Шvvх бол vнэн, худлыг дэнслэдэг байгууллага. Тиймээс шvvгдэгчийн ширээний ард суусан хvн бvр ялтан болдоггvй. Vндсэн хуульд заасанчлан vнэн, худлыг дэнсэлж тухайн хvний гэм буруутай эсэхийг зөвхөн шvvх л тогтооно. Тухайн хvнийг аливаа гэмт хэрэгт гэм буруутай нь нотлогдож, тогтоогдсон гэж vзвэл Монгол Улсын нэрийн өмнөөс гэсгээл хvртээнэ. Харин тvvнээс болж хохирч, эрх нь зөрчигдсөнийг нь хамгаалдаг. Шvvхийн байгууллагын эмблем дээр дэнс байдгийн учир ч vvнд оршиж, аливаа асуудалд хоёр тал оролцож байдгийг илтгэнэ.

Шvvхээр эрхээ хамгаалуулсан иргэдийн тоог гаргая гэвэл магадгvй хэдэн мянга, саяар ч тоологдох биз ээ. Тэдний төлөөлөл болгон хилс хэрэгт гvтгvvлж, таван жил хууль хяналтын байгууллагын vvд сахисны эцэст шvvхээс цагаатгах тогтоол гардан авсан нэгэн эмэгтэйн тухай энд сийрvvлье.
Д.Энхмандах Улаанбаатар хотод 1969 онд төрсөн. Монгол хэлний багш, нягтлан бодогч мэргэжилтэй энэ бvсгvйн нэр олон нийтэд хэдийнэ танил болжээ. Тvvнийг өнгөрсөн таван жилийн турш хулгайч, залилагч, сэжигтэн, яллагдагч, шvvгдэгч гэх мэтээр дуудаж, цоллов. Зальжин, цэвдэг сэтгэлтэй, хvн чанаргvй зарим хvний “буян”-аар гэмт хэргийн сэжигтэн нэр зvvж, хэцvv нэртийн хаалга ч татсан. Шоронгийн цементэн шалан дээр 68 хоногийг өнгөрvvлэхдээ хэвлийдээ тээж байсан дөрвөн сартай ихэр vрээ алдсан нь өр өвтгөж, зvрх шимшрvvлмээр. Тэрээр мөрдөн байцаагч, прокурорын шударга бус vйлдийг сөрж зогсч, арга нь барагдаад амьдрах итгэлээ ч гээж буйгаа мэдэгдэн, олон нийт, хэвлэлийнхнээс дэмжлэг, хамгаалалт хvсч байсан нь телевизийн бичлэг, сонины шарласан хуудсанд баримт болон vлджээ. Нэр төр, алдар хvнд, эрvvл мэнд, сэтгэл санаа гээд өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд Д.Энхмандахын амссан хохирлыг тоочоод байвал олон.
Д.Энхмандах энэ оны дөрөвдvгээр сарааас хойш анхан, давж заалдах, хяналтын шатны шvvхийн vнэн гэж байдгийг тогтоосон “Иргэн Д.Энхмандахыг цагаатгасугай” гэсэн шийдвэрийг гардчихсан яваа юм. Тэрээр өдгөө хаана, юу хийж, хэрхэн амьдарч буйг нэхэн сурвалжиллаа.

Д.Энхмандах: Ярих ч, яримааргvй ч зvйл их байна

Хамгийн тvрvvнд залилангийн гэмт хэргийн сэжигтнээр татсан vед нь Д.Энхмандахыг хамгаалалтад авсан “Эрх чөлөө” төрийн бус байгууллагын тэргvvн Ариунтуяатай холбогдож, тvvний сургийг гаргав. Тэрээр өдгөө Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул суманд нөхөр, таван хvvхдийнхээ хамт амьдарч байна. Эрхэлсэн тодорхой ажилгvй. Хэдэн жил хууль хяналтын vvд сахиж, ийш тийшээ явах унааны болон өмгөөлөгчийн зардал гээд vнэндээ байдгаа барсан аж. Бvр орон ч vгvй болсон гэнэ. Хэдхэн хоногийн өмнө сумын Засаг даргын тамгын газрын ажлын албаны байранд нvvж орж, төвхнөжээ. Нөхөр нь сумын байгаль хамгаалагчаар ажилладаг юм байна. Нөхөр нь ажлаасаа халагдчихгvй л бол энэ байранд нэг хэсэгтээ л толгой хорогдох нь.
Өнгөрсөн таван жил сэтгэл санааны хvнд дарамтад байсан учир Д.Энхмандахын бие сайнгvй байгаа, байнга сумын эмчийн хяналтад байдаг тухай таагvй мэдээ ч сонслоо. Д.Энхмандахтай утсаар холбогдоход, ярилцлага өгөхийг зөвшөөрсөн боловч “Хэд хоногийн дараа эргээд холбогдоорой. Эгч нь ярих зvйлээ бодох хэрэгтэй байна. Ярих ч, яримааргvй ч зvйл их байна” гэв.
Хэлсэн ёсоор нь хэд хоногийн дараа дахин тvvн рvv утас цохилоо. Эрэгтэй хvн утсыг нь авч байна. “Сайн байна уу. Д.Энхмандах эгчтэй ярих гэсэн юм. “Ардчилал” сонины сурвалжлагч байна” гэхэд минь “Аа тийм vv. Хэд хоногийн өмнө ярьсан сонины сурвалжлагч байх нь ээ. Би тvvний нөхөр нь байгаа юм. Намайг Ш.Эрдэнэбат гэдэг. Манай хvний /Д.Энхмандахын/ бие өвдөөд утсаар хvнтэй юм ярих манатай байна” гээд тэрээр яриагаа цааш нь vргэлжлvvлэв.
“Чи ч манай хvний тухай сонсч, мэдсэн л байх. Өнгөрсөн таван жилийн турш хилс хэрэгт гvтгvvлж, эрvvл мэнд, сэтгэл санаагаар их хохирсон. Гурван шатны шvvх цагаатгах шийдвэр гаргаж, бидний сэтгэл санааг амраалаа. Шvvх шударга шийдвэр гаргаж, бидний амьдралд гэрэл гэгээ тусгаж чадлаа. Гэсэн ч Д.Энхмандахын эрvvл мэнд нэг л базаахгvй байна даа, дvv минь” гэлээ.
Нэгэнт гурван шатны шvvхээс цагаатгах шийдвэр гаргасан учир Д.Энхмандах иргэний журмаар нэхэмжлэл гаргаж, шvvхэд хандан, өнгөрсөн хугацаанд амссан хохирлоо нөхөн төлvvлэх боломжтой. Хэдийгээр өнгөрсөн таван жилд нэр төр, алдар хvнд, сэтгэл санаа, эрvvл мэндийн хохирлыг нь тэдэн төгрөг гэж тооцож, vнэлэх аргагvй ч өмгөөлөгчөөс зөвлөгөө авч, шvvхэд иргэний журмаар нэхэмжлэл гаргана гэдгээ тэд илэрхийлж байв.

Д.Энхмандахыг цагаатгасан шvvхийн шийдвэр ийм учиртай

Д.Энхмандахыг “Эрдэнэ суварга” компанийг vvсгэн байгуулагч Д.Бат-Эрдэнэ, тус компанийн захирал, тvvний эхнэр Б.Сувдаа нарыг залилсан гэж буруутгаж байлаа. Тодруулбал, тус компанийн захирал Б.Сувдаагийн гарын vсгийг дуурайлган зурж, ХААН банкнаас 30 сая төгрөг зээлж завшсан хэрэгт холбогдуулан эрvvгийн хэрэг vvсгэсэн юм. Тэрээр хэрэгт холбогдох vедээ “Эрдэнэ суварга” компанийн нягтлан бодогчоор ажиллаж байсан билээ.
Д.Энхмандах хэрэгт холбогдсон тухайгаа “Гэр бvл салж, эд хөрөнгөө булаацалдаж, тэр маргаандаа намайг ашигласнаас би бvх зvйлийн буруутан болоод явж байна. Би “Эрдэнэ суварга” компанийг vvсгэн байгуулсан Д.Бат-Эрдэнэ, тvvний эхнэр Б.Сувдаатай хамт гурван жил ажилласан. Ингээд нэг л өдөр тэд салж сарних дээрээ тулж, компаниа хуваах, эд хөрөнгөө булаацалдаж эхэлсэн л дээ. Би тэр vед Б.Сувдаа захирлын vгэнд орж хэлсэн бvхнийг нь хийсэн. Тvvнийг ХААН банкнаас 30 сая төгрөгийн зээл авахад нь би хамт явсан. Мэдээж, бичиг баримтад Б.Сувдаа өөрөө гарын vсэг зурсан юм. Гэтэл намайг хуурамчаар гарын vсэг зурж, 30 сая төгрөг авсан гээд гvтгээд байгаа. Би тэр мөнгөнөөс нь сохор зоос ч аваагvй. Намайг гарын vсэг зурж, зээл аваагvй гэдгийг ХААН банкны ажилтнууд мэдэж байгаа” хэмээн анхан шатны шvvх хурал болоход өмнө нь ярьж байлаа.
ХААН банкныхан ч Д.Энхмандах зээл аваагvй гэдгийг Чингэлтэй дvvргийн шvvхэд болсон шvvх хурлын vеэр мэдvvлсэн юм. Ингээд тус дvvргийн шvvх Д.Энхмандахад холбогдох хэргийг хэлэлцээд хэрэгсэхгvй болгож, цагаатгах шийдвэр гаргасан юм. Энэ мэтээр цагаатгах тогтоолоор хэргийг хэрэгсэхгvй болгож, тухайн хэрэгт холбогдсон хvний эрхийг хамгаалах нь жил ирэх тусам нэмэгдэж буй аж. Тухайлбал, анхан шатны шvvхvvд 2011 онд цагаатгах тогтоолоор 302 хvнд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгvй болгожээ. Тэгвэл энэ оны эхний хагас жилд гаргасан судалгаанаас vзвэл, анхан шатны шvvхvvд цагаатгах тогтоолоор 120 хvнд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгvй болгосон байна. Vvнийг өнгөрсөн оны эхний хагас жилийнхтэй харьцуулахад 23 хvнээр илvv байгаа юм.