явц, байдлын талаар мэдээлэл сонслоо. Тус компанийн захирал Б.Энэбиш байнгын хорооны гишүүдэд мэдээлэл хийсэн юм. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ын үйл ажиллагааг гурван үндсэн бүлэгт хувааж байгаа бөгөөд нэгдүгээрт уурхай, нүүрсний олборлолт, борлуулалт, экспорт, хоёрдугаарт, дэд бүтэц, үйлдвэрлэлийн төслүүд, нүүрс угаах баяжуулах, үйлдвэр, төмөр, автозам, цахилгаан станц, усны төсөл, гуравдугаарт дотоодын болон олон улсын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа арилжаалах, IPO хийх бэлтгэлтэй үндсэн гурван бүлэгт төвлөрч байгааг Б.Энэбиш мэдээллийнхээ эхэнд дуулгасан юм. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ТУЗ-ын зөвлөлд дарга Л.Заяабал өмнө нь Төрийн өмчийн хорооны дарга байсан. “Эрдэнэс МГЛ”-ын гүйцэтгэх захирал Я.Долгоржав, дэд захирал Б.Ганхуяг, Сангийн яамын Орлого төсвийн бодлогын газрын дарга Ж.Ганбат, Эрдэс баялаг эрчим хүчний газрын дарга А.Эрдэнэпүрэв, Төрийн өмчийн хорооны орлогч дарга О.Эрдэнэбулган, Монголын Маршейдерийн холбооны тэргүүн Д.Дондов, Төрийн өмчийн хорооны дарга асан Д.Сугар, Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ы захирал Б.Энэбиш нар байдаг ажээ.

2016 он гэхэд жилдээ 20 тонн нүүрс олборлоно
Тавантолгойн орд ашиглалтын эхний үе шатандаа яваа бөгөөд дэлхийн коксжих нүүрсний томоохонд тооцогдох цөөн ордуудын нэг. Энэ ордын давуу тал нь нүүрс борлуулах үндсэн зах зээлдээ ойрхон, их хэмжээний нөөцтэй, нүүрсний чанар сайн, олборлох зардал бага зэрэг давуу талтай ч дэд бүтэц муу хөгжсөн учраас үүнийг шинээр бий болгох шаардлагатай. Тавантолгойн ордын нөөцийг хоёр аргаар тооцдог байна. Энэ орд нийтдээ нүүрс олборлох таван том талбайтай бөгөөд гол хэсэг нь Цанхи бөгөөд коксжих нүүрсний гол хэсэг юм. Хамгийн сайн судлагдсан Цанхийн зүүн хэсэгт “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК үйл ажиллагаа явуулж байгаа ажээ. Зүүн болон баруун Цанхийн талбайд 200 метрийн гүнд судалгаа хийсэн бөгөөд Зүүн Цанхийн нутагт нэг тэрбум орчим нүүрсний нөөцтэй бөгөөд үүний 78 хувь нь коксжих нүүрс гэж тооцсон байна. Харин Баруун Цанхийн талбайд 1.2 тэрбум нүүртэй бөгөөд үүний 65 хувь нь коксжих нүүрс гэж үзэж буй ажээ. Үүнээс гадна ашиглах талбай бий. Ер нь“Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн 68 мянган га талбайд олборлолт явуулах тусгай зөвшөөрөлтэй бөгөөд нийт нөөцийн хэмжээ долоон тэрбум тонн гэсэн тооцоо байдаг юм байна. “Эрдэнэс-Тавантолгой”-н Зүүн Цанхийн уурхайгаас 2011 оны эцэс гэхэд нэг сая тонн нүүрс олборлосон байна. Харин энэ оны төлөвлөгөөгөөр 3.5-4 сая тонн нүүр олборлох ажээ.

2013 он гэхэд 6-7 сая тонн, 2014 онд 10 сая тонн, 2015 онд 15, 2016 онд жилдээ 20 сая тонн нүүрс олборлодог олон улсын төвшинд хүрсэн том уурхай болно гэсэн тооцоог гаргаад байгаа ажээ. Харин Баруун Цанхийн талбайд олборлолт явуулах бэлтгэл ажил хийсэн бөгөөд хөрс хуулалт хийх ажил энэ ондоо багтан эхэлбэл ирэх жилийн хавар олборлолтыг эхлүүлэн зүүн Цанхитай адил 5-6 жилийн дараа гэхэд жилдээ 20 сая тонн нүүрс олборлодог том уурхайг ашиглалтад оруулах нөхцөл бүрдэх юм байна. Тавантолгойн орд дээр Зүүн, Баруун Цанхийн уурхай болон ирээдүйд бусад талбайд уурхай байгуулахад олборлолт 40-50 сая тонн нүүрсийг олборлох юм байна.

580 сая ам.долларын өртөгтэй нүүрс угааж боловсруулах үйлдвэр байгуулна
Тус компани дэд бүтэц, зам харилцаагаа сайжруулахын тулд олон төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа ажээ. Өөрөөр хэлбэл, тус орд газраас олборлож байгаа нүүрсийг ямар нэгэн ангилал хийхгүй шууд экспортолж байгаа учраас түүхий нүүрсийг угаах, баяжуулах төслийн ажил эхэлүүлээд байгаа ажээ. Ойрын хугацаанд үйлдвэрийг ашиглалтад оруулах төлөвлөгөөтэй байгаа бөгөөд АНУ, Австралийн хамтарсан компани тендерт шалгарсан юм байна. 2014 он гэхэд жилдээ таван сая тонн нүүрс, цаашдаа жилдээ 2016-2017 онд 15-20 сая тонн нүүр угааж боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулах бөгөөд 580 сая ам.долларын өртөгтэй босох юм байна. Харин усан хангамжийн асуудлыг Тавантолгойн ордоос 70 км-ын зайд орших Балгасын улаан нуураас татаж шийдэхээр төлөвлөсөн ч Өмнөговь аймгийн ИТХ уг газрыг тусгай хамгаалалтад авсан болохоор асуудал үүсээд байгаа гэлээ. Мөн цахилгаан хангамжийн төсөлд 550 сая ам.доллар зарцуулах ажээ. Харин төмөр замын төслийн хувьд Тавантолгойгоос Гашуун сухайт, Сайншанд гэсэн хоёр чиглэлтэй баригдах бол автозамын асуудал Засгийн газрын төвшинд яригдаж байгаа болохоор хүлээтийн байдалд байна гэв.

2011 онд нүүрсний урьдчилсан борлуулалтаар 332 тэрбум төгрөг олсон
Компанийн үйл ажиллагаа, санхүүгийн талаар танилцуулахад “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК 400 гаруй ажилтантай бөгөөд нүүрсний экспортыг 2011 оны наймдугаар сард эхэлжээ. Хятадын “Чалко” компаниас 2011 онд нүүрсний борлуулалтын урьдчилгаанд 250 сая ам.доллар авсан бөгөөд үүнийхээ дөрөвний гурвыг нь Хүний хөгжил санд төвлөрүүлсэн байна. Харин 2012 онд 80 тэрбум төгрөгийг Хүний хөгжил санд хуримтлуулсан ажээ. Одоогоор тус компани 1.5 сая тонн нүүрс экспортлоод байгаа ажээ. “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК 2011 онд нүүрсний урьдчилсан борлуулалтаар 250 сая ам.доллар буюу 332 тэрбум төгрөг олсон байна. Үүний дөрөвний гурвыг Хүний хөгжил санд төвлөрүүлсэн байна. 2012 онд 100 сая ам.долларын зээл буюу 130 тэрбум төгрөгийг 80 тэрбумыг мөн Хүний хөгжлийн санд төвлөрүүлжээ. Нийтээ “Эрдэнэс МГЛ”, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК хамтран 418 тэрбум төгрөгийг дээрх санд төвлөрүүлээд байгаа ажээ.

Мөн улсын төсөвт татварын орлого болгож 36 орчим тэрбум төгрөгийг төлжээ. Энэхүү мэдээллийн дараа УИХ-ын гишүүд “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн захирал Б.Энэбишээс асуулт асууж, хариулт авсан юм.

О.Баасанхүү: ““Эрдэнэс-Тавантолгой”-н өр төлбөр одоогоор ямар байна вэ?”
Б.Энэбиш: “Эрдэнэс Тавантолгой ХК 50 гаруй тэрбум төгрөгийн өртэй байна. Дийлэнх нь тээврийн компани байгаа.

Ц.Оюунгэрэл: “Тавантолгойтой холбоотой тоо баримт, мэдээлэл гадны компанийн гарт орж байгаа юм байна. Яагаад гэхээр хөрөнгө оруулалт, хуулийн зөвөлгөө, аудит зэрэг компани нь бүгд гадных байна. Монголын захиралтай зөвлөх компани байна уу. Энэ байхгүй болохоор иргэд хувьцаа биш мөнгө рүү дайрч байна. Өөрөөр хэлбэл, мэдээлэл байхгүй болохоор, Тавантолгой, хөрөнгө оруулалт, төр гэдгийг бүгдийг тус тусдаа зүйл гэж бодоод байна. “Тавантолгой”-г монгол хүнтэй холбох ажил хийгдэхгүй байна. Үүний урьшгаар хувьцааг чухалчихгүй байна. Үүнээс үүдээс IPO-г хэнч ойлгохгүй болоод байгаа. Иргэдээ мэдээлжүүлэх ажлыг яг хэн хийж байна вэ?”

Б.Энэбиш: “Ц.Оюунгэрэл гишүүнтэй санал нэг байна. Мэдээлэл иргэдэд үнэхээр дутагдаж байгаа. Засгийн газрын төвшинд түлхүү хийгдэх ажил гэж ойлгож байна. Компани Санхүүгийн зохицуулах хороонд бүртгүүлээд хөрөнгийн бирж дээр гарах үед хувь эзэмшигчидтэйгээ холбогдож эхэлдэг. Гэхдээ компани төрийн байгууллагаас шаардсан бүх уулзалтад орж явдаг. Зөвлөхүүдийн хувьд бүгд гадаад нэртэй. Үүнд нэг учир шалтгаан байна. Яагаад гэхээр олон улсын хөрөнгийн биржид хувьцаа гарч байгаа учраас гадныхан хөрөнгө оруулалтын компаниуддаа итгэдэг. Тэдний мэдээлэл тайланд итгэж албан ёсоор хүлээж авдаг юм билээ”.

Д.Бат-Эрдэнэ: “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-иас улсын төсөвд 900 гаруй сая төгрөг орж ирэх ёстой байсан. Гэтэл тэр мөнгийг оруулаагүйгээс улсын төсөвт тодотгол хийх шаардлагатай боллоо гэж төсвийн тодотгол хэлэлцэх үеэр яригдаж байсан. Энэ мөнгийг яаж олж төсөвт төвлөрүүлэх гэж байсан юм бэ. Хятадын “Чалко” компанитай урт хугацаанд тогтвортой үнээр нүүрс нийлүүлэх гэрээ хийн урьдчилгаа төлбөр авсан юм байна. Үүний учрыг тайлбарлахгүй юу?”

Б.Энэбиш: “Улсын төсөв хэлэлцэх үеэр орлого тэдэн тэрбум төгрөг төвлөрүүлнэ гээд шийдчихдэг. Гэхдээ боломжтой эсэх талаар биднээс асууж тодруулдаггүй. Хүний хөгжил санд тэдэн тэрбумыг төвлөрүүл гээд л дээрээс шахдаг. 2012 оны улсын төсөв батлахад “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК 900 гаруй тэрбум төгрөг төсөвт төвлөүүлнэ гэж тодорхой нэр зааж тусгаагүй. Харин ТӨХ-нд даалгасан байсан. Энэ мөнгийг “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК гадаад, дотоодын хөрөнгийн бирж дээр IPO хийн мөнгө босгоно, Баруун Цанхийн хэлэлцээ амжилттай болон мөнгө орж ирнэ гэж тооцоолон тусгасан байх. Хятадын “Чалко” компанитай гэрээ байгуулсан нь учиртай. Хүний хөгжил санд мөнгө төвлөрүүл гэж дээрээс үүрэг өгсөн. Гэтэл тэр их хэмжээний мөнгийг урьдчилан өгөх компани үнэндээ байгаагүй. Янз бүрийн гэрээ хэлцэл хийгдсэн. Эцэст нь Хятадын төрийн өмчийн компанитай гэрээ хийхээр тохиролцсон. Уурхайн эхэлж дөрөвдүгээр давхаргын түүхий нүүрсийг гаргаж эхэлсэн бөгөөд эхний нэг сая тонн нүүрсийг тонн-ыг нь 70 ам.доллараар нийлүүлэхээр, түүнээс хойш үнийн индекс хэрэглэн явахаар тохиролцсон. 2013 онд нүүрсний гуравдугаар давхарга руу орохоор үнээ дахин тохиролцох гэрээтэй.