1973 он ЗХУ ба БНМАУ-ын Засгийн газар хооронд “Монголсовцетмет” нэгдлийг үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээр байгуулагдсан.
1973 он Монгол-оросын хамтарсан нэгдлийн анхны үйлдвэр болох Толгойтын алтны уурхай ашиглалтанд орсон.
1974 он Бэрхийн уулын үйлдвэр “Монголсовцветмет” нэгдлийн мэдэлд шилжсэн.
1975 он Хажуу-Улааны уурхай “Монголсовцветмет” нэгдлийн бүрэлдэхүүнд шилжсэн.
1976 он Айрагийн уулын үйлдвэр “Монголсовцветмет” нэгдлийн бүрэлдэхүүнд шилжсэн.
1982 он Бор-Өндөрийн уурхай ашиглалтанд орсон.
1985 он Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэр ашиглалтад орсон.
1987 он Өргөний уулын үйлдвэр ашиглалтад орсон.
1991 он “Монголсовцветмет” нэгдлийг “Монголросцветмет” нэгдэл болгон өөрчлөв.
1993 он Хангайн нүүрсний уурхайг ашиглалтанд оруулав.
1994 он “Шижир Алт” компани үүсгэн байгуулагдаж уг компаний хувьцааны 51 хувийг нь “Монголросцветмет” нэгдэл эзэмших болов
1995 он “Шижир Алт” компаний Заамарын уурхай үйл ажиллагаагаа эхлэв.
2005 он Адагийн далд уурхай ашиглалтанд оров.
2006 он “Монголросцветмет” нэгдлийн гадаад зах зээл, үйлдвэрлэл, санхүүгийн үйл ажиллагаа тогтворжсон.
2007 он “Монголросцветмет” нэгдлийн үйл ажиллагааны тухай Монгол Улс ба ОХУ-ын Засгийн газрын хоорондын шинэ хэлэцээр байгуулагдав.

“Монголросцветмет” нэгдэл олон улсын зах зээл дээр нэр хүндтэй хайлуур жоншны бүтэээгдэхүүний үйлдвэрлэлээр дэлхийн тэргүүлэгч таван үйлдвэрийн нэг юм.

2007 оны дөрөвдүгээр сард Монгол Улс ба ОХУ-ын Засгийн Газруудын хооронд шинэ хэлэлцээр байгуулагдаж үүний дагуу “Монголросцветмет” нэгдлийн үйл ажиллагааг 5 жилээр сунгаж гадаадын хөрөнгө оруулалттай хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани болгож өөрчилсөн. 2006 оны тавдугаар сард болж өнгөрсөн “Монголросцветмет” ХХК-ийн Зөвлөлийн 36 дугаар хуралдаанаар уг компанийг 2007- 2015 он хүртэл хөгжүүлэх хөтөлбөрийг хэлэлцэн баталжээ. Энэ хэтийн чиглэлийн хүрээнд геологи хайгуулын ажлыг үргэлжлүүлэн хийх, экспортын бүтээгдэхүүний олборлолт, үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэлийн өргөтгөл, шинэчлэлтийг гүйцэтгэх зэрэг олон асуудлыг тусгасан байна.

“Монголросцветмет” ХХК нь үйлдвэрлэлийн хэмжээ, экспортын хэмжээг нэмэгдүүлэх, шинэ техник технологи нэвтрүүлэх, алт, төмрийн хүдэр болон бусад эрдэс баялгийн хайгуул хийх, ашиглах зэрэгт онцгой анхаарч ажиллаж байна.

Дэлхийн хайлуур жоншны зах зээлийн өсөн нэмэгдэж байгаа эрэлт хэрэгцээ, шаардлага нь Монголросцветмет” ХХК-ийн үйлдвэрлэлийг шинэчлэх, үйлдвэрлэн гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний чанарыг дээшлүүлэх, бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах, үйлдвэрлэлийн зардлыг бууруулах зорилтыг тавьж байна. Эдгээр зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс хайлуур жоншны үйлдвэрлэлд шинэ техник технологийн шинэчлэлт хийх, орчин үеийн менежментийн арга барилыг нэвтрүүлэх шаардлагатай байна. Ингэснээр тус компаний өрсөлдөх чадварыг олон улсын түвшинд хүргэх болно.

Үүнтэй холбогдуулан “Монголросцветмет” ХХК-ийг 2007-2015 оны хооронд хөгжүүлэх хөтөлбөр”-ийг батлан гаргажээ. Энэхүү хөгжлийн хөтөлбөрт тус компани дараах хөгжлийн алхмуудыг хийхээр тусгасан.

Үүнд:

Хайлуур жоншны бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг жилд 160 мян. тн хүртэл өсгөх, хүдэр олборлох, баяжуулах шинэ технологи нэвтрүүлэх, ингэснээр үйлдвэрлэлийн зардлыг багасгах
Одоо олборлож байгаа уурхай ба орд газруудыг ашиглах замаар алт олборлолтын хэмжээг жилд 2 тоннд хүртэл өсгөх
Төмрийн ба мөнгө полиметаллыг олборлох шинэ үйлдвэрүүдийг бий болгох, компанийн түүхий эдийн баазыг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх
Үйлдвэрлэлийн ба захиргааны зардлыг багасгах, менежментийг оновчтой болгох, улмаар компанийн үйл ажиллагааг сайжруулах арга хэмжээг авах
Удирдлагын мэдээллийн комплекс системийг үндсэн үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх

Монгол-оросын хамтарсан “Монголросцветмет” нэгдэл анх Монгол улсын нутаг дэвсгэрт хайлуур жонш, үнэт металл, бусад төрлийн ашигт малтмал олборлон боловсруулах, эрдэс түүхий эдийн нөөцийг өсгөх, Монгол улсын экспортын чадавхийг нэмэгдүүлэх чиглэл, зорилготойгоор байгуулагдсан. Эдүгээ 35 дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа амжилттай явуулж байгаа бөгөөд манай улсын гадаадын хөрөнгө оруулалттай анхны томоохон аж ахуйн нэгж юм. “Монголросцветмет” нэгдэл одоо бүрэлдэхүүндээ жилд 600 орчим мянган тонн хайлуур жонш олборлох 3 уурхай, олборлолтын 7 хэсэг, 500 гаруй мянган тонн хайлуур жоншны хүдэр боловсруулах баяжуулах фабрик, жилд 2.0 сая тонн элс угаах 2 хөвөгч драг бүхий алтны үйлдвэр, геологи хайгуулын экспедици, тус нэгдлийн үйлдвэрүүдэд үйлчлэх материал хангамжийн нэгдсэн баазыг ажиллуулж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд тус нэгдлийн хамт олон өмнөө тавьсан зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлж орчин үеийн өндөр бүтээмжтэй машин техникээр тоноглогдсон, нарийн технологи бүхий үйлдвэрүүдтэй болж үйлдвэрлэл, удирдлага, зохион байгуулалт, материаллаг бааз,мэргэжлийн боловсон хүчнээр бэхжсэн, олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадвар бүхий өндөр чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, хөдөлмөрийн хамт олныхоо нийгмийн асуудлыг цаг үеийн шаардлагын хэмжээнд шийдвэрлэх чадвартай, үйлдвэрлэл, худалдаа, бизнесийн томоохон байгууллага болон хөгжиж улс орныхооо уул уурхайн аж үйлдвэр, эдийн засгийг хөгжүүлэх, экспортыг нэмэгдүүлэхэд зохих хувь нэмрээ оруулж ирлээ.

Нэгдүгээр драгийн хамт олон

“Монголросцветмет” нэгдэл байгуулагдсан цагаасаа хойшхи хугацаанд 17 сая тонн хайлуур жоншны хүдэр, 1.7 сая тонн хайлуур жоншны флотацийн ба 2.7 сая тонн металлургийн баяжмал экспортонд гаргаж 17.4 тонн алт олборлон улсын эрдэнэсийн санд тушааснаас гадна 1 сая гаруй тонн нүүрс олборлон өөрийн харьяа үйлдвэрүүд ба орон нутгийн хэрэгцээг хангаж жилд 35 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж улсын ба орон нутгийн төсвийн орлогыг бүрдүүлэхэд дорвитой хувь нэмэр оруулж байна.

Хоёрдугаар драгийн хамт олон

Монголын төр засаг “Монголросцветмет” нэгдлийн хамт олны хөдөлмөрийн ололт, амжилтыг өндрөөр үнэлэн 1981 онд төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор шагнасны дээр олон улсын хэд хэдэн шагнал аваад байна.

Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэр нь Хэнтий аймгийн Дархан сумын нутагт Улаанбаатар хотоос 310 километр зайд оршино.

Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрийн нээлтийн ёслол /1985-12-31/

Жилд 400 мянган тонн жоншны хүдэр олборлон боловсруулах хүчин чадалтай Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрийн эхний ээлжийг 1982 онд, бүрэн хүчин чадлаар нь 1985 онд ашиглалтанд оруулах замаар хайлуур жоншны дан ганц олборлох үйл ажиллагааг боловсруулах шатанд шилжүүлж олон улсын стандартад нийцсэн өндөр чанарын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх болсноор эх орны экспортын чадавхийг нэмэгдүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулж байна.

Өнөөдөр тус үйлдвэр нь 1700 гаруй ажиллагсадтайгаар ил ба далд уурхайнуудыг хослон жоншны олборлолт явуулж өөрийн ба бусад уурхайнуудын хүдрийг баяжуулан боловсруулж жилд 140-160 мянган тонн флотацын болон металлургийн баяжмал үйлдвэрлэж байна. Түүнчлэн тус үйлдвэрийн шинэчлэлтийн ажлыг 2008-2009 онуудад хийснээр жоншны олборлолт, үйлдвэрлэлийн хэмжээ ихээхэн нэмэгдэх болно.

Өргөний уулын үйлдвэр нь Дорноговь аймгийн Өргөн сумын нутагт Улаанбаатар хотоос 525 км, Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрээс 240 км зайд оршдог.

Тус үйлдвэр 1988 онд байгуулагдсан бөгөөд 210 орчим ажиллагсадтайгаар жилд 150 гаруй мянган тонн хайлуур жоншны хүдэр олборлон анхан шатны баяжуулалт хийж Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрт нийлүүлэхийн зэрэгцээ 10.0 мянга гаруй тонн металлургийн баяжмал үйлдвэрлэн экспортлож байна.

Тус үйлдвэр цаашид Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрийг түүхий эдээр хангах гол эх үүсвэр байх юм

Заамарын алтны үйлдвэр нь Төв аймгийн Заамар сумын нутаг Туул голын хөвөөнд Улаанбаатар хотоос 240 км зайд оршино.

Тус үйлдвэр 350 гаруй ажиллагсадтай бөгөөд 1994 оноос үйлдвэрлэлийн үндсэн техник тоног төхөөрөмжүүдийн угсралт, нийгэм ахуйн барилга байгууламжуудыг барьж байгуулах ажлыг нормативт хугацаанаас нь бараг хоёр дахин бага хугацаанд зэрэгцүүлэн гүйцэтгэжээ.

Заамарын алтны үйлдвэрт “ДМ-250” маркийн 2 драг, ЭШ- 11/70 маркийн алхагч экскаватор, Комацу фирмийн Д65Е, Д155, Катирпиллар фирмийн D8R маркийн бульдозер зэрэг өндөр бүтээмжтэй техникүүд ажиллаж эх орны эрдэсний санг арвижуулахад дорвитой хувь нэмэр оруулж өнгөрсөн жилүүдэд 14.3 тонн алт олборлоод байна.

“Монголросцветмет” компанийн геологи хайгуулын экспедициэс Заамарын районд 2002 онд хийж гүйцэтгэсэн эрлийн ажлын үр дүнд Улаан-Уулын хэсэгт алтны орд илрүүлж нөөцийг 600 гаруй килограммаар тогтоон Зэрэгцээгийн алтны үйлдвэрийг байгуулсан. Уг үйлддвэрт 110 хүн ажилладаг, 2006 онд 117 кг алт олборлосон. Цаашид алтны нөөцийг өсгөн үйлдвэрлэлийг өргөтгөн зохион байгуулах арга хэмжээ авч байна.

“Монголросцветмет” компанийн Геологи хайгуулын экспедицийг анх 1981 онд Бэрхийн уулын үйлдвэрийг түшиглүүлэн байгуулсан бөгөөд үйл ажиллагааны хүрээ ихээхэн өссөнтэй холбогдуулан 2001 онд биеэ даасан экспедици болгон өргөтгөн зохион байгуулсан.

Тус экспедицийн үндсэн зорилт нь нэгдлийн харъяа үйлдвэрүүдийн ойролцоо бүсэд геологи хайгуулын ажил гүйцэтгэн ашигт малтмалын нөөцийг өсгөж үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн баазыг бэхжүүлэхэд чиглэгдэж байна.

Экспедици нь одоогоор ная гаруй ажиллагсадтайгаар Төв, Баянхонгор, Увс, Хэнтий аймгийн нутаг дэвсгэрт эрэл хайгуулын ажил гүйцэтгэж өмнөө тавьсан зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлж байна.

Цаашид нэгдлийн эдийн засаг, санхүүгийн чадавхи, үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн хэрэгцээний өсөлтийг харгалзан тус экспедицийн үйл ажиллагааг жонш, алт, төмрийн хүдэр зэрэг чиглэлд өргөжүүлэхээр төлөвлөж байна.

“Монголросцветмет” нэгдлийг анх байгуулагдахад Хажуу-Улаан, Бэрхийн уулын үйлдвэрүүд бүрэлдэхүүнд нь орж тухайн үедээ ил далд уурхай хосолсон монголын жоншны хамгийн том үйлдвэрүүд байгуулагдаж байсан бөгөөд бүтээгдэхүүнээ ЗХУ-д экспортлож байв.

1973-1993 онуудад Хажуу-Улааны уулын үйлдвэр, Хажуу-Улаан, Зүүн цагаан дэл, Хамар-Ус, Хашаат худгийн ордуудад ил, далд уурхай хосолсон үйлдвэрлэл явуулдаг, олборлолт, экспортын хэмжээгээрээ хамгийн том уурхай байсан. Цаашид үйлдвэрлэлийг нь сэргээж Зүүн цагаан дэлийн уурхайн үлдэгдэл нөөцөд тулгуурласан үйлдвэр барих асуудлыг судалж шийдвэрлэх, Баруун барын овооны жонш, Өлөнгийн Ухаагийн нүүрсийг эргэлтэд оруулах боломжийг авч үзэх шаардлагатай юм.

1973-1993 онуудад Хажуу-Улааны хайлуур жоншны орд газрыг түшиглэн далд уурхайн аргаар ашиглалт олборлолтын ажлыг явуулан ФК-75, ФК-85 маркийн бүхэллэг, зэргийн бус жонш гарган ЗХУ-д экспортонд гаргаж байв.

1977 онд Зүүн цагаан дэлийн, 1978 онд Хамар-Усны хайлуур жоншны орд газруудыг түшиглэн ил уурхайг нээж ажиллуулсан бөгөөд тухайн үедээ жилд 800 мян.тонн жонш олборлож байсан нь манай улсын хамгийн өндөр үзүүлэлт юм. Тус уулын үйлдвэр нь 1998 оныг хүртэл бие даасан үйл ажиллагаа явуулж байгаад бүтэц зохион байгуулалтын өөрчлөлтөөр Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрийн харъяалалд орж улмаар 2005 оноос орон нутгийн өмчид улсын үйлдвэрийн газар болон ажиллаж байна.

Энэ хугацаанд хамтарсан “Монголросцветмет” нэгдлийн хөрөнгөөр Хажуу-Улаан тосгоноос зүүн тийш 21 километр зайд дэд бүтэц бүхий орчин үеийн барилга байгууламжтай Зүлэгт тосгоныг барьж байгуулан 1984 онд ашиглалтанд оруулсан юм.

Зүлэгт тосгонд үе үеийн уурхайчид, хөдөлмөрчид төвлөрсөн орчин үеийн охилог тосгонд ажиллаж амьдарч байгаа нь монгол-оросын хамтын ажиллагааны үр шим билээ.

Хажуу-Улааны далд уурхай нь 1973-1993 онуудад тасралтгүй ажиллаж байгаад уул геологи, техникийн ашиглалт олборлолтын нөхцөл хүндрэн хаагдсан, 170 метр гүнтэй байв.

Зүүн Цагаан Дэлийн ил уурхайд 15 жил ашиглалт олборлолтыг эрчимтэй явуулж хөдөлмөр хамгаалал, уул геологийн нөхцөл хүндэрч үйл ажиллагааг газрын гадаргуугаас 130 м гүнд зогсоосон ба 3.0 сая тонн хайлуур жоншны хүдэр газрын хэвлийд үлдсэн юм. Орд газар нь нийт 6 сая гаруй тонн нөөцтэй.

Хамар-Усны ил уурхайг 1978 онд нээж 2004 он хүртэл ашиглалт олборлолт явуулсан ба нийт батлагдсан 1.5 сая тонн нүүрсийг авч дуусан үйл ажиллагааг зогсоосон.

Жоншны орд газруудын нөөц хомсдон ашиглалт олборлолтын нөхцөл хүндрэн 1994 оноос эхлэн 100 гаруй сая тоннын нөөцтэй Хашаат Худгийн нүүрсний орд газрыг түшиглэн ил уурхай нээн үйл ажиллагаагаа явуулан “Монголросцветмет” нэгдлийн үйлдвэрүүд, Дорноговь, Хэнтий аймгийн зарим сумын нүүрсний хэрэгцээг ханган ажиллаж ирсэн билээ.

Хажуу-Улааны уулын үйлдвэр оргил үедээ 500 орчим ажиллагсадтай 10 гаруй цех тасагтай “Монголросцветмет” нэгдлийг хангадаг туслах аж ахуйтай, томоохон хамтарсан аж ахуй нэгж байсан билээ.

Тус хамт олноос хөдөлмөр бүтээлээрээ алдартай олон арван хүн төрөн гарснаас Монгол улсын Гавъяат уурхайчин, нэвтрэгч Н.Санжаа, Гавъяат эдийн засагч Ц.Дагдан, монгол-оросын хамтарсан уурхайн анхны дарга, Сүхбаатарын одонт, орос, монгол улсын Хүндэт уурхайчин Б.Баяндэлгэр, Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одонт, осолгүй манлай онц тээвэрчин А.Дагваа нарыг дурсан санахад бахархалтай. Энэхүү уурхайчин хамт олныг удирдан ажиллаж байсан үе үеийн дарга нарыг дурдвал:

Батнасангийн Баяндэлгэр 1973-1986
Шаравын Цэдэндамба 1986-1994
Пүрэвийн Энхбаяр 1994-1997
Гарамын Цэдэндамба 1997-1999
Дэмбэрэлийн Энхбаатар 1999-2003
Борхүүгийг Сэнгэбаатар 2003-2006
Элбэгбаярын Алдарчулуун 2006 оноос даргаар ажиллаж байна.

Хуучнаар ЗХУ ба хамтын нөхөрлөлийн бусад орнуудтай хамтран байгуулсан үйлдвэр уурхай, хот тосгон хаягдан тоногдсон нь уул уурхай дахь сэтгэл эмзэглүүлсэн сөрөг үр дагавар, эмэгнэлтэй дүр зураг болдог билээ. Харин Хажуу-Улааны Зүлэгт тосгон өнөөдрийг хүртэл оршин тогтнож өнгө төрхөө алдаагүй байгаа нь Дорноговь аймгийн Эххэт сумын төвийг нүүлгэн шилжүүлж Зүлэгт тосгоныг сумын төв болгосон явдалтай холбоотой юм.

Өнөөдөр хариуцлагатай, ухамсартай уул уурхай яригдах болсон энэ үед өнгөрсөн алдаагаа давтахгүй байх нь чухал бөгөөд Зүүн Цагаан Дэлийн хайлуур жоншны ашиглалт олборлолтын ажил сэргэж байгаа нь үүний тод жишээ юм.

www.bolod.mn