Төрийн албаны  тухай хуулиар төрийн албанд түр томилгоог байхгүй болгосон

Төрийн албаны зөвлөлийн дарга Д.Зүмбэрэллхамтай төрийн албан хаагчдын хээл хахуулийг хэрхэн арилгаж болох, төрийн албыг нийтийн алба болгосноор ямар үр дүнд хүрэх талаар ярилцлаа.

 

-Төрийн албыг нийтийн алба болгоно гэж байна. Ингэх нь хэр үр дүнтэй гэж үзэж байгаа вэ?

-Өнөөгийн төрийн ал­быг нийтийн алба л гэж ойлгодог. Үүнээс өөрөөр ойлгох аргагүй. Монгол Улс хаант засаглалгүй, Монголын төрийг хэн нэгэн хүн эзэгнэдэггүй. Манай улс нийтийн засаглалтай ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа гэдгээ Үндсэн хуу­лиараа тунхагласан шүү дээ.  

-Тэгэхээр нэр солигд­соноор үйл ажиллагаа, агуулгад өөрчлөлт гарахгүй гэсэн үг үү?

-Үйл ажиллагаа бусад зүйлд өөрчлөлт гарахгүй. Хэрэв нийтийн алба гэдэг нь төрийн албанаас зарчмын өөр шинжтэй зүйл байгаа бол Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Агуулгын шинжтэй зүйл байхгүй бол төрийн албыг нийтийн алба гэж нэрлэх шаардлагагүй. Үндсэн хуульд төрийн жинхэнэ ал­бан хаагч, төрийн алба гэ­дэг нэр томъёо өөрийн утга санаагаа илэрхийлээд тусчихсан.

-Төрийн албанд авлига, хээл хахууль их байдаг. Нийтийн алба болгосноор энэ байдал арилна гэж АН-ынхан үзэж байгаа шүү дээ?

-Нийтийн албыг бай­гуулаад төрийн албаны хээл хахуулийг устгачихдаг бол түүн шиг сайхан юм алга. Төрийн алба гэдэг нэрийг өөрчилж, нийтийн алба гэж нэрлэхээр хээл хахууль арилдаг бол өнөөдөр ч өөрчилмөөр байна.

Харамсалтай нь тийм гайхамшиг болохгүй л дээ. Үүнийг аль нэг намын са­наачилга гэдэг талаас нь би хандаагүй, авлигын бурууг явж явж нэг үгэнд тохох нь утгагүй гэдгийг л хэлж байгаа юм. Ер нь “төр” гэдэг үг яагаад гайтчихаад байгаа юм бол доо.

-Төрийн алба авлигад идэгдсэн гэдэгтэй санал нийлдэг үү?

-Төрийн албанд авлига бий. Аливаа оронд хамгийн их авлигад өртдөг газар нь төрийн алба. Төрийн албанд ямар нэгэн зүйлийг зохицуулах, шийдэх, зөв­шөөрөх дийлэнх эрх, нийг­мийн удирдах арга хэрэгсэл төвлөрдөг. Үүнийг дагалддаг сөрөг үзэгдлүүдийн нэг нь  авлига.  

Хувийн хэвшил зөвхөн өөрийнхөө ашгийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг бо­­лохоор хээл хахууль харь­­цангуй бага. Иймдээ ч хувийн хэвшил илүү сайн менежментээр ажилладаг. Хувийн хэвшлийн энэ ме­нежментийг төрийн албанд оруулж хэвшүүлэх төрийн удирдлагын чиглэл урсгал ч бий болчихлоо.

Монголын төрийг ганцаа­раа авлигатай гэж ойлгож болохгүй. Харин их багын асуудал л яригдана. Энэ бол дэлхийн хэмжээний асуудал. Тухайлбал, Скан­диновын орнууд авлига, хээл хахуулийн индексээрээ дэлхийн хамгийн цэвэр ёс суртахуунтай ард түмэн гэж үнэлэгддэг. Манай улс авлигын индексээр 100 гаруй орны дараа ор­дог. Энэ үзүүлэлт нэг их урагш­лахгүй байна.  Эндээс харахад зөв тэмцэж чадвал авлигаас ангижирч болдог нь харагдаж байна.

-Манайхан авлига, хээл хахуультай гэмт хэргийн замаар тэмцдэг. Энэ нь хэр зөв тогтолцоо вэ?

-Гэмт хэргийн замаар шийдэгдэж буй асуудал нэлээд байгаа. Авлигыг дан гэмт хэрэгжүүлж ойлгох замаар,  айдас хүйдэс тө­рүү­лэх маягаар тэмцэж бо­лохгүй. Авлигатай тэмцэх ажлыг шинжлэх ухааны үн­дэс­лэлтэй  зохион  байгуулж байж арилгах боломжтой гэд­гийг энэ талаар амжилт олсон улсуудын туршлага харуулдаг.  

Удирдах дээд байгуул­лагаас эхлээд ямар нэгэн ашиг сонирхлын зөрчилгүй шийдвэр гаргаж, дээд, доод шатандаа хууль зөрчихгүй байвал авлига, хээл хахууль арилна. Мөн төрийн удирдах дээд байгууллага нь ашиг сонирхлын зөрчилгүй шийд­вэр гаргаж, түүнийгээ ард түмэнд хэлж байх ёстой. Наад зах нь УИХ-ын гишүүд тэрбум төгрөг хуваарилж авснаа юунд зарцуулсныг нэг бүрчлэн аудитын шал­галт хийгээд, ард түмэнд мэдээлчихвэл “УИХ-ын ги­­шүүд үнэхээр олон түм­ний төлөө тэр мөнгийг зо­риулжээ” гэсэн итгэл үнэм­шил төрнө. Иймэрхүү зүй­лээс л авлигатай тэмцэх ажил эхэлнэ.

-Ирэх дөрвөн жилд ав­лигыг устгана гэж АН-ынхан ярьж байна. Үнэхээр тийм боломж бий юу?

-Боломж байж болно. Сайн ажиллавал дөрвөн жил бага хугацаа биш. Шинэч­лэлийн Засгийн газар анхны шийдвэрээсээ эхлүүлээд хууль зөрчсөн ямар нэгэн зүйл хийхгүй, хийдэггүй гэд­гээ ард түмэнд харуулж ажиллавал түүнийг нь ний­гэм соргог хүлээж авна. Нэг үеэ бодвол манай олон нийт нийгмийн шударга ёсыг хү­лээдэг болсон нь анзаа­рагддаг.

-Шинэ Засгийн газар байгуулагдаад мэргэшсэн төрийн албан хаагчдыг халж, сэлгэж байна. Энэ талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Манай зөвлөлийн байр суурь маш тодорхой. Бүх зүйл өнөөдөр мөрдөгдөж буй Төрийн албаны тухай хууль тогтоомжийн  дагуу л явагдах ёстой. Нийтийн албаны гэ­дэг ч юм уу, батлагдаагүй хуу­лийн төслийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж болохгүй. Ямар ч хууль батлагдсан цагаасаа л хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлдэг.

Хаана хууль зөрчигдөж буй талаар манайд хангалт­тай мэдээлэл байхгүй. Үүний цаана төрийн зарим бай­гууллагын бүтцийг өөрчилж, нэг хэсэг хүмүүсийг ажлаас нь чөлөөлөх эсэх нь ч то­дор­­хойгүй, хүлээлтийн бай­­­дал үүсчихээд байна. Шинэ Засгийн газар бай­гуу­лагдсанаас хойших сар гаруй хугацаанд төрийн зарим албан хаагчийн  ажлыг зог­соочихоод дараагийн ал­бан тушаалд ажиллуулах эсэх шийдвэр  гараагүй, ца­лин хөлсөө авах үгүй нь ч тодорхойгүй байгаа сураг бий.

Тэднийг албан ёсоор аж­лаас чөлөөлөх эсэх нь ший­дэгдээгүй учир ямар нэгэн байдлаар Төрийн албаны зөвлөл, шүүх хяналтын бай­гууллагад хандах боломжгүй байгаа бололтой.  Засгийн газар энэ асуудлыг хууль журмын дагуу даруй цэгцлэх хэрэгтэй.

-Төрийн албанд л ажилд орчихвол тогтвор суурь­­шилтай ажиллах бо­ломжтой гэж иргэд үздэг байсан. Гэтэл одоо нэлээд эр­гэл­зээтэй болчихлоо. Нэг нам нь төрд гараад намын харьяаллынхаа хүмүүсийг ажилд авч, өөр намын харьяаны хүнийг халдаг байдлыг хэрхэн зохицуулах ёстой юм бол?

-Төрийн тогтвортой байд­лыг хангах  талаар 2006, 2008 онд гэх мэтээр хуульд хэд хэдэн удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Төрийн албан хаагчдыг намын харьяа­лалгүй болгосон. Ин­­гэснээр өнгөрсөн дөр­вөн жилд ямар нэгэн на­мын хуралд очиж, үйл ажил­лагаанд нь хутгалдсан тө­рийн албан хаагч байхгүй гэдгийг баттай хэлж чадна.

Тэд улстөрийн үйл ажил­лагаанаас хөндийрч, төрийн төлөө нэг сэтгэлээр зүтгэдэг болчихсон байсан. Гэтэл энэ жил яамдын тоог нэмж, агентлагийн тоог цөөлснөөр шинэ бүтэц бий болж, үүнийг дагалдуулан албан хаагчдыг хөдөлгөж байна. Төрийн алба тогтвортой ажиллах эсэх асуудал Засгийн газрын бүтцээс их шалтгаалах боллоо.  

-Бүтцээр дамжуулж тө­рийн албыг хөдөлгөдөг энэ асуудлыг цэгцлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?

-Засгийн газар зөвхөн бүрэлдэхүүнээ батлуулдаг байх ёстой. Харин ажил­лаж байх явцад зарим нэг бүтцийг өөрчлөх шаард­ла­гатай гэж үзвэл  ха­туу шал­гуур үндэслэлд тул­гуур­лаж шийдвэрлэдэг байх хэрэгтэй. Төрийн алба­ны зөвлөл төрийн албан хаагчдын ашиг сонирхлыг хамгаалах талаар чамгүй ажиллаж, олон ч шийдвэр гаргасан.  Ингэснээр төрийн албан дахь дур зоргын халаа сэлгээ, томилгоо уг нь овоо зогсож байсан чинь бүтцийн өөрчлөлт гэдэг шуурганд уруудаж магадгүй нь. Энэ хуу­лийн хийдэл, цоорхойтой холбоотой.

-Яамдын Төрийн нарийн бичгийн дарга нарыг түр томилсон. Хуулиараа тө­рийн албан хаагчийн түр томилгоо гэж байхгүй биз дээ. Үүнд ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

-2008 онд Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрч­лөлт оруулсан. Төрийн ал­баны  тухай хуулиар тө­рийн албанд түр томилгоо хийдэг явдлыг байхгүй болгож,  хэ­рэв ажлын байрны орон тоо эзгүй байвал төрийн жинхэнэ албан хаагчидтай тохиролцсоны үндсэнд түр орлон гүйцэтгүүлж болно гэсэн заалтыг оруулсан юм.

Энэ хуулиар түр томилгоо хийх боломжгүй. Төрийн албаны зөвлөлөөс Төрийн нарийн бичгийн дарга нарын түр томилгооны асуудлаар Засгийн газарт бичиг хүр­гүүлсэн. Энэ асуудлаа удах­гүй цэгцлэх байх гэж бодож байна. Нөгөө ашиг сонирхлын зөрчлийг нь шал­гуулж байж томилох тухай шинэ хуулийн заалт ч хаана яваа юм. Улстөрийн сонгууль болсны дараа тө­рийн албан хаагчдыг бүхлээр нь хөдөлгөх нь маш буруу жишиг.

-Шинэ Засгийн газар Төрийн албаны зөвлөлийг та­тан буулгана гэсэн. Энэ талаар байр сууриа илэрхийлээч?

-Төрийн албаны зөвлөл Төрийн албаны тухай хуу­лиар байгуулагдсан бай­гуул­лага. Энэ хуулинд бидний эрх үүрэг, хийх ажлыг зааж өгсөн. Хууль өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа учир хэвийн байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа.

-Тэгэхээр  Төрийн ал­ба­ны зөвлөлийг  татан буул­гах­­гүй, зөвхөн нэрийг нь өөрчилнө гэж ойлгож болох уу?

-Магадгүй, би ойлгохгүй байж болох юм. Төрийн албыг нийтийн алба гэс­нээр юу өөрчлөгдөхийг тө­сөө­лөхгүй байна. Харин ма­най зөвлөлийн хувьд ямар бодлого зорилгоор энэ байгууллагыг  анх  бай­гуул­сан тэр түүхэн үүргээ биелүүлж яваа. Цаашдаа яах нь хууль тогтоох бай­гуул­лагын хэрэг. Ултай суурьтай хандах асуудлын нэг байх.

Төрийн албанд дутагдал доголдлыг арилгаж, ши­нэчилж, сайжруулах зайлш­гүй  шаардлагатай зүйл  олон бий. Энэ шинэтгэлийг яаж хурдан, үр дүнтэй хийх вэ гэдэг бол Төрийн албаны зөвлөлийнхний хүсэл мө­рөөдөл болсон зүйл. Бид хэрэндээ л их зүйл хийж байна. Гэхдээ Засгийн газар, УИХ-аас дэмжлэг авах, тэндээс шалтгаалах зүйлүүд зөндөө байдаг. Хамгийн гол нь тал талдаа бодлого зохи­цуулалтаа нэгтгээд, хүч бо­­ломжоо нийлүүлээд аль бо­лох богино хугацаанд үзэг­дэж харагдахуйц өөрчлөлт хийчих юмсан.

Эх сурвалж:"Өглөөний Сонин"