Ийм үеэр “Тайм” сэтгүүл Ардчилсан намаас нэр дэвшигч, тус улсын одоогийн Ерөнхийлөгч Барак Обама болон түүний өрсөлдөгч, Бүгд найрамдах намаас нэр дэвшигч Митт Ромни нарын тухай хоёр ч тусгай дугаар гаргажээ. “Тайм” сэтгүүлийн сурвалжлагч Майкл Шерерийн Барак Обамагаас авсан ярилцлагыг толилуулъя.

-Вашингтоны улс төрийн бодлогыг эрс шинэчилж чадна гэж итгэн таныг олон сонгогч 2008 онд дэмжсэн. Та өнгөрсөн хугацаанд юун дээр алдав аа. Дараагийн дөрвөн жилд таны мөрдөж ирсэн жанжин шугамд өөрчлөлт орох уу?

-Дөрвөн жилийн тэртээ итгэл үзүүлэн намайг дэмжсэн иргэд болон нийт ард түмэндээ нэг л зүйл хэлмээр байна. Би Цагаан ордонд ирэхдээ эдийн засгийн даамжирсан хямралтай тэмцэх цорын ганц зорилт тавиагүй нь мэдээж. Юуны түрүүнд манай улсын хөгжил цэцэглэлтийн баталгаа болдог дунд ангийн гэр бүлүүдийн амьжиргааны түвшин доройтсон арван жилд цэг тавихыг эрмэлзсэн юм. Ийм учир Дахин сэргэлтийн хуулийг баталсан, автомашины үйлдвэрлэлийг аврах ажиллагааг явуулсан, эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг эхлүүлсэн юм. Вашингтон аль нэг намын улс төрийн бодлогод хөтлөгдөх бус энгийн америкxуудын өдөр бүр тулгардаг асуудалд анхаарлаа хандуулахыг эрмэлздэг хүмүүсийн нэг бол би. Америкчууд маань Ерөнхийлөгчөөсөө юу хүсдэг билээ.

Мэдээж эх оронд нь, ард түмэнд нь тулгарсан асуудал бүрийг цаг алдалгүй, оновчтойгоор шийдэхийг л шүү дээ. Иймд би Ардчилсан, Бүгд найрамдах гэж ялгалгүй ажиллаж хөдөлмөрлөн эх орондоо үнэт зүйлс бүтээдэг гэр бүлүүдийн амьдралд эерэг өөрчлөлт оруулах ямар л оновчтой санал байна түүнийг хэрэгжүүлэхийг чармайж ирлээ. Жишээ нь, Дахин сэргэлтийн хуулийн гуравдахь зүйлд олон төрлийн татварын хэмжээг бууруулах заалт орсон. Уг нь татварыг бууруулна гэдэг уламжлал ёсоор бүгд найрамдахчуудын баримтладаг бодлого шүү дээ. Дээр нь бидний эрүүл мэндийн шинэчлэлийн дагуу тус салбар даатгалын хувийн компаниуд дээр тогтохоор болсон. Митт Ромнигийн дэвшүүлсэн эрүүл мэндийн хуулийн төслийн үндсэн зарчмаас нэг их ялгагдахгүй байгаа биз?

-Бүгд найрамдахчуудын зарим бодлогыг ийнхүү хэрэгжүүлж байхад гараа сунган дэмжлэг үзүүлээгүйд та гайхаж, урам хугарсан тухайгаа өмнө нь олонтаа ярьж байсан. Энэ хандлагад өөрчлөлт орсон уу?

-Хоёр намын бодлогод мэдээж ялгаатай зүйл цөөнгүй. Миний бодлоор, энэ сонгуулийн нэг сайн тал гэвэл ард түмэн юун дээр сонголт хийх нь маш тодорхой байгаа явдал. Би ард иргэдийн 98 хувь, 250 мянган доллараас бага орлоготой бүх хүнд ногдох татварыг доогуур түвшинд барих бодлогоо үргэлжүүлэхийг зорино. Тэгвэл Митт Ромни татварын хөнгөлөлтийг Америкийн хөрөнгө ихтэй хүмүүст ч хамааруулахыг хүсч байна. Ингэвэл татварын орлого таван их наяд доллараар тасалдана гэсэн үг. Би эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг үргэлжлүүлж, “Медикэр” корпорацийн луйвар, үр ашиггүй зардлаас салган төсөвт бага дарамттай боловч бүх иргэнд, нэн ялангуяа өндөр настнуудад хүртээмжтэй тогтолцоотой болгохын төлөө байна.

Харин Ромни, Райан хоёр ваучерын хуучин тогтолцоог дахин сэргээхээр зэхжээ. Тэгэхээр бидний байр суурь маш их ялгаатай. Би эхлүүлснээ үргэлжлүүлэхийн тулд, дуусгахын тулд дахин дөрвөн жил ажиллахын төлөө өрсөлдөж байна. Ингэж чадах эсэх маань ард түмний шийдвэрээс л хамаарна. Чадах юм бол бүгд найрамдахчууд улс орны өмнө тулгарсан асуудлуудад арай өөр өнцгөөс ханддаг болж мэдэх юм. Тэд мөн ард түмэн биднээс ганцхан асуудлыг шийдвэрлэхийг л хүсэмжилдэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх биз ээ.

-Бүгд найрамдахчуудтай ямар тулгамдсан асуудлаар тохиролцоонд хүрч болох вэ. Энэ талаар та намынхандаа хандаж юу гэж хэлэх бол?

-Төсвийн алдагдлыг багасгах зайлшгүй шаардлага тулгараад байгаа. Үүний талд маш ухаалаг, тэнцвэртэй, бас уян хатан болдлого баримтлахгүй бол байдал улам дордох хандлагай. Энэ тал дээр Бүгд найрамдах намтай уян хатан яриа хэлэлцээ өрнүүлэх нь ч зүй. Миний бодлоор, төсвийн алдагдлыг мань мэт боломжтой хүмүүсээс авах татвараар нөхөхийн зэрэгцээ бүх төрлийн, ялангуяа захиргааны зардлыг багасгах хэрэгтэй. Гэхдээ зардлаа багасгана гээд эдийн засгийг өсгөхөд зориулагдах хөрөнгө оруулалтаа танана гэсэн үг биш шүү. Түүнчлэн эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг гацаанд оруулалгүй үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулд бүгд найрамдахчуудтай зөвшилцөхөөс өөр яах билээ. Гэхдээ би тэдний зарим байр суурьтай огтхон ч санал нийлэхгүй байгаа.

Тэд “Медикэр”-ийг ваучерийн тогтолцоонд нь буцаан оруулахыг зорино гэсэн. Тэгвэл өндөр настнууд маань эмнэлгийн үйлчилгээнд өөрийн халааснаасаа зургаан мянга хүртэлхи доллар гаргана гэсэн үг. Энэ бол Райаны санаачилсан зүйл л дээ. Түүний энэ санал Бүгд найрамдах нам дотор нэлээд дэмжлэг хүлээж байгаа гэж ойлгосон. Гэтэл хэрэв бид саятан, тэрбумтнуудад ногдуулах татварын хэмжээг нэмбэл, мөн төсвийн зарим нэг зардал дээр хэмнэлт хийж, төсвийн алдагдлыг бууруулж чадвал нийгмийн даатгал, “Медикэр”, “Медикэйд” тогтолцоонуудыг санхүүжүүлж, эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүмүүст хүртээмжтэй болгож чадна гэдэгт би итгэдэг. Үүн дээр л бид бүгд найрамдахчуудтай хамгийн ихээр санал зөлөлдөөд байгаа юм даа.

-Та нэгэнтээ, “Ерөнхийлөгчөөр ажилласан эхний дөрвөн жилд хийж бүтээснээ сайн тайлбарлан ярьж чаддаггүй юм байна” гэсэн. Дараагийн дөрвөн жилд л сайн тайлбарлаж ярина гэж хэлэх гэв үү?

-Үүгээрээ би юу хэлэх гэсэн бэ гэхээр, бид чинь хүний амьдралд магадгүй ганц л тохиох айхтар ноцтой хямралтай нүүр тулсан шүү дээ. Тийм нөхцөлд бид маш шуурхай ажиллаж, шийдвэрээ хурдан гаргах шаардлагатай байсан. Бидний авч хэрэгжүүлсэн зарим арга хэмжээ ард олны дургүйцлийг хүргэж байсан нь ч бий. Бид цагтай уралдаж байсан тул жишээ нь, Дахин сэргэлтийн хуулийг сайтар тайлбарлаж амжаагүй. Энэ хууль бол угтаа ажлын байр нэмэгдүүлэх, дунд ангийн гэр бүлүүдийг ядуурал руу гулган орохоос сэргийлсэн чухал баримт бичиг болсон юм шүү дээ.

Автомашин үйлдвэрлэлийн салбарыг аврах ажиллагааг үр дүнд хүрсэн зөв зүйтэй арга хэмжээ байсан тухай одоо их бичих болжээ. Гэтэл тухайн үед үүнийг олон нийтийн 10 хувь л дэмжиж байсан юм. Тэглээ гээд бид хийх ёстой зүйлээсээ ухраагүй. Шуурхай бөгөөд шийдэмгий хөдөлснөөр бид Охайо, Мичиган мужуудад сая гаруй ажлын байрыг хамгаалж чадсан даа.

-Улс төрд хоёр зам байдаг тухай та мөн ярьж байсан. Эхний зам нь “бодлого зөв бол улс төр зөв” гэх зарчмаар явдаг гэх. Хоёрдахь нь гэвэл, ард иргэд бухимдалтай тохиолдолд улс төрд нарийн тооцоо, шинжилгээ, эрүүл саруул ухаан үйлчлэх явдал багасдаг эрсдэлтэй зам. Өнгөрсөн дөрвөн жилд энэ хоёр замын алинаар та илүү замнасан бол?

-Ерөнхийлөгчөөр ажиллахдаа би их юм мэдэж ойлгосон. Тэдгээрээс нэг нь хамгийн чухал. Цагаан ордонд ажлынхаа ширээний ард сууж байхдаа ямар олон хүний амьдрал, хувь заяа миний гаргах гэж буй шийдвэрээс хамаардгийг ухаарсан. Нуруун дээр ямар их ачаа дарж байгааг тэгэхэд л мэдэрч билээ. Тэгэхээр хариуцлагатай байж зөв шийдвэр гаргах нь юунаас ч чухал болохыг ойлгосон. Өөрөөр хэлбэл бодлого зөв бол улс төр ч зөв явдаг юм байна.

-Та өөрийн өрсөлдөгч Митт Ромниг нэлээд сайн судалсан байлгүй. Түүний талаар та юу хэлэх вэ?

-Тэр миний эсрэг хийж буй тэмцэлдээ чанд сахилга баттайгаа харуулж байна. Чухам энэ зан чанарынхаа ачаар бизнест амжилт олсон биз ээ. Түүнээс гадна би түүнийг сүсэг бишрэлдээ чин үнэнээсээ ханддаг хүн гэж ойлгосон. Адилхан христийн шашинтны хувьд би түүний энэ чанарыг ихээр үнэлсэн. Бид хоёр өөр өөр амьдрал туулсан. Гэхдээ энэ нь бидний үндсэн ялгаа биш.

Хэн нь илүү эх оронч, хэн нь илүү хүний мөстэй, хэн нь олон нийтэд илүү таалагддаг гээд ярих нь утгагүй. Бид хоёр эх орныхоо эдийн засгийг өсгөн урт удаан хугацаанд хүчирхэг, тогтвортой байлгах арга замын талаар л хамгийн их зөрүүтэй. Эдийн засгийн өсөлтөд юу нөлөөлж буйг үнэлж дүгнэх тийм амар ажил биш. Гэхдээ бодит баримтууд энэ талаархи бид хоёрын мэтгэлцээнд миний зөв гэдгийг баталж байгаа юм. Ер нь унасан нүхнээсээ бид бүгдээрээ гарах гэж зүтгэж буй энэ үед бодит баримт дээр тулгуурласан шийдвэр гаргах л юу юунаас чухал.

Б. Цэцээгүн