зуунд дэлхийн улс орнуудын Төв банкууд Засгийн газраас хараат бус, Засгийн газрын харьяалалд гэсэн хоёр үндсэн хэлбэрээр үйл ажиллаагаа явуулж байна. Мөнгөний бодлого, түүний үүрэг, ач холбогдол, мөн чанарыг судлан мэдэж, ойлгох нь чухал юм.

Дэлхийд тархсан лавлахуудад “Мөнгө нь эдийн засагт үнэлгээний нэгж, арилжааны хэмжигдэхүүн, үнэ цэнийг агуулагч гэсэн үндсэн үүрэг гүйцэтгэдэг” хэмээн дурджээ. Мөнгийг хүмүүсийн амьжиргааг дээшлүүлэх, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ төдийгүй улс орныг бүхэлд нь хөгжүүлэхэд хэрхэн ашиглах талаар үе үеийн судлаач, гүн ухаантнууд судалж улмаар эдийн засгийн ухаан болгон хөгжүүлжээ.

Түүхэн хөгжлийн явцад мөнгөний гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдол өсөн нэмэгдсээр өнөөгийн дэлхий нийтийн хөгжлийн түвшинд эдийн засгийн хөгжлийн гол зохицуулан чиглүүлэгч, хөдөлгүүр нь болсон. Улс орнуудын Төв банк мөнгөний бодлогыг тодорхойлон хэрэгжүүлэгч институт учраас тухайн орны эдийн засгийн хөгжил Төв банкнаас хэрэгжүүлж буй мөнгөний бодлоготой шууд хамааралтай.

Мөнгөнийбодлогыг улсынхаа онцлогт тохируулан зөв зохистой хэрэгжүүлж чадвал тухайн улс богино хугацаанд үсрэнгүй хөгждөг. Харин мөнгөний бодлогоо буруу тодорхойлж, зохисгүй хэрэгжүүлбэл эдийн засгаа сүйрэлд хүргэх аюултайг дэлхийн улс орнуудын туршлагаас бэлхэн харж болно.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Кувейт, Катар улсад өнгөрсөн онд айлчлаад ирсэн. Зүгээр нэг айлчилсангүй, тодорхой үр дүн, хөгжлийн бодлогын олон шинэ санаа тээсээр ирснийг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Кувейтийн эрх баригч, ард түмэн монголчуудад үнэхээр элэгтэй юм. 1990 онд Саддам Хуссейн Кувейтийг хүч түрэмгийлэн эзлэхэд хамгийн түрүүнд буруушаасан улс нь Монгол байв.

Тэр үед Кувейт ЗХУ-ын хараат байдлаас дөнгөж мултрах гэж оролдож байхад биднийг хэн ч тоохгүй тийм л ядруухан байлаа шүү дээ. Тийм байж зоригтой мэдэгдэл хийсэн тухайн үеийн гадаад бодлогыг тодорхойлогчид үнэхээр алсыг харсан мундаг хүмүүс байж. Ёстой л дипломат зөв бодлого

гэж үүнийг л хэлэх байх. “Агтны хариу жилдээ, аяганы хариу өдөртөө” гэсчээр тэр үеийг кувейтчүүд мартаагүй, харин ч бидэнд талархаж явдаг юм байна. Энэ яриа манай төрийн тэргүүний Кувейтийн Эмир буюу хаантай уулзах үед бас л чухалд тооцогдож байжээ. Эмир 82 настай, ануухан бас их энгийн хүн. Улсынхаа Гадаад хэргийн сайдаар олон жил ажилласан болоод ч тэр үү олон улсын харилцааны талаар мундаг мэдлэгтэй, англи хэлээр сайн ярьж байжээ.

Эмир “Би гадаад хэргийн сайдаар олон жил ажилласан ч Зөвлөлтийн Громоков гадаад яамыг надаас олон жил удирдаж байсан юм билээ” гээд л манай Ерөнхийлөгчтэй энгийн яриа өрнүүлж байв. Хаан Эмир бага залуу насандаа мэргэжлийнхээ дагуу эмнэлгийн бохир, сувилагчийн ажлыг өөрийн саналаар хийж байгаад төрийн сайдын албанд томилогдож байжээ.

Кувейт ард түмний аж амьдрал, ахуйн нөхцлөөрөө боломжийн улсад тооцогддог. Тус улсын засаг, төрийн зохион байгуулалт нь манай улстай төстэй боловч манайх эрдэс баялгийн нөөцөөрөө илүү. Тэднийх хүн ам олонтой ч “Нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгийнхээ төлөө” гэсэн дотоод сэтгэлгээтэй сайхан хүмүүс юм.

Кувейт улсын төр захиргаа нь ард түмнийхээ төлөө харин иргэн бүр нь төр засгаа бүрэн мэдэрсэн байдаг байна. Кувейтийн яам, тусгай газар, аж ахуй нэгжүүдэд ажиллаж байгаа бүх хүн тогтвор суурьшилтай, насан туршдаа нэг дор төрөл төрөгсдөөрөө үе залгамжлан ажилладаг учир ажлыг голж шилдэггүй.

Ажилчин, албан хаагч, хөдөлмөр эрхлэгч гээд хүн бүрийн ажлын нөхцөл байдалд тохирсон дээд зэргийн хангамж, нөхцөлөөр хангасан байдаг нь Кувейт улсын гайхамшиг болж байдаг. Иймээс нэрд гарсан улсын ард түмэн нь болж хөдөлмөрлөхийн гайхамшиг нь үнэхээр бахархал юм.

Кувейтийн яам, тусгай газруудаас гавьяатан олон төрсөн байна. Үндсэн газраасаа өндөр насны тэтгэвэрт гарах, тэтгэмж болон хүний хэрэгцээг хариуцсан нь бусад улсаасялгаатай байна.

Улсынхаа төрийн дээд шагналаар шагнагдах болзол нарийн байдаг юм байна. Энэ шагналыг хүний нүдэнд биет байдлаараа харагдаж, хөшөө дурсгалтай нь мөнхжүүлж босгосон, нийтийн хүртээл болсон бүтээлээрээ авдаг. Мөн шагнуулсан хүний цаашдын амьдралыг шийдэж өгдөг ажээ.

Хийж бүтээж байгаа ажил үйлст ямар нэгэн гологдол гардаггүй, гарвал тухайн үед тэр дор нь хохирлыг засч залруулж байдаг явдлыг хуульчилсан байна.Өргөн хэрэгцээт бараа материалын үнийг төрөөс хатуу хуульчлан тогтоодог Кувейтэд инфляци үйлчилдэггүй, энэ талаар ард түмэнд бэрхшээл зовлон тохиолддоггүй.

Кувейтэд үйлчилж байгаа санхүү, зээлийн бодлого нь төр ард түмнийхээ эрх ашигт яв цав чиглэж, төрөөс зохицуулж байгаа төрөл бүрийн ажилд дэмжлэгийг зохих ёсоор илэн далангүй үзүүлж, ямар нэгэн зөрчил дутагдал гардаггүй байна.

Инфляцийн талаар бас нэгэн жишээг дурьдахад Франц улс 1980 онд өргөн хэрэгцээнийхээ үнийг төрөөс хуульчлан, журам зарчмыг шинэчлэн тогтоосноос гадна өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэр явуулж байгаа томоохон секторт үнэ өртгийг боловсруулан гаргаж байх хүн, хэлтэс, газартай болгож, инфляци зүй бусаар гаргах асуудлыг эцэс болгосон байдаг.

БНХАУ 2007 онд XXV их хурлаараа хүн ба мөнгөн үнийг нэгдүгээр зэргийн асуудал болгон хэлэлцэж шийдвэрлэхдээ мөнгөний инфляцийг ямар ч цагт гаргаж болохгүйг хуульчлан тогтоосон байдаг юм. Ийм туршлагуудыг үндэслэн шинэ Засгийн газар өргөн хэрэгцээнийхээ үнийг мэдэлдээ авч, хяналт шалгалтыг сайжруулах цаг үе болжээ.

Манай улсын Ерөнхийлөгч, төрийн түшээд бусад ахан дүүс орны туршлагаас үзэж танилцан, нэвтрүүлмээр байна. Цаашид эх орон, ард түмнийхээ сайн сайханд тус нэмэр болохуйц хэрэгцээт бүхнийг ажил болгохын зэрэгцээ халуун амь, бүлээн цусаар нэгдэн, бидний төлөөнөө сонгогдогч төрийн түшээ нар минь сайхан шинэ туршлага бодлоо нэгтгэн ярилцаж, ажил болгох нь төдий л сайнгүй байгаад чинь харамсч, уламжлалт арга туршлагаа нэгтгэн ажил болгохыг уламжилж байна.

Нэгэн баримтыг жишээ болгон дурдая. МҮЭХ-ны ерөнхийлөгч асан, УИХ-ын гишүүн, төрийн түшээ Н.Ганбаатар өнгөрсөн хугацаанд багш, эмч нарын авч байгаа цалин, бараа бүтээгдэхүүний үнийн талаар чамгүй маргаан үүсгэж зохих хэмжээнд ширээний ард сууж, ярилцаж, засч залруулж байсан.

Төрийн түшээ болчихоод сонгогч олон түмэнтэйгээ цаашид юу хийхийг зөвлөлдөөд, хүүхдүүдээ асран хүмүүжүүлэх асуудлыг урьдал болгох нь иргэд, өчүүхэн бидэнд ус, нар, агаараас илүүтэй мэт санагдаж байна.Шинээр зохион байгуулагдаж байгаа засаг төр, үүнийг эзэмшин ажиллаж байгаа төрийн түшээд нарынхаа ажилд өвгөн буурал би амжилт хүсье.

Хүндэт банкир, Гавьяат эдийн засагч Ц.Далхаа