Харин Б.Эрдэнэтөгс хөгжлийн бэрхшээлтэй боловч төрөөс ажил биш, боломж олгохыг хүсч байна. Тэрээр эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. 30 настай. 2005 онд барилгын ажил хийж байгаад бэртэж, тэргэнцэрт суугаа иргэн болсон. Гэвч хувийн жижиг тэргээрээ хүн зөөж гэр орны амьжиргаагаа залгуулна. Түүний эхнэр нь оюутан. Б.Эрдэнэтөгс өчигдөр спортын мастерын болзол хангасан тухайгаа сонсчээ.

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ямар тэтгэмж авч байна?
-Cap бүр 104 мянган төгрөг авдаг. Асруулдаг бол асарч байгаа хүнд нь 46 мянган төгрөг өгдөг.

-Ямар орлогоор гэр бүлээ тэжээж байна?
-Би жижиг суудлын машин худалдаж авсан. Түүгээрээ өдөр хүн зөөж хэдэн төгрөг олдог.

-Паралимпод орохоор бэлтгэж байгаа гэж дууллаа?
-Би 2005 онд бэртсэн. 2008 оноос тэргэнцэртэй марофоноор хичээллэж эхэлсэн. Манайхан паралимпод нэлээд амжилт гаргадаг. Анх 2010 онд БНХАУ-ын Гуаньжоугийн Азийн наадамд оролцсон.

-Ямар амжилт гаргав?
-Тэмцээндээ оролцож чадаагүй.

-Яагаад?
-Уралдаанд оролцох тэргэнцэр олдоогүй. Манай улсад тэмцээнд оролцох зориулалтын тэрэг байхгүй. Ганц хуучин тэргэнцэрээр бэлтгэл хийсээр байгаад, эвдэрчихсэн. Гуаньжоуд очоод тэрэг олно гэсэн чинь олдоогүй.

-УИХ-ын сонгуулийн өмнө хэдэн мянган тэргэнцэр орж ирсэн тухай яригдаж байсан?
-Энгийн хүмүүс андуураад байдаг юм. Одоо Монголд орж ирж байгаа тэрэгнүүд чинь эмнэлэгт сувилуулж байгаа байгаа хүн ойр зууртаа хэрэглэдэг тэргэнцэр. Уралдааны тэргэнцэр шал өөр гурван дугуйтай байдаг юм.

-Нэг удаа уралдаанд оролцох тэргэнцэр хятадаас олдоогүй гэж үү?
-Уралдааны тэргэнцрүүд олон байсан. Гэхдээ тухайн хүндээ таарсан байх ёстой. Хувцасны размер гэдэгтэй адил. Тамирчиндаа таарсан тэрэг байдаг юм. 43 км хүртэл уралдана шүү дээ.

-Хариуцаж авч явсан улсууд чинь юу гэсэн бэ?
-Наадмын сүүлийн өдөр УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд тамирчидтай уулзсан. Тэгэхдээ намайг нутагтаа очиж байгаад тэрэгтэй болгоно гэж амласан. Ирээд дөрвөн cap хөөцөлдөж байгаад тэргэнцэртэй болгосон.

-Гадны ямар тэмцээнд оролцов?
-БНСУ-д жил бүр олон улсын марафон болдог. 2011-2012 онд оролцсон. 43 км зам туулна. Анхны тэмцээнд бас тэрэг байхгүй. Солонгосын тал тэргээр тусалсан. Гэхдээ тэмцээнд оролцоход зөвхөн тэрэг биш, хамгаалалтын малгай, бээлий их чухал. Би тэр үед савхин бээлийтэй оролцсон. Эхний тавд орсон тамирчид гайхаж байсан. Тэдний нэг нь энэ жил надад бээлий бэлэглэсэн.

-Бээлий тийм чухал хэрэгсэл үү?
-Энгийн хүмүүсийн мэддэг тэргийг гараараа барьж байгаад хөдөлгөдөг. Харин уралдааны тэрэгний дугуйны гадна тал нь биржгэр байдаг юм. Тэгээд тусгай зориулалтын бээлийгээр дугуйгаа цохиж урагш нь өнхрүүлнэ.

-Ер нь 43 км газрыг дугуйгаа цохиж туулах юм уу?
-Тэгж байж барианд орсон. Ихэнх хүмүүс анзаараагүй. Харин оролцсон тамирчид маш их гайхаж байсан. Тэд ийм тохиолдлыг өмнө дуулаагүй гэж байсан. Оросын нээлттэй тэмцээний дөрвөн зайд оролцож хоёр зайд нь дөрөв, тавдугаар байр эзэлсэн.

-Дотоодын ямар амжилт байна?
-Дотооддоо сүүлийн дөрвөн жилд оролцсон зайндаа түрүүлсэн. Тэмцээнийг пара хөнгөн атлетикийн холбооноос зохион байгуулдаг.

-Шагнал гэж байна уу?
-Маш бага. Ивээн тэтгэгч олдохгүй. 2010 оны улсын аваргын тэмцээнийг МУЗН хүүхдийн хүрэмээр байлж байсан. 2012 оны тэмцээнийг улсаас зохион байгуулж 1.5 сая төгрөгний шагнал өгсөн.

-Пара хөнгөн атлетикийн холбооны Ерөнхийлөгч ямар хүн байна?
-Б.Батдорж гэж хүн байдаг.

-Юу хийдэг хүн байна?
-Өмнө нь бизнес хийж байсан одоо холбооныхоо ажлыг хийгээд явж байгаа. Энэ хүн 2008 оноос хойш бидний төлөө зүтгэж байгаа. Сэтгэл сайтай хүн.

-Бусад холбоодыг том улстөрчид толгойлдог биз дээ?
-Манай холбоонд тийм хүн ирдэггүй юм. Одоогийн Ерөнхийлөгч маань өөрөө сэтгэл гаргаж орон нутгаас хөгжлийн бэрхшээлтэй тамирчдыг цуглуулж амжилт гаргана гэж ярьдаг хүн. Намайг утсаар олоод 2009 оны улсын аваргад дасгалжуулаад, би түрүүлсэн.

-Энэ хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн үү. Яагаад ийм элэгтэй хандаж байгаа юм бол?
-Өөрөө цоо эрүүл хүн. Нэг их баян биш ч, холбоондоо багагүй хөрөнгө гаргасан байх. Нэг найз нь хөгжлийн бэрхшээлтэй гэсэн тэр "Чи авч явах ёстой өөр хүн олдохгүй байна" гэж гуйсан гэсэн. Тэр найз нь хараагүй, марафоноор хичээллэдэг хүн.

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг төр засгаас хэр дэмжиж байна?
-Бага. Бидний бэлтгэлийг дэмжинэ гэдэг бол бие эрүүлжихээс гадна, сэтгэл санаа их өөдрөг болдог. Ямар эм тариа ийм хэмжээний нөлөө үзүүлж чадахгүй л дээ. Эдгэхгүй гэсэн олон хүн спортоор хичээллээд эрүүл болсон. Дээр нь спортын амжилт гэдэг чинь өвчтэй хүнийг ч эрүүл болгодог шүү дээ.

-Танай холбоо байр сууцтай юу, хангамж хэр байна?
-СТО-нд хонгилын үзүүрийг хавтангаар хаагаад нэг булан өгсөн. Төрөөс бол биднийг бусад спортын амжилттай адил урамшуулах шийдвэр гаргасан байдаг. Хэрэгжих болохоороо өөр болоод явчихдаг. Бусад тамирчдыг олимпын эрх ав гэж санхүүжүүлдэг. Биднийг болохоор олимпийн эрхээ авчихаад ирж уулз гэдэг.

-Та нар бэлтгэл хийхэд ямар саад байна?
-Биднийг спорт танхимуудад оруулдаггүй. Спортоор хичээлэх гэсэн их олон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байгаа. Тэдэнд нэг танхим байхад хангалттай. Биднийг Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд оруулдаггүй. Мөнгө нэхнэ. Би бэлтгэлээ цөөн машин явдаг авто зам дээр хийдэг. Зориулалтын зам байхгүй. Гэтэл тэрэгний дугуй хагарсан тохиолдолд 200 гаруй мянган төгрөг хэрэгтэй болдог. Төр боломж олговол манайхан ямар ч тэмцээнд амжилт гаргах боломж бий. Спортын төв ордны фитнесс клубээс өөр биднийг үнэгүй оруулдаг газар гэж байхгүй. Манай холбооны Ерөнхийлөгч ирэх дөрвөн жилд өөрсдийн танхимтай болох байх гээд баярлачихсан явж байгаа. Анх бидэнтэй уулзахдаа унаа машинтай, чацаргана тарьдаг багахан газартай байсан. Тэр бүхнээ зараад холбооныхоо ажилд зориулж байгаа.

-Бэлтгэлийн бус цагтаа юу хийж байна?
-Бэлтгэл бол нэг, хоёр сарын хугацаатай. Бусад цагт амьдралаа бодохгүй бол болохгүй биз дээ.

-Юу хийж амьдралаа залгуулж байна?
-Ихэнхи нь гар урлалаар оролдож байна. Гэхдээ борлуулалт хэцүү. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд хоорондоо уулзаж ярилцана. Бидэнд төрөөс мөнгө гэхээс боломж гаргаж өгөхийг хүсдэг. Гар урлалаар бол бид их юм хийж чадна. Төр нэг юм уу хоёр удаа зах зээлтэй холбоод өгчих хэрэгтэй байгаа юм. Цаашдаа бид өөрсдөө учраа олоод явчихна. Бидний үйлдвэрлэл дотооддоо ихдээд, гадаадад болохоор багадаад байдаг гэсэн.

-Уралдааны тэрэг ямар үнэтэй вэ?
-Шинэ нь 20 гаруй мянган доллар, хуучин нь арав гаруй мянга.

-Хэн нэг нь ашиг харалгүй чамд шинэ тэрэг аваад өгвөл хариуд нь ямар бэлэг барих вэ?
-Маш том бэлэгт тооцогдоно. Би олимпийн бэлтгэлдээ шургуу орно. Олимпийн эрх авах хангалттай олон тэмцээн бий. Би хангалттай эрх авч чадна. Мөн бусдыгаа спортод уриална. "Бидэнд эмнээс илүү спорт чухал" гэж бид байнга ярьдаг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй олон иргэд ингэж ярьдаг.

-Олимпоос өмнө хэдэн тэмцээнд явах боломж байна?
-Олон нээлттэй тэмцээн бий. Гэхдээ зардал гэж хэцүү юм байгаа шүү дээ.

-Та нарыг ивээн тэтгэдэг том компаниуд байдаг уу?
-МИАТ хааяа тасалбарын хөнгөлөлт үзүүлдэг. Оюутолгой, Хадгаламж банк тусалдаг.

-Тэмцээнд хэдүүлээ явдаг вэ?
-Холбооны зүгээс бол 4-5 хүн явдаг. Уламжлалт тэргэнцэртэй уралдаанд бол монголоос надаас өөр явах хүн байхгүй.

-Ганцхан тамирчинтай юм уу?
-Үгүй. Уралдааны ганц тэрэгтэй болохоор тэгж байгаа юм.

-Санхүүжилтээ яаж олсон бэ?
-Ерөнхийлөгч л нугална даа. Өөрөө бас жаахан ч боловч нэмэрлэхийг бодно.

Х.Төгс