Эхнээсээ ч бага сага хувь хvртээж эхэлсэн. Сар бvрийн 21 мянган тєгрєг, Тавантолгойн хувьцаа, хєгшчvvлд єгсєн бэлэн мєнгє гээд халамжийн єглєг харамгvй тараасан нь одоо ч мєн vргэлжилж буй. Хvvхэд бvрт гэсэн хаягтай ч хvссэнд нь хэмээн тодруулсан 20 мянган тєгрєгийг энэ сараас олгож эхэлнэ. Гэхдээ энэ бvгдийг баялгаа барьцаалан бусдаас зээлэх замаар л аргацааж байгаа.

Уг нь бидэнд боломж бий. Газар доорхоо ухуулж гадагш зараад олох мєнгєнєєс гадна vйл ажиллагаанд нь гар бие оролцон ашгаа нэмэгдvvлэх боломж уул уурхайн салбарт л гэхэд vй тvмээрээ байдаг юм. Хамгийн наад зах нь уул уурхайн компаниудад бараа, ажил vйлчилгээ нийлvvлэх гэж том мєнгєний урсгалтай бизнесийн том орон зайг монголчууд тєдийлєн сайн ашиглаж чаддаггvй. Ашиглах боломжийг гадныхан єгєх тийм ч дуртай биш. Vvнд нь манайхны урагшгvй ажиллагаа ч нєлєєлдєг гэх. Монголын уул уурхайн салбарт тєдийгvй дэлхийд томд орж буй “Оюутолгой” тєслийн хvрээнд л гэхэд бараа, ажил vйлчилгээ ханган нийлvvлэгчийг сонгох тендер байсхийгээд л зарладаг. Тун удахгvй хоолны vйлчилгээг нь дангаараа даагаад явах хариуцлагатай vvрэг гvйцэтгэх чадалтай, чадвартай компанийг тодруулах тендерийн дvн гарах юм гэсэн. Хэдийгээр энэ шалгаруулалтад vндэсний гэх тодотголтой компани ємнєхєєс олон оролцож байгаа ч ялах магадлал тун муу, бараг тэгтэй тэнцэж ч магадгvй гэнэ. Яагаад гэвэл Монголын компани хариуцлагагvй гэсэн хамгийн том vлгэр жишээг “Номадс” групп хэдийнэ харуулчихсан.

Єнгєрсєн оны зургадугаар сард “Оюутолгой” тєслийн Ємнєд кемпэд хоолны хордлого гарч олон зуун хvн ажилладаг энэ талбарыг хєл хориот бvс болгон хувиргаж байсан юм. Ердєє ганцхан єдрийн дотор 66 хvн євдєж улмаар євчилсєн хvний тоо цагаар єсч 100 гаран аюулын харанга дэлдэж Онцгой байдал, Мэргэжлийн хяналт гээд олон байгууллагыг хєл дээр нь босгосон энэ vйл явдлын буруутан нь “Номадс” групп байсан юм. Тэд “Оюутолгой” тєслийн хоол vйлчилгээгээр хангагчийг шалгаруулах тендерт оролцож ялагч болсноор єдєрт нэг хvнийг 35 ам.доллараар хооллох том бизнесийг атгасан. Тус тєслийн талбарт 11 мянган хvн ажилладаг гэсэн. Єдєрт нэг хvний хоолонд тєслєєс 35 “ногоон”-оор тооцож мєнгє авна гэдэг яг vнэндээ унах ашиг ихтэй ухаантай бизнест тооцогдох. Гэхдээ ийм сайн унацтай бизнесийг Монголын компани авснаар vvгээр дамжин монголчуудад наалдах мєнгєний хэмжээ нэмэгдэнэ хэмээн олон хvн тооцсон. Ноён М.Есєнмєнхийн бизнесийн хаялгаар овоо хэдэн монгол хvний амьдрал сайжирна гэж найдсан.

Харамсалтай нь мєнгийг нь авсан ч шаардсан хэмжээнд vйлчилгээг чанарын єндєр тvвшинд хvргэж чадаагvйн улмаас баахан хvн хордуулж эгээтэй л хорвоогоос буцаачихаагvй. Тухайн vед олон хvн хоолноос хордож бєєнєєрєє євдсєн уг хэргийг шалгаад шалтгааныг нь тогтоосон дvгнэлтийг мэргэжлийнхэн гаргасан. Эрvvл ахуй, халдвар судлалын хяналтын улсын байцаагч З.Хашбат, Эмчилгээ оношлогооны чанарын хяналтын улсын байцаагч Ц.Бямбачулуун, Ургамал хамгаалал, хорио цээрийн хяналтын улсын байцаагч С.Оюунбилэг нарын бичсэн танилцуулгад,
-“Nomads” ХХК-ийн охин компани-“QFS” ХХК-ийн хоол vйлдвэрлэлийн газар, хоол бэлтгэлийн єрєєнvvд, аяга таваг угаалгын газар, хувцас угаалгын газар, душ, бие засах газар, євчтєнvvдийг тусгаарласан гэрvvд зэрэг газруудын ариутгал цэвэрлэгээ хангалтгvй, ариутгалын бодисыг зохих зааврын дагуу найруулж, савлаж ашиглаагvй, vйлчилгээний ажиллагсад ариутгалын бодисыг цэвэрлэгээ vйлчилгээндээ ашиглах талаар мэдлэг олгоогvй.

-“Nomads” ХХК-ийн охин компани “QFS” ХХК-ийн хоол vйлдвэрлэлээс гарч буй хоол, хачруудыг гэрээт компаниуд нь ажилчдад тvгээхдээ зориулалтын бус сав, тээврийн хэрэгслээр зєєвєрлєж хэрэглэж байсан нь хvнсний бvтээгдэхvvний хадгалалт, хамгаалалт, чанар аюулгvй байдлын горим алдагдсан байгаа нь Хvнсний тухай хуулийн есдvгээр зvйлийн 9.2.5 дахь заалтыг зєрчсєн.

-Хяналт шалгалт хийхээр тус кемпэд ирэхэд “Эрчим” концерний кемп менежер Б.Нармандах “Nomads” ХХК-ийн охин компани “QFS” ХХК нь тухайн єдрийн хоолноос дээж аваагvй гэсэн мэдээлэл єгсєн. Хяналт шалгалтаар 2011 оны зургадугаар сарын 4-ний 5 цаг 40 минутад “Бvрж шарсан тахианы мєч” хоолны дээжийг авч, зургадугаар сарын 6-ны 8 цаг 30 минутад устгасан тэмдэглэлийг дээжийн хєтєлгєєний журналд бvртгэсэн байна. Гэвч тухайн дээж нь устгагдаагvй дээжийн хєргєгчид байсан. Энэ нь Тєрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 16 дугаар зvйлийн 16.1.4 дэх заалт, “Хоол vйлдвэрлэл, vйлчилгээнд мєрдєх эрvvл ахуйн дадал” MNS CAC RCP 39:2009 стандартын 7.5.1 дэх заалтыг тус тус зєрчсєн.

Хоол vйлдвэрлэлд ашигласан тахианы мах, єндєг, хонь, vхрийн мах, гахайн мах, таван цул, тємс, хvнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ зэрэг хvнсний бvтээгдэхvvний шинжилгээний бичиг, дvгнэлтийн хугацаа дууссан хvнсний бvтээгдэхvvнvvдийг хоол vйлдвэрлэлд хэрэглэсэн нь Хvнсний тухай хуулийн 9.2.1, 9.3.3, 9.4.1 дэх заалтуудыг тус тус зєрчсєн.
“Оюутолгой” тєслийн Ємнєд кемп болон хоол vйлдвэрлэлийн газарт ариутгал, халдваргvйтэл, шавьжгvйтэл, мэрэгчгvйтгэлийн vйлчилгээг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгээгvй, гэрээ байгуулаагvй байгаа нь “Хоолны газрын ангилал, зэрэглэл, vндсэн шаардлага” MNS 4946:2005 стандартын 5.4.1 дэх заалтыг хангаж ажиллаагvй гэхчилэн бичсэн байна.

Олон мянган хvнийг хооллож ундалж, vvнийхээ хариуд чамлахааргvй их ашиг олж суугаа хэрнээ хариуцсан ажилдаа ийм байдлаар хандсаны балаг хvмvvсийн эрvvл мэндэд хохирол учруулснаар дуусаагvй. Улс орны эдийн засаг, улмаар монголчуудын баялгаас хvртэх хувь хэмжээнд ч нєлєєлєх магадлалтай. Учир нь “Оюутолгой”-гоос гадна болон єєр бусад гадны томоохон тєслvvд “Номадс”-ын эл хариуцлагагvй vйлдлийг жишээ татан бараа, ажил vйлчилгээ ханган нийлvvлэх тендерт vндэсний компаниудыг шалгаруулах боломжгvйг эелдэгхнээр илэрхийлэхэд бидэнд хэлэх vг байхгvй. Ажиллаж буй хvмvvсийнхээ эрvvл мэнд, амь насыг мєнгєнєєс илvvд vзэж, энэ салбарт туршлагатай бас хариуцлагатай гадаадын компанийг сонголоо гэхэд гадныхныг буруутгах арга ч байхгvй.

Нэгэнт сонгогдсон гадны компанийн олсон ашиг Монголд хамаагvй. Тиймээс нийслэл тєдийгvй хєдєє орон нутаг, хєрш Буриад гээд газар газарт салбараа байгуулж баяжиж хєлжиж буйгаа нийтэд зарлаад байдаг М.Есєнмєнх ноёнтон ийнхvv монголчуудын бизнест жинхэнэ утгаар нь шавар хааж буй юм.

Н.ГЭРЭЛ