Б.Нацагдорж: Хүн эх эцгээ хүндэлж, эх орноо дээдэлдэг шиг төрөлх хэлээ хүндэлж, дээдэлж, хайрлах учиртай

2012-11-10

Манай улсад телевизийн хэл найруулгын талаар тусгайлан судалсан бүтээл үгүйлэгдэж

байсан орон зайг нөхөж нэгэн бүтээлийг өргөн барьжээ. Хэвлэл мэдээллийн салбарынхны гарын авлага ширээний ном болоод байгаа “Телевизийн нийтлэл, нэвтрүүлгийн хэл найруулга, хэрэглээ соёлын зарим асуудал” номын зохиогч, МҮОНТ-ийн редактор, хэл шинжлэлийн ухааны доктор, дэд профессор Б.Нацагдоржтой ярилцсанаа толилуулж байна.
- Энэ номыг бичих болсон шалтгаан юунаас эхэлсэн бэ?
Аливаа хөгжил дэвшилд хамгийн ихээр нөлөөлдөг зүйл бол хүний амьдран буй орчин байдаг. Эдүгээ цагийн бид хэвлэл мэдээллийн орчин бүрдсэн мэдээллийн эрин зуунд амьдарч байна. Мэдээллийн олон хэрэгсэл дотроос хүнд хамгийн ойр бөгөөд хүртээмжтэй байдаг нь телевиз. Нийгмийн бүх давхаргад хүрдэг учраас телевизийн үүрэг их юм. Ялангуяа телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн хэл нь хүний оюун санаа, сэтгэхүйд их нөлөөлдөг. Оюун санаа сэтгэхүй нь хүний төлөвшилтөнд нөлөөлдөг шиг улс орны хөгжилд ч тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг. Ер нь телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн хэл нь олон нийтийн харилцааны хэлийг яруусган баяжуулж, үгийн санг арвижуулж, хэлний хэм хэмжээг төлөвшүүлж, эмх цэгцтэй, зөв зохистой харилцан ярилцахын үлгэр байх ёстой юм. Гэтэл телевизийн сэтгүүлч, хөтлөгч, нэвтрүүлэгчид албан ёсны мэдээллийг хар ярианы үгтэй хольж, хутгаж ярих, харь хэлний үгийг оновчгүй хэрэглэх, хүндэтгэлийн үг хэллэгийг үгийн сангаас хассан юм шиг бараг хэрэглэдэггүй атлаа элдэв этгээд гаж үгийг хэрэглэх байдал элбэгшиж байна. Судалгаагаар телевиз үзэгчдийн хамгийн их цагаа зарцуулдаг олон ангит киноны орчуулга нь монгол хэлний хэл зүйн хэм хэмжээг баримтлаагүй байдаг. Үгийн баялаг дутсанаас үг буруу сонгосон нь илт мэдрэгддэг. Мөн өгүүлбэрзүй, найруулгазүйн алдаа гаргах нь хэрээс хэтэрч байна. Мэдээллийн болоод ярилцлагын нэвтрүүлэгт оролцсон хүмүүсийн алдар нэр, албан тушаалыг алдаатай бичиж, үзэгчдийн бухимдлыг төрүүлдэг боллоо. Энэ бүхнээс ажиглахад зөвхөн телевизийнхэн төдийгүй ер нь “дүрэмгүй бичиж, журамгүй ярьдаг” нэгэн үеийг бидний амьдран буй нийгэм төрүүлээ юу гэсэн харамсах сэтгэл өөрийн эрхгүй төрөх болсон. Энэ бүхнийг арилгахад юуны өмнө олон нийтэд нөлөөтэйгөөр нь телевизийнхний төрөлх хэлний боловсролыг дээшлүүлэх нь зүйтэй юмуу гэсэн сэтгэл байсан. Энэ сэтгэл л уг номын бичих шалтгаан болсон юм. Тиймээс “Телевизийн нийтлэл, нэвтрүүлгийн хэл найруулга, хэрэглээ соёлын зарим асуудал” номоо бүтээсэн.
- Номынхоо бүтэц, агуулгын талаар товч танилцуулна уу?
Номондоо хэлний бодлогын онолыг өөрийн эрхэлдэг ажлын олон жилийн ажиглалт дээр үндэслэн хэрэглээний жишээ баримттай хослуулж бичихийг зорьсон. Уг ном нь үндсэн дөрвөн бүлэгтэй. Нэгдүгээр бүлэгт: хэлний бодлого ба түүний хэрэгжилт гэсэн сэдвийн дор монгол улсын хэлний бодлого телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн хэлэнд хэрэгжиж буй байдлыг тодруулан бичсэн. Мөн хэлний бодлогыг үлгэр жишээ хэрэгжүүлдэг франц болон япон улсын телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн хэлний талаар, хоёрдугаар бүлэгт: Монгол улсын телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн өнөөгийн байдлын талаар, гуравдугаар бүлэгт: Телевизийн сэтгүүлч, хөтлөгч, нэвтрүүлэгчдийн үг хэллэг, хэл ярианы соёлын талаар, дөрөвдүгээр бүлэгт: Телевизийн сэтгүүлчийн чиглэлээр сурч байгаа оюутан залуучуудад хэрэг болох болов уу гэсэн үүднээс телевизийн зохиомжит нэвтрүүлгийн зарим хөтөлбөрөөс бичсэн.
- Та телевизийн сэтгүүлч уран бүтээлчдийн дунд монгол хэлний сургалт явуулж байгаа гэсэн. Энэ талаар ...
Өнөөдөр хэвлэл мэдээллийн орчинд хэлний бодлогын хэрэгжилт тун тааруу байна. Мэдээллийн хэлний бодлогыг зөв тодорхойлж, тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэхэд сэтгүүлчид чухал үүрэгтэй. Уг нь мэдээллийн хүчтэй хэрэгсэл болох телевизийн сэтгүүлч, уран бүтээлчдийн хэл нь олон нийтэд үндэстний хэлний үлгэр дуурайлал болж, хэлний үнэлэмжийг өндөрсгөж байх учиртай юм. Иймд сэтгүүлч, уран бүтээлчдийнхээ хэл ярианы боловсролыг шүүмжлэхийн зэрэгцээ бас сургах хэрэгтэй байна. Шүүмжлэл шударга байвал хичнээн хатуу байлаа ч манай уран бүтээлчид хүлээж авдаг сайн талтай. Энэ тал дээр нь түшиглээд сурч боловсроход нь дэмжлэг үзүүлэхийн төлөө ажиллах ёстой. Энэ үүднээс сургалт явуулж байна. Сургалтаа “Хүн эх эцгээ хүндэлж, эх орноо дээдэлдэг шиг төрөлх хэлээ хүндэлж дээдэлж хөгжүүлье” гэсэн уриан дор явуулж байна. Телевизийн нийтлэл нэвтрүүлгийн хэл нь оюун ухааны их соёл байх учиртай.
- Эх хэлээ зөв түгээн дэлгэрүүлэх үйлс болон уран бүтээлд тань улам их амжилт хүсье.

MNB