Төрийн албаны зөвлөлийн дарга Д.Зүмбэрэллхамтай төрийн албан хаагчдын хээл хахуулийг хэрхэн арилгаж болох, төрийн албыг нийтийн алба болгосноор ямар үр дүнд хүрэх талаар ярилцлаа.

-Төрийн албыг нийтийн алба болгоно гэж байна. Ингэх нь хэр үр дүнтэй гэж үзэж байгаа вэ?

-Өнөөгийн төрийн албыг нийтийн алба л гэж ойлгодог. Үүнээс өөрөөр ойлгох аргагүй. Монгол Улс хаант засаглалгүй, Монголын төрийг хэн нэгэн хүн эзэгнэдэггүй. Манай улс нийтийн засаглалтай ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа гэдгээ Үндсэн хуулиараа тунхагласан шүү дээ.

-Тэгэхээр нэр солигдсоноор үйл ажиллагаа, агуулгад өөрчлөлт гарахгүй гэсэн үг үү?

-Үйл ажиллагаа бусад зүйлд өөрчлөлт гарахгүй. Хэрэв нийтийн алба гэдэг нь төрийн албанаас зарчмын өөр шинжтэй зүйл байгаа бол Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Агуулгын шинжтэй зүйл байхгүй бол төрийн албыг нийтийн алба гэж нэрлэх шаардлагагүй. Үндсэн хуульд төрийн жинхэнэ албан хаагч, төрийн алба гэдэг нэр томъёо өөрийн утга санаагаа илэрхийлээд тусчихсан.

-Төрийн албанд авлига, хээл хахууль их байдаг. Нийтийн алба болгосноор энэ байдал арилна гэж АН-ынхан үзэж байгаа шүү дээ?

-Нийтийн албыг байгуулаад төрийн албаны хээл хахуулийг устгачихдаг бол түүн шиг сайхан юм алга. Төрийн алба гэдэг нэрийг өөрчилж, нийтийн алба гэж нэрлэхээр хээл хахууль арилдаг бол өнөөдөр ч өөрчилмөөр байна.

Харамсалтай нь тийм гайхамшиг болохгүй л дээ. Үүнийг аль нэг намын санаачилга гэдэг талаас нь би хандаагүй, авлигын бурууг явж явж нэг үгэнд тохох нь утгагүй гэдгийг л хэлж байгаа юм. Ер нь “төр” гэдэг үг яагаад гайтчихаад байгаа юм бол доо.

-Төрийн алба авлигад идэгдсэн гэдэгтэй санал нийлдэг үү?

-Төрийн албанд авлига бий. Аливаа оронд хамгийн их авлигад өртдөг газар нь төрийн алба. Төрийн албанд ямар нэгэн зүйлийг зохицуулах, шийдэх, зөвшөөрөх дийлэнх эрх, нийгмийн удирдах арга хэрэгсэл төвлөрдөг. Үүнийг дагалддаг сөрөг үзэгдлүүдийн нэг нь авлига.

Хувийн хэвшил зөвхөн өөрийнхөө ашгийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг болохоор хээл хахууль харьцангуй бага. Иймдээ ч хувийн хэвшил илүү сайн менежментээр ажилладаг. Хувийн хэвшлийн энэ менежментийг төрийн албанд оруулж хэвшүүлэх төрийн удирдлагын чиглэл урсгал ч бий болчихлоо.

Монголын төрийг ганцаараа авлигатай гэж ойлгож болохгүй. Харин их багын асуудал л яригдана. Энэ бол дэлхийн хэмжээний асуудал. Тухайлбал, Скандиновын орнууд авлига, хээл хахуулийн индексээрээ дэлхийн хамгийн цэвэр ёс суртахуунтай ард түмэн гэж үнэлэгддэг. Манай улс авлигын индексээр 100 гаруй орны дараа ордог. Энэ үзүүлэлт нэг их урагшлахгүй байна. Эндээс харахад зөв тэмцэж чадвал авлигаас ангижирч болдог нь харагдаж байна.

-Манайхан авлига, хээл хахуультай гэмт хэргийн замаар тэмцдэг. Энэ нь хэр зөв тогтолцоо вэ?

-Гэмт хэргийн замаар шийдэгдэж буй асуудал нэлээд байгаа. Авлигыг дан гэмт хэрэгжүүлж ойлгох замаар, айдас хүйдэс төрүүлэх маягаар тэмцэж болохгүй. Авлигатай тэмцэх ажлыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зохион байгуулж байж арилгах боломжтой гэдгийг энэ талаар амжилт олсон улсуудын туршлага харуулдаг.

Удирдах дээд байгууллагаас эхлээд ямар нэгэн ашиг сонирхлын зөрчилгүй шийдвэр гаргаж, дээд, доод шатандаа хууль зөрчихгүй байвал авлига, хээл хахууль арилна. Мөн төрийн удирдах дээд байгууллага нь ашиг сонирхлын зөрчилгүй шийдвэр гаргаж, түүнийгээ ард түмэнд хэлж байх ёстой. Наад зах нь УИХ-ын гишүүд тэрбум төгрөг хуваарилж авснаа юунд зарцуулсныг нэг бүрчлэн аудитын шалгалт хийгээд, ард түмэнд мэдээлчихвэл “УИХ-ын гишүүд үнэхээр олон түмний төлөө тэр мөнгийг зориулжээ” гэсэн итгэл үнэмшил төрнө. Иймэрхүү зүйлээс л авлигатай тэмцэх ажил эхэлнэ.

-Ирэх дөрвөн жилд авлигыг устгана гэж АН-ынхан ярьж байна. Үнэхээр тийм боломж бий юу?

-Боломж байж болно. Сайн ажиллавал дөрвөн жил бага хугацаа биш. Шинэчлэлийн Засгийн газар анхны шийдвэрээсээ эхлүүлээд хууль зөрчсөн ямар нэгэн зүйл хийхгүй, хийдэггүй гэдгээ ард түмэнд харуулж ажиллавал түүнийг нь нийгэм соргог хүлээж авна. Нэг үеэ бодвол манай олон нийт нийгмийн шударга ёсыг хүлээдэг болсон нь анзаарагддаг.

-Шинэ Засгийн газар байгуулагдаад мэргэшсэн төрийн албан хаагчдыг халж, сэлгэж байна. Энэ талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Манай зөвлөлийн байр суурь маш тодорхой. Бүх зүйл өнөөдөр мөрдөгдөж буй Төрийн албаны тухай хууль тогтоомжийн дагуу л явагдах ёстой. Нийтийн албаны гэдэг ч юм уу, батлагдаагүй хуулийн төслийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж болохгүй. Ямар ч хууль батлагдсан цагаасаа л хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлдэг.

Хаана хууль зөрчигдөж буй талаар манайд хангалттай мэдээлэл байхгүй. Үүний цаана төрийн зарим байгууллагын бүтцийг өөрчилж, нэг хэсэг хүмүүсийг ажлаас нь чөлөөлөх эсэх нь ч тодорхойгүй, хүлээлтийн байдал үүсчихээд байна. Шинэ Засгийн газар байгуулагдсанаас хойших сар гаруй хугацаанд төрийн зарим албан хаагчийн ажлыг зогсоочихоод дараагийн албан тушаалд ажиллуулах эсэх шийдвэр гараагүй, цалин хөлсөө авах үгүй нь ч тодорхойгүй байгаа сураг бий.

Тэднийг албан ёсоор ажлаас чөлөөлөх эсэх нь шийдэгдээгүй учир ямар нэгэн байдлаар Төрийн албаны зөвлөл, шүүх хяналтын байгууллагад хандах боломжгүй байгаа бололтой. Засгийн газар энэ асуудлыг хууль журмын дагуу даруй цэгцлэх хэрэгтэй.

-Төрийн албанд л ажилд орчихвол тогтвор суурьшилтай ажиллах боломжтой гэж иргэд үздэг байсан. Гэтэл одоо нэлээд эргэлзээтэй болчихлоо. Нэг нам нь төрд гараад намын харьяаллынхаа хүмүүсийг ажилд авч, өөр намын харьяаны хүнийг халдаг байдлыг хэрхэн зохицуулах ёстой юм бол?

-Төрийн тогтвортой байдлыг хангах талаар 2006, 2008 онд гэх мэтээр хуульд хэд хэдэн удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Төрийн албан хаагчдыг намын харьяалалгүй болгосон. Ингэснээр өнгөрсөн дөрвөн жилд ямар нэгэн намын хуралд очиж, үйл ажиллагаанд нь хутгалдсан төрийн албан хаагч байхгүй гэдгийг баттай хэлж чадна.

Тэд улстөрийн үйл ажиллагаанаас хөндийрч, төрийн төлөө нэг сэтгэлээр зүтгэдэг болчихсон байсан. Гэтэл энэ жил яамдын тоог нэмж, агентлагийн тоог цөөлснөөр шинэ бүтэц бий болж, үүнийг дагалдуулан албан хаагчдыг хөдөлгөж байна. Төрийн алба тогтвортой ажиллах эсэх асуудал Засгийн газрын бүтцээс их шалтгаалах боллоо.

-Бүтцээр дамжуулж төрийн албыг хөдөлгөдөг энэ асуудлыг цэгцлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?

-Засгийн газар зөвхөн бүрэлдэхүүнээ батлуулдаг байх ёстой. Харин ажиллаж байх явцад зарим нэг бүтцийг өөрчлөх шаардлагатай гэж үзвэл хатуу шалгуур үндэслэлд тулгуурлаж шийдвэрлэдэг байх хэрэгтэй. Төрийн албаны зөвлөл төрийн албан хаагчдын ашиг сонирхлыг хамгаалах талаар чамгүй ажиллаж, олон ч шийдвэр гаргасан. Ингэснээр төрийн албан дахь дур зоргын халаа сэлгээ, томилгоо уг нь овоо зогсож байсан чинь бүтцийн өөрчлөлт гэдэг шуурганд уруудаж магадгүй нь. Энэ хуулийн хийдэл, цоорхойтой холбоотой.

-Яамдын Төрийн нарийн бичгийн дарга нарыг түр томилсон. Хуулиараа төрийн албан хаагчийн түр томилгоо гэж байхгүй биз дээ. Үүнд ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

-2008 онд Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Төрийн албаны тухай хуулиар төрийн албанд түр томилгоо хийдэг явдлыг байхгүй болгож, хэрэв ажлын байрны орон тоо эзгүй байвал төрийн жинхэнэ албан хаагчидтай тохиролцсоны үндсэнд түр орлон гүйцэтгүүлж болно гэсэн заалтыг оруулсан юм.

Энэ хуулиар түр томилгоо хийх боломжгүй. Төрийн албаны зөвлөлөөс Төрийн нарийн бичгийн дарга нарын түр томилгооны асуудлаар Засгийн газарт бичиг хүргүүлсэн. Энэ асуудлаа удахгүй цэгцлэх байх гэж бодож байна. Нөгөө ашиг сонирхлын зөрчлийг нь шалгуулж байж томилох тухай шинэ хуулийн заалт ч хаана яваа юм. Улстөрийн сонгууль болсны дараа төрийн албан хаагчдыг бүхлээр нь хөдөлгөх нь маш буруу жишиг.

-Шинэ Засгийн газар Төрийн албаны зөвлөлийг татан буулгана гэсэн. Энэ талаар байр сууриа илэрхийлээч?

-Төрийн албаны зөвлөл Төрийн албаны тухай хуулиар байгуулагдсан байгууллага. Энэ хуулинд бидний эрх үүрэг, хийх ажлыг зааж өгсөн. Хууль өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа учир хэвийн байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа.

-Тэгэхээр Төрийн албаны зөвлөлийг татан буулгахгүй, зөвхөн нэрийг нь өөрчилнө гэж ойлгож болох уу?

-Магадгүй, би ойлгохгүй байж болох юм. Төрийн албыг нийтийн алба гэснээр юу өөрчлөгдөхийг төсөөлөхгүй байна. Харин манай зөвлөлийн хувьд ямар бодлого зорилгоор энэ байгууллагыг анх байгуулсан тэр түүхэн үүргээ биелүүлж яваа. Цаашдаа яах нь хууль тогтоох байгууллагын хэрэг. Ултай суурьтай хандах асуудлын нэг байх.

Төрийн албанд дутагдал доголдлыг арилгаж, шинэчилж, сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай зүйл олон бий. Энэ шинэтгэлийг яаж хурдан, үр дүнтэй хийх вэ гэдэг бол Төрийн албаны зөвлөлийнхний хүсэл мөрөөдөл болсон зүйл. Бид хэрэндээ л их зүйл хийж байна. Гэхдээ Засгийн газар, УИХ-аас дэмжлэг авах, тэндээс шалтгаалах зүйлүүд зөндөө байдаг. Хамгийн гол нь тал талдаа бодлого зохицуулалтаа нэгтгээд, хүч боломжоо нийлүүлээд аль болох богино хугацаанд үзэгдэж харагдахуйц өөрчлөлт хийчих юмсан.

Эх сурвалж:"Өглөөний Сонин"