энэ онд ч нvvрсний vнэ ямар байхыг хэлэхэд эрт. Урд хөршийн гангийн vйлдвэрлэл, барилгын салбарын тvvхий эдийн эрэлт нэмэгдэн сэргэвэл манай нvvрс болон төмрийн хvдэр, зэс, жоншны баяжмалын vнэ өснө гэдэг. Нөгөө талаар, “Эрдэнэс Таван толгой” компани олсон орлогоо “Хvний хөгжил сан”-д өгчихсөн тул эдvгээ нvvрс тээврийн хөлсөө төлж чадахгvйд хvрсэн. Цаашид vйл ажиллагаа явуулахад санхvvгийн хvндрэлтэй байдалд орсон гэдгээ мэдэгдсэн байгаа. Тэгэхээр энэ жил нvvрс олборлолт хоёр дахин нэмэгдэх эсэх нь бас л тодорхойгvй байна. Иймд улсын төсөвт нvvрсний оруулах орлого, экспорт бас л бага байх бөгөөд төлөвлөсөн хэмжээнд хvрэхгvй байж мэдэх нь. Харин зэсийн баяжмалын экспорт, тvvнээс олох орлого нэмэгдэх талтай. Учир нь, Оюу толгойн хvдэр баяжуулах vйлдвэр ажиллаж эхэлсэн. Энэ хавраас анхны бvтээгдэхvvн нь зах зээлд гарна. Оюу толгой энэ онд 382 мянган тонн зэсийн баяжмал, 424 мянган унци алт, 802 мянган унци мөнгө vйлдвэрлэхээр төлөвлөж буй юм.

Энэ жил зэсийг 1642, нvvрсийг 7-130 ам.доллараар хямд тооцжээ

Энэ жилийн улсын төсвийн орлогыг хэт өөдрөг төсөөлж, зарлага нэмж хийгдсэн гэсэн шvvмжлэл дагуулж буй. Улсын төсвийн орлого энэ жил 7.2 их наяд төгрөг. Vvний 24 орчим хувь буюу 1.7 их наяд төгрөгийг уул уурхайгаас оруулахаар тооцжээ. Харин Төсвийн тогтворжуулалтын санд 169 тэрбум төгрөг төвлөрvvлэх юм. Энэ оноос бvрэн хэрэгжиж буй Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд улсын төсвийн орлогын гурваас дээш хувийг бvрдvvлж буй бvтээгдэхvvнvvдийг тодорхойлоод дэлхийн зах зээлийн vнийн төсөөллийг баримталж, vнийг нь тэнцвэржvvлэн тооцохоор заасан байдаг. Сангийн яам энэ онд зэсийн баяжмал, нvvрсний экспортлох хэмжээ, vнийн төсөөлөл ямар байхыг гаргажээ. Тэгэхдээ өнгөрсөн онд төсвийн тодотгол хийхдээ тооцсон vнээс доогуур тогтоосон байна. Жишээлбэл, өнгөрсөн жилийн төсвийн тодотголд нэг тонн цэвэр зэс 7970, боловсруулсан нvvрс 166, коксжих нvvрс 102, чулуун нvvрс 72 ам.долларын vнэтэй хэмээн тооцсон аж. Гэвч энэ жилийн улсын төсөвт цэвэр зэсийн vнийг 1642, нvvрснийхийг тонн тутамд нь чанар боловсруулсан байдлыг нь харгалзан vзэж, 7-130 ам.доллараар хямд vнээр төсөөлжээ.
Иймд нvvрс, зэсийн баяжмалаас улсын төсөвт төвлөрvvлэх татварын орлогыг хэрхэн тооцсоныг дор өгvvлье. Тухайлбал, 945 мянган тонн зэсийн баяжмал экспортлох нь. Тэгээд нэг тонн цэвэр зэсийн vнэ дэлхийн зах зээлд 8152 гэж төсөөлөөд улсын төсөвт 6328 ам.доллараар тэнцвэржvvлэн тооцсон байна. Ингээд зэсийн баяжмалаас нийт 457 тэрбум төгрөг улсын төсөвт оруулна. Vvнийг дотор нь задлаад vзвэл, нөөц ашигласны төлбөр 115, өсөн нэмэгдэх нөөц ашигласны төлбөр 153, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварт 44, ногдол ашиг 66, гаалийн татвар 76, бусад татварт 900 гаруй сая төгрөг төвлөрvvлэх тооцоо гарчээ.
Энэ онд нvvрснээс 466 тэрбум төгрөг төсөвт төвлөрvvлнэ. Жишээ нь, нөөц ашигласны төлбөрт 188, ногдол ашгаас 16, гаалийн татвараас 52 тэрбум төгрөг олох тооцоо байна. Тэгэхдээ боловсруулсан нvvрс 5.8 сая тонныг экспортлох бөгөөд зах зээлд 161, төсөвт тусгасан тэнцвэржvvлэх vнэ нь 131 ам.доллар байна гэж vзжээ. Чулуун нvvрс 5.7 сая тонныг борлуулах нь. Уг нvvрсний зах зээлийн vнэ 85 ам.доллар гээд нэг тонныг нь 65 ам.доллараар борлуулна гэж vзжээ. Коксжсон нvvрс 14.4 сая тонныг экспортолно. Нэг тоннын зах зээлийн vнэ 96 ам.доллар байх бөгөөд 80 ам.доллараар улсын төсөвт оруулах орлогыг нь төсөөлсөн байна. Харин алтнаас энэ онд 121, төмрийн хvдэр, газрын тос, жонш гээд бусад ашигт малтмалаас 170 тэрбум төгрөг улсын төсөвт тус тус төвлөрөх тооцоо хийжээ.

Энэ сард баримтлах нэг тонн зэсийн жишиг vнэ 7962 ам.доллар

Экспортод гарч байгаа ашигт малтмалын жишиг vнийг сар бvр тогтоож буй. Тэгээд цэвэр зэсийн vнийг гаргахдаа Лондонгийн металлын биржийн сvvлийн саруудын дундаж vнийг харгалзан vздэг. Нvvрсний vнийг өнгөрсөн оны сvvлчээс эхлэн ирэх дөрөвдvгээр сарын 01-ний өдөр хvртэл экспортлогч аж ахуйн нэгжvvдийн борлуулалтын гэрээний vнэд vндэслэн тооцох болсон. Мөн олон улсын жижиг vнэ тогтоодог бирж болон судалгааны эх сурвалж ашиглаж, 2007 оноос хойш дээрх жишиг vнийг гаргаж байгаа юм.
Энэ сард нэг тонн цэвэр зэсийн жишиг vнийг 7962, молибденийг 25144 ам.доллар гэж тооцжээ. Жоншны баяжмал 390, хvдэр нь агуулга чанараас шалтгаалж 200-239 ам.доллар байна. Төмрийн хvдрийн жишиг vнийг тогтоохдоо Австралын төмөр vйлдвэрлэгчдийн худалдааны гэрээг vндэслэж гаргажээ. Ингээд 58 хувийн агуулгатай нэг тонн баяжмал 110 ам.доллар байх нь. Алт, мөнгөний хувьд Монголбанкны тухайн өдрийн ханшийг авч vздэг. Ашигт малтмалын vнэ тийм, ийм байна гэж хэн ч таашгvй. Олон улсын судалгааны байгууллагууд дэлхийн эдийн засгийн байдал, ашигт малтмалын хэрэглээний чиг хандлагыг ерөнхийд нь төсөөлөн гаргадаг. Судлаачид энэ оны эхний байдлаар дэлхийн эдийн засагт сэргэлт ажиглагдахгvй байна хэмээж буй. Мөн Хятад, Энэтхэгийн эдийн засгийн өсөлт, тэлэлт нь энэ удаагийн хямралыг даван туулахад тус нэмэр болно гэж байгаа. Гэвч манай урд хөршийн эдийн засгийн өсөлт саарч буй билээ. Тухайлбал, өнгөрсөн оны сvvлчээр эдийн засгийн өсөлт нь 7.4 хувьд хvрсэн байна. Энэ сvvлийн 14 сарын хугацаанд хамгийн бага vзvvлэлт ажээ. Тус улс эдийн засгийн сааралтын эсрэг арга хэмжээ авч, ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх болсон. Иймд эдийн засгийн сааралт нь зогсох тал ажиглагдаж байна гэж судлаачид хэлж байгаа. Гэвч Хятадын худалдааны гол тvнш Европын холбоо, АНУ-гийн эдийн засгийн нөхцөл байдлын улмаас төдийлөн өндөр өсөлт гарахгvй байх гэсэн дvгнэлт хийгээд байна. Тэгэхээр ашигт малтмалын vнэ өсөхгvй гэж байгаа нь ортой л болов уу. Харин бvх хямдарчихгvй байгаасай.

АРДЧИЛАЛ СОНИН