хурдан шийд гаргаад гэрийнх нь үүдэнд зогсох чинээний ая эв нэг л таарч өгөхгүй байсан юм. Хаалгыг нь нэлээд удаан цохисоны эцэст намуухан харц, зөөлөн дуу, даруухан инээмсэглэлийн хамт тэр хаалгаа тайллаа. Анх хараад 18-тай Үрлээгийн дүрээс хэдхэн жилийн өмнө хийгдэж үзэгчидтэйгээ “Би чамд хайртай-2” киногоороо уулзсан эмэгтэйн дүрийг олж харсан бол гэрийнх нь хаалгаар давуутаа түүний ертөнц, Пүрэвмаа хэмээх таван сайхан хүүхдийн эх, халамжит хань, бясалгал гэгээрэлд нэвтэрсэн их Чинхай багшийн шавь, загвар зохион бүтээгчийн дүрийг түүнээс олж харав.

Пүрэвмаа хэмээх энэ эмэгтэй эглээс эгэл ажээ. Биед эвтэйхэн харагдах тод хөх өнгийн өмд, монгол загвартай, нударгатай дээл, мөнгөн зүүлт, ээмэг зэргийг хослуулсан нь нүдэнд дулаахан атлаа түүнийг үнэхээр сайхан харагдуулж байлаа. Тэр биднийг дагуулан шууд л ажлынхаа өрөөнд орлоо. Түүний ажлын өрөө нь ажлынх гэхээсээ илүү амраах, дасгал хийх зориулалтаар тохижуулагдсан юм шиг санагдсан. Нэг талдаа толь бүхий модон ханатай, нөгөө талдаа мод бүхий цонхтой хана, бичгийн ширээ, оёдлын машин, түүний гаргасан загваруудын хувцасны шүүгээ гэх мэт зүйлс үргэлжилсэн энэ өрөөнд миний бодлоор түүнд хэрэгтэй бүх л зүйл байгаа мэт санагдлаа. Гэрийнх нь үүдээр ормогц байгалийн чулуу, зургууд, түүний хамгийн их хайрлан хүндэтгэдэг Чинхай багшийн зургууд нүдэнд тусдаг юм билээ. Багшийнх нь зураг гэрт нь магадгүй хамгийн олон байсан байх...

Анх хараад нүдэнд туссан зүйл мэдээж түүний хувцаслалт байсан юм. Ингээд түүнээс хувцасных нь тухай бас өөрийнх нь гаргадаг загваруудын тухай яриагаа эхэлсэн юм. Пүрэвмаа: Миний загварууд ямар нэгэн маяг байхгүй боловч бүх юманд нийцэхээр, өдөр тутам өмсөхөд зориулагдсан. Энгийн бөгөөд эгэл. Ямар нэгэн өнгө будаг, материалд баригдаагүй, юу л бол юугаар хийж болохоор хувцаснууд. Яагаад өвөг дээдэс маань өвдөхгүйгээр, хувцас өмсгөлөөрөө өөрийгөө хамгаалж байсан нь миний сонирхлыг татаж, энэ эрэл эхэлсэн юм. Уламжлалт эмнэлгээр, физик анатомоор ярихад хүний гарын бугалганд өндгөвч, давсаг, бөөр, сав төмсөг, түрий булчирхай, уушигны суваг цэгүүд оршдог. Энэ хэсгээрээ даарахад л бөөр өвддөг, шээс ойр ойрхон хүрдэг, гэдэс, сав дүүрж, нуруу нугалам өвддөг байсан байна. Бидний өвөг дээдэс биеийнхээ үеийг их хайрладаг байсан учраас уужим тавиу ханцуйн төгсгөлд нударга хийж гарын үеэр даарахгүй байх зөв хувцас өмсөж байжээ. Бас үүн дээр нэмж хэлэхэд уужуу тавиу хувцас нь бидний агуу байхын шалтгаан байж. Эдгээр зүйл дээр үндэслээд нударгыг загвартаа оруулж өгсөн. Бүх бие тэнийхэд бидний яс баярладаг. Биеийн тамирын хувцас өмсөхөд чөлөөтэй байдаг бол яагаад энэ хувцасан дээр нударга байж болохгүй гэж. Бүх биеийн яс тэнийнэ гэдэг бүх биеийн сүв нээгдэнэ гэсэн үг юм. Харахад өдөр тутмын, эсвэл уламжлал дагасан мэт боловч үеэ дааруулахгүй гэсэн санааг л гаргаж өгсөнд нударганы маань утга учир нь оршиж байгаа юм. Хүн завилаад суухад л газар болчихож байгаа юм. Ташааны яснаас аюулхай хүртэл тэнгэр, тэнгэрээс хоолойн хүрдний доод талын хонхорхой хүртэл огторгуй, огторгуйгаас духны голд буюу гурав дахь мэлмий хүртэл дээд оршихуй, хан хурмаст болж байгаа юм. Тэгэхээр би тэр тэнгэрийг бясалгал хийхэд зориулсан багаж гэж бодож байна. Хүн угаасаа л бясалгагч юм хэмээн ярилаа.

Тэрээр 1983 оноос өнөөдрийг хүртэл бясалгалаар хичээллэж байгаа бөгөөд түүний яриа, хийж буй үйлдэл, ууж идэж байгаа зүйлс, хэрэглэж байгаа эд зүйлсээс нь ч бясалгал, гэгээрэл нэвт “үнэртэж” байсан гэхэд болно. Урлагийн амьдрал, урлагийн тогоо танд таалагдаагүй юм уу, яагаад бясалгал хийгээд, цагаан хоол идээд амьдраад байгаа юм бэ гэсэн сониучхан асуултанд маань өөртөө таалагдахгүй дүрд ороод, өрөөл бусдын таалалд нийцүүлсэн дүр бүтээх гэдэг амаргүй ажил учраас энэ ажлыг орхисон хэмээн ил цагаахнаар хариулсан. Магадгүй түүнд тэр бүхнээс өөрөөрөө байх нь илүү санагдсан ч байж мэдэх юм. Тэр хүн өөрийнхөө дурласан зүйлд цаг нь болоод ирэхээр татагдаж эхэлдэг гэж байсан. Нээрээ ч хүн дургүй юмаа хичнээн ч хичээгээд өөрийгөө хүчлээд хийж чадахгүй шүү дээ... Түүний ярианаас монгол хувцасны тухай мэддэг юм шиг атлаа мэддэггүй олон зүйлийнхээ талаар хариулт авч суулаа. Пүрэвмаа монгол дээл болон монголчуудын өмд, хувцаслалтын тухай цааш үргэлжлүүлэн...

Монголчууд эрт дээр үеэс гар, хөлийн үе, хэвлий, ууц, хоолой, толгой, нуруу нугалам гэх мэт хүний амархан даарах хэсгүүдийг хамгаалж ирсэн. “Монгол хүн тэнгэр хэсгээ бүсэндээ дээдэлж явдаг. Нуруу нугаламаа бүсээрээ хайрлаж хамгаалж явдаг байсан. Угтаа бүс бүсэлж, өндөр суудалтай өмд өмсөх нь эр зоригийн цэгийг бадраахаас гадна, өөртөө итгэлтэй айдасгүй явахын шалтгаан болдог. Энд бас бүснээс гадна өмдний талаар яригдаж байгаа юм. Монгол өмд нь энергийн төв шим болох таван цул, зургаан сав дотор эрхтэнг хэтийдэн оршуулдаг чухал ач холбогдолтой. Хүүхнүүдийн өмсч байгаа хувцаснууд гэхэд л ретуз, байнга бариу өмд өмсөж байна. Гэтэл дээр үеэс эмэгтэйчүүд газар ижий шигээ тавиу өмд өмсдөг байсан. Тавиу байж өвс ногоо нь ургаж, гол горхи нь урсдаг байсан байна. Өөрийгөө бодсон өчүүхэн үзэл мэт бариу зүйл өмсөөд ирэхээр гол горхи нь хүртэл ширгээд ирж байна шүү дээ. Тэгэхээр тийм зүйл өмсөж байгаа эмэгтэй хүний сэтгэл санаа нь хүртэл өчүүхэн болж хувирч байна. Гол горхи, ургамал хүртэл хүний өмссөн зүүсэн зүйлтэй холбоотой байдаг юм. Би монгол эмэгтэйчүүд энгийн мөртлөө эгэл байгаасай, эрээний хүүхнүүд шиг, барби хүүхэлдэй шиг биш байгаасай гэж хүсдэг. Өсгийтэй гутал хэрэгтэй боловч хөлийнхөө хуруун дээр байнга даралт өгөөд байна гэсэн үг. Хөлийн хуруунууд дээр толгойн торгон нарийн цэгүүд байдаг. Түүнд даралт өгч байгаа учраас хариад л гутлаа тайлаад ор луугаа үсрээд өгч байгаа юм. Бүх нарийсалт энд явагдаж байгаа. Мэдэгдэхгүй танигдахгүй өвчлөл үүсээд байгаа нь буруу хувцаслалтаас ч үүсэлтэй юм.

-Монгол хүүхнүүд сүүлийн үед бүс бүслэхээ больсоноос үүдэж гэдэс нь урагшаа унжсан, савандаа хийтэй болж байна гэж сүүлд хэд хэдэн хүний ярихыг сонслоо, та энэ талаар юу гэж бодож байна гэхэд минь:

-Эмэгтэй хүн саваараа дурлаж, саваараа хайрлаж байх ёстой. Энд хүүхэд төрж, бүхэл бүтэн ертөнцийг нээж байгаа шүү дээ. Гэтэл энэ сайхан оршихуй нь өөрөө гомдоод байна. Ингээд ирэхээрээ хийтэй болж байна. Ер нь хүний эд эрхтэн бүгдээрээ хүний далд ухамсартай холбоотой шүү дээ. Гэдэс өлсөхөд л ходоод хонхолздог жишээтэй. Ухамсартай холбоотой эрхтэнүүдээ дагаад хүн эерэг ба сөрөг энерги авч байдаг. Эерэг мэдээлэл өмссөн ч эерэг, сонссон, харсан бүхэн нь л эерэг байна шүү дээ. Гэтэл бид ийм оршихуйгаа сөрөг бүхнээр цэнэглээд байна. Ингэхээр сүнс бас их амархан ядардаг, сул дорой болж байна. Бид сүнсийг хооллохгүйгээсээ болоод зөвхөн физик биеэ бодсоор байгаад сүнсээ орхигдуулжээ. Оюун санааны эрин үе ирсэн үед илүү мөн чанар, жинхэнэ би гэдгээ олж авч, цаг мөч бүхэнд сонор байхаа жирийн хүмүүс илүү их мэддэг болчихвол зүгээр юм болов уу. Ард түмнээсээ ийм болчихвол бүх л зүйл сайхан болно. Муу муухай зүйл хийж, газар нутгаа зарсан үрсэн хүмүүс хэзээ нэгэн өдөр өр төлөөсөө төлнө. Тийм учраас бид жинхэнэ БИ рүүгээ эргэж очих хэрэгтэй. Үүнд энэ хувцас маш их үүрэгтэй.

-Хувцас өөрөө шинжлэх ухааны ойлголтыг авч явдаг гэж үзэж байна уу?

-Тийм ээ, монгол хувцас бол бүхэлдээ шинжлэх ухаан юм билээ. Зөвхөн Монгол хувцасыг оёход л бүхэлд бүтэн анатоми судалж байгаа юм. Бүхэл бүтэн биеийн онцлог, массажны курс төгсөж эхэлж байгаа юм. Яг л эмч шиг. Дараа нь хоолыг өөрийнхөө бие дээр туршаад, судалж байна. Өвдөхдөө өөр нэг хоол идэж үзнэ, нүүрээ ургамлаар шавшиж үзэх жишээтэй. Аль болох газар дэлхийн баялгаараа агуу зүйлсийг бүтээж өөрсдөө хэрэглэх хэрэгтэй байгаа юм. Тэр агуу зүйл байж л байгаа. Бид тэр агуу зүйлийг гаднаас биш Монголоосоо олох хэрэгтэй байгаа юм. Өвөг дээдэс маань газраа үлдээсэн юм чинь баялгаа үлдээсэн л байж таараа шүү дээ. Юуг нь эхэлж амьдралдаа хэвшүүлэх вэ гэдэг нь чухал юм. Өвөг дээдэс маань үндэс, ургамлыг үрх хүүхэддээ буцалгаад өгдөг байсан. Хоолой өвдвөл царван, гэдэс өвдвөл сөд, цай гэхээр уулын цай, даралт ихсэхэд нохойн хошуу гэх мэтээр хэрэглэдэг байсан шүү дээ.

...Түүний ярианаас хайр үргэлж мэдрэгдэж байлаа. Баян, ядуугийн тухай сэтгэгдлийг нь асуувал тэрээр тал дээр байгаа ганцхан айлаар жишээ татаад тэр айлын хашаанд хонь ямаа тургиж, уяан дээр нь адуу үүрсэж, үнээ тугал нь хивээд л хэвтэж байхад тэр айл хичнээн баян байдаг тухай нүдэнд харагдтал дүрслэн ярих нь гоо зүйн талаасаа ч тэр амьдралыг үзэх үзэл нь өвөрмөц санагдсан.

-Пүрэвмаа: Тэр айл амьтдаар баян, тэдгээр амьтдаар адислагдаж байгаа юм. Монголчууд үүнийг мэдэж байсан. Таван хошуу мал монголчуудыг адислахын тулд ирсэн. Ямар ч амьтныг хядмааргүй байгаа юм. Амьтдыг зовоосон тамласан, амьтны амь орсон загварыг ч би бүтээхийг хүсэхгүй байна. Миний загварууд ер нь арай л сонин шийдэлтэй л дээ. Сүүлийн үед дэлхий дээр амьтны үс ноос орсон тийм хувцас өмсөхийг хориглоод байгаад нь би бас их баяртай байна.

-Хүмүүс энэ бүхний эцэст нь хүрч байж ойлгож байгаа нь харамсалтай юм. Зон олноороо сэрж сэхээрээсэй.

-Тийм ээ, энэ бүхнийг ухаартал хичнээн амьтан үгүй болсоныг бид хэлж мэдэхгүй шүү дээ. Одоо бид эх дэлхийнхээ хүйсийг нь ухаад л байна. Ингэснийхээ хариуд дэлхийн энд тэндгүй гамшиг болж байна. Дэлхий дээр тусгаарлагдсан улс гүрнүүд л байгаа болохоос биш нийлээд энэ бүхэн нэг л цөм цул шүү дээ. Зөвхөн Монгол гээд байдаг үе өнгөрсөн. Нэг л цөм зүйлийг аврахын тулд хамт байх хэрэгтэй.

-Ямар ч зүйлд үйлийн үр гэж байгаа шүү дээ.

-Ямар ч нууц гэж байхгүй. Бүх л зүйл сансар дээр бичигдэж байгаа шүү дээ. Тийм болохоор өөрөө бусдад үйлчлээд байвал тэр хэмжээгээрээ том болдог. Үүнийг бас хүмүүс ойлгодог байгаасай.

Түүний бодлоор аливаа юм бүхэн энгийн атлаа энгүүн байх ёстой. Тэрээр хөршөө хайрлахаас л гэгээрэл эхэлдэг тухай энэ хорвоо дээр хэн нэгнээс юуг ч бүү харамла хэмээн хэлж байлаа. Биднийг ирэх сургаар тэр орцныхоо шатыг сонингоор цэвэрлэж дуусаад байсан тухайгаа санаандгүй ярьсан юм. Намайг үүнийг цэвэрлэсэн гэж мэдвэл хөршүүд маань баярлах болно, тэдний баярласан сэтгэл надад адислал авчирна шүү дээ хэмээн өнөөх л дөлгөөхөн харц, зөөлөн инээмсэглэлээрээ өөдөөс харан хэллээ. Агуу зүйл бүхэн энгийн байдаг. Харин энгийн бүхэн цаглашгүй хэмээн өөртөө хэлж явдгаа ч бас бидэнтэй үе үе хуваалцаж, үүнийгээ сануулж байсан юм.

-Та ямар нэгэн шашин шүтдэг үү? Шүтлэггүй бол ямар нэгэн зүйлд сүсэглэж, дотроо бодож явдаг зүйл тань юу вэ?

-Би ээжээсээ маш их зүйлийг суралцсан. Ээж минь хүн муу байх тусам эргүүлээд сайн бай гэж сургадаг байсан. Тэр нь намайг өсөж том болоход өөртөө итгэлтэй болж, их зүйл сурахад их нөлөөлсөн. Хүн нөхцөл байдал болон дадал зуршилаасаа болоод муу байж болно. Би харин түүнийх нь өөдөөс сайн зан гаргах ёстой юм. Муу хүн гэж байхгүй. Бид нар өөрсдөө агуу шүү дээ. Өөрийгөө битгий буруутгаач ээ гэж хүмүүст хэлмээр санагддаг. Өөрийгөө буруутгах нь сүнстэйгээ бүдүүлэг харьцаж байна гэсэн үг юм. Сүнс өөрөө бурханлаг зүйл шүү дээ.

-Та хэр олон төрлийн загварын хувцас урлаад байна вэ?

-Нэхий дээл хийж үзсэн. Бас л нударганаас салаагүй. Бясалгалын хувцас хийх гэж үзсэн. Намайг “Гоёл”-д орох тэр үед миний хийсэн загварыг хүмүүс хүлээж авах арай болоогүй байсан. Би шагнал авах гэж үүнийг хийгээгүй. Бид хэдий болтол эрээний гялгар бүхэнд дурлаж явах юм гэдэг санааг л гаргахыг хичээж байсан. 1983 оноос хойш эмнэлгээр явлаа. Монгол хүний мөн чанарыг харуулсан, биед нь тохирсон хувцас бол энэ л байлаа. Энэхүү коллекци нь үеэр даарахгүй гэсэн зарчимтай бөгөөд товч тодорхой юм. Тэр үед Шилмэл загварынхан намайг 4-5 жилийн дараа энэ коллекциороо орж ирээрэй гэж байсан. Тэр үед энэ хувцасны талаар арай дутмаг ойлголттой байсан юм уу гэж бодогддог юм. Нөгөө л гоёлын хувцас, чамин зүйлд утга өгсөн мэт... Модель охидууд нь би ийм энгийн зүйл өмсөх юм уу гэдэг. Энгийн зүйлийг тайзан дээр амилуулах гэж л моделиуд байдаг биз дээ. Гэхдээ тэдний буруу биш. Нөхцөл байдал л түүнийг тийм болгож байгаа. Хүмүүс оюунлаг биш байна. Хүмүүс материаллаг зүйлсэд илүү их шунаж байна. Ийм шалтгаануудаас үүдээд би зүгээр л Гоёл наадамд ороод гарсан. Одоо харин миний бүтээлүүдийг хүмүүс ойлгож байгаа. Хүмүүс монгол хувцасныхаа талаар сайн мэдэхгүйтэй бас холбоотой байна. Сүнслэг талаасаа, билиг оюун талаасаа ойлгохгүй байна. Хүний зохиосон онолыг л судлаад байна. Би бол одоо үнэнийг дамжуулж байна. Би зөвхөн үүнийг дамжуулахын тулд маш эгэл, энгийн байсан. Маш олон хүмүүсийн дунд орсон. Их урт замыг туулсан. Зүгээр л хаа хамаагүй эмнэлэгт очиж, хүн яагаад өвддөг юм бэ гэдгийг судалсан. Буруу хооллож, буруу хувцаслаж, буруу мэдээлэл авах гуравхан шалтгаанаас болоод хүн өвддөг юм байна. Өвдөөд сүнс нь сул дорой болсоноо мэдэхгүй. Өвдчихлөө л гэдэг. Эм уугаад, дусал хийлгээд байдаг. Гэтэл бидэнд амьд ус байж байна шүү дээ. Мөнхий ус, рашааныг харахгүй өнгөрөөгөөд байна. Ийм гайхамшигтай зүйлийг хайхралгүй өнгөрөөгөөд баймааргүй байна. Ууж идэх, өмсөх зүүх гээд мэдээлэл авч буй бүхий л зүйлээ эергээр авч баймаар байна. Дотоодоосоо энергиэ аваад сурчихвал лам хар гээд яваад байх хэрэггүй л болов уу. Өөрсдөө агуу гэдгээ л мэдэж авах нь чухал юм болов уу.

Пүрэвмаа үнэхээр эгэл даруухан хүн гэдэг нь ярих тусам л мэдэгдэж байлаа. Тэрээр саяхан хүн төрөлхтөний эв нэгдлийн их баяр наадам Олимпод оролцохоор мордсон тамирчидтай хамт бясалгажээ. Хүмүүс олноороо болон тусгайлан бясалгалаар хичээллэхийг хүсвэл тэр заадаг, бас өөрийнх нь загварыг авахыг хүссэн хүнд зориулан цөөхөн боловч чанартай хийж өгдөг тухайгаа ярьж байсан. Хүссэн хүн бүр шууд бясалгаад эхэлдэггүй тул иогоор хичээллэх, дасгалын хичээлүүдийг суралцаж эхлэх ёстой байдаг юм байна. Мэддэг юм шиг атлаа мэддэггүй, энгийн зүйлсийг Пүрэвмаа ихэд нухацтайгаар тайлбарлан ярьж байгаа нь хүнд нэгийг хэлж хоёрыг ухааруулж сургасан эхийн сэтгэл л гэж харагдаж байлаа. Өөрийнхөө тухай тодорхойлон ярих нь цөөн хэдий ч тэрээр өөрийгөө ямар ч зүйлийг олж аваад хичээдэг, чармайдаг тухайгаа ярьж байсан юм. Нэг зүйлийг юм болгоод авах юмсан, сурсан шиг сурах юмсан гэсэн чин сэтгэл түүний яринаас харагдаж байлаа. Амьдрал дээр ч тэрээр хийж буй зүйлдээ хичээл зүтгэлтэй, үнэнч тууштай ханддаг нь илт мэдрэгдэж байсан юм.

Бид хамтдаа цайлахаар галын өрөө рүү нь орлоо. Гэр бүлийн бараг бүх гишүүд нь цагаан хоолтон бөгөөд өөрсдөө түүж бэлтгэсэн ургамлын цайгаар биднийг дайлсан юм. Эднийхээр зочин тасардаггүй бололтой, Пүрэвмаа ч зочдыг дайлж цайлах дуртай нь харагдаж байсан юм. Зуны улиралд хүүхдүүдээ дагуулан хотоос гарч цайны идээ, өвөл идэх жимсээ түүдэг хэмээн ярьж жимсний варень, бяслаг, арвайн гурилтай цай зэргээр хөлсийг маань гартал “шахав”. Бид монгол ёс заншил байгаль дэлхийгээ авран хамгаалах талаар ярьж суусаар нэлээд хэдэн цагийг өнгөрүүлжээ. Явахынхаа өмнө ажлын өрөөнд нь орж түүний зургийг дарсан юм. Хүн хөгширч биш хөшиж үхдэг гэж үг байдаг. Түүний бие болоод сэтгэл нь арван наймтынх шиг л надад санагдаж байлаа. Тэрээр үнэхээр гэгээлэг сэтгэлтэй бөгөөд үнэхээр уян хатан юм. Сэтгэл нь ариухан, хийж бүтээж буй үйлс нь зөв ийм л бүсгүй хүнийг жинхэнэ эмэгтэйлэг гэж нэрийддэг байх даа хэмээн дотроо бодож суулаа. Тэрээр өөрийнхөө урладаг хувцасаа хайртай холбон ярьсан нь энэ өдрийн хамгийн сүүлийн сэдэв байсан хэдий ч бас нэгэн шигтгээ нь байсан юм. Өнө эртний түүхтэй хувцас гэдэг бол өөрөө өнө эртний хайр юм. Өнө эртний хайр одоогийнх шиг хэврэг биш. Одоогийн хайр бол болзолддог, хэн нэгнээсээ шалтгаалдаг. Өнө эртний хайр чив чимээгүй маш анхааралтай оршдог гээд энэхүү хайрыг бэлгэдсэн нил ягаан өнгийн хослолоо гарган бидэнд үзүүлсэн юм. Тэр хувцасаараа та гэдэг нь би, би гэдэг нь та, бид цөмөөрөө нэг гэдгийг илэрхийлдэгээ хэлж, мөн үеэс үед, зуунаас зуунд, зүрхнээс зүрхэнд, сэтгэлээс сэтгэлд чимээгүй дамжуулах өвөг дээдсийн агуу ухаан нударгад оршдогийг хэлсэнээр бидний яриа төгслөө...

UPTOWN СЭТГҮҮЛ

Чөлөөт уран бүтээлч С.ПYрэвмаа: Сүнслэг оюун санааны хувцасыг хийж байгаа маань хамгийн том адислал
Tweet
Bolod.mn