Ард түмний амьдрал хүндрэхэд сөрөг хүчний нэр хүнд өсдөг нь бичигдээгүй хууль. Энэ зүй тогтлоос үүдэн, зарим гутранги үзэлтнүүд “Шинэчлэлийн Засгийн газраас гаргаж байгаа эхний шийдвэрүүд л бэлэн мөнгө авч дөрвөн жил гар амар, хөл хөсөр жаргасан ард түмний эрх ашигт шууд нөлөөлж байна. Энэ нь дээрх бичигдээгүй хуулийг нотолж, МАН Засгийн газрыг унагаж магадгүй” гэсэн дүгнэлтийг хийх болжээ. Сар бүр 21 000 төгрөг авч, түүнийгээ архи, тамхинд өгөөд сурчихсан байхад онцгой албан татвар ногдуулж, үнийг нь нэмээд хаячихаар ямар ард түмэн дуртай байх билээ. Гэхдээ энэ бол зайлшгүй хийх алхам, 21 000 хэмээх “хар тамхи”-нд хордсон ард түмнээ эмчилж байгаа хэрэг гэж ойлговол зохино. Засгийн газар унагах тухай яриа гаргах болсон гол учир нь ард түмний хийсэн сонголт, Засгийн газарт багтсан намуудын эрх ашигтай холбоотой юм.

Төсөвт тодотгол хийх зайлшгүй шаардлага бий юу

Шинэчлэлийн Засгийн газар төсөвт тодотгол хийх асуудлыг энэ долоо хоногт шийдвэрлэнэ. Өмнөх дөрвөн жилд эрх баригчдын буруу тооцоолсон, асуудалд хийсвэрээр хандсан, сонгуульд хэт их ач холбогдол өгсөн зэрэг алдааг залруулах гэж байгаа нь энэ. Буруу тооцоолсон, төсөөлсөн гэсэн үгээр халхлагдаж байгаа олон тэрбумын алдагдал хэрхэн бий болов. Төсөв баталж байх үед нөхцөл байдал ямар байсан билээ? Тавантолгойн тендер будлиантаж, тендерийг зохион байгуулах ажлын хэсэг хоёр жилийн ажлаа баллаж, бүхнийг “0”-ээс эхлэхээс өөр аргагүй байв. Гэтэл хоёр жил хийсэн ажлаа зургаан сарын дотор амжина гэж төлөвлөсөн.
Алтны үнэ дээд амжилтаа тогтоосон байх үед байнга энэ чигээрээ байна гэж тооцоолсон. Үнэ өссөн бол буурдаг гэдгийг ямар ч муу эдийн засагч мэднэ. Гэтэл бүхэл бүтэн Засгийн газарт ийм сэхээтэй хүн байгаагүй гэж бодохоос гомдмоор. Импорт багасч болохыг урьдчилан хараагүй. Европын холбооны өрийн хямрал гэдэг бол үндсэндээ 2-3 жилийн өмнөөс л яригдаж эхэлсэн зүйл. Эдийн засаг нь байнга буурч, энэ нь Монголд ч нөлөөгөө харуулсаар байсан. Гэтэл манайхан сансарт амьдардаг юм шиг загнасан. Үргүй зардал цадигаа алдсан. Төсвийн хөрөнгөөр хийгдэх ажил маш их нэмэгдсэн нь эрх баригч намтай шууд холбоотой. Улсын хэмжээнд төсвийн хөрөнгөөр хийгдэх тендерүүд зарлагдаж амжаагүй нь нэг аж ахуйн нэгж олон тендерийг авдаг байсантай тодорхой хэмжээгээр холбогдоно. Тиймээс төсөвт тодотгол хийх нь зайлшгүй бөгөөд үр дүнтэй алхам, сонгуульд ялалт байгуулсан бол МАН ч ингэх л байсан, гэхдээ нэг жилийн дараа. Тиймээс АН-ын халамжийн бодлогоос татгалзаж, төсвийг эрүүлжүүлэх ажил бол хугацаа хожсон ухаалаг алхам, зайлшгүй хийх ёстой өөрчлөлт юм.

2012 оны сонгуульд МАН ялсан бол яах байсан бэ

Засгийн эрхэнд хоёр нам зэрэг гарах, эрх барьж байгаа нам нэр хүнд муутай байх нь улсын төсөвт их халтай байдаг бололтой. МАН өнгөрсөн дөрвөн жил иргэдэд амласан бэлэн мөнгөө өгөх гэж мөн ч их зүтгэсэн дээ. Хамтарч Засгийн газарт орсон АН ч бас яаж хараад суух вэ, амлалтаа биелүүлэх гэж үзэж тарсан. Ингээд өмнө нь нэг нам засгийн эрх авч, нэг намын амлалт түлхүү биелдэг байсан бол хоёр намын амлалт зэрэг биелэх болж, ард түмэн “бүсээ чангалах” гээд сууж байна. Хэрвээ уламжлалт байдлаар буюу нэг нам нь ялалт байгуулсан бол яах байсан бол гэж төсөөлөх гээд үзье.
АН ялсан бол: 2008 оны УИХ-ын сонгуульд Ардчилсан нам “Сая төгрөгийн хувьцаа”, МАН /МАХН/ “1.5 сая төгрөгийн бэлэн мөнгө” ард түмэнд амласан билээ. Тавантолгой ашиглалтад ороогүй учир 2008 оны сонгуульд Ардчилсан нам ялсан бол ард түмэн ашиг хүртэхгүй байсан нь ойлгомжтой. Нөхцөл байдал тэгж эргэсэн бол өнөөдөр улсын төсөв илүүдэлтэй гарч, бид нуран унаж байгаа Европыг хараад инээж, ямар ашиг гаргаж болохоо тооцоолоод сууж байх байв. Гэхдээ тэр азтай нам нь харин МАН байх магадлал маш өндөр.
МАН Засгийн газрыг дангаараа байгуулсан бол: Одоо хүндрэл болоод байгаа 1.5 сая төгрөгийг бэлэн мөнгөөр иргэдэд олгох санаачлага тус намынх. Өнгөрсөн дөрвөн жилд мөрийн хөтөлбөрөө 90 хувьтай гарсан гэж дүгнэсэн. Тэгэхээр бараг л бүх амлалт нь биелсэн гэсэн үг. Хэрвээ Ардчилсан намтай хамтарч Засгийн газар байгуулаагүй бол хэрэгжилт 100 хувьтай гарах байсан нь маргаангүй. Гэвч сөрөг хүчинтэйгээ хамтарсан учир яах ч аргагүй 10 хувь дутуу гэж зарласан. Голдуу бэлэн мөнгө амласан тэр мөрийн хөтөлбөр 100 хувь хэрэгжсэн бол Монгол Улсын төсөв одоо байгаагаасаа долоон дор байх байсан.
2012 оны сонгуулийн ялагч АН-ын тэргүүлсэн Шинэчлэлийн Засгийн газар төсвийн алдагдлыг бууруулахаар ямар, ямар ажил хийх гэж байгааг бид мэдэж байгаа. Радио телевизээр хангалттай мэдээлж буй. Харин МАН ялсан бол бид төсөв хүндэрч байгааг мэдэхгүй өнгөрөх магадлал маш өндөр. Өөрсдийнхөө баталсан төсвийг тодотгох, тэр тусмаа алдагдалтай гарч байгааг нь хүлээн зөвшөөрнө гэдэг “Улс орныг хөгжүүлсэн, хөгжүүлэх 600 сая ам.долларыг босгосон” хэмээн сурталчилж сонгуульд ялалт байгуулсан намд зохихгүй. Хэтэрхий эрсдэлтэй. Дараа жилээс юу юм гэхээс, ямар ч байсан энэ жилийн төсөвт тодотгол хийхгүй байсан. Тиймээс бид нэг хэсэгтээ өөрсдийгөө хөгжиж байгаа, баян улсын иргэд мэтээр төсөөлөөд явж байх байсан биз. Цалин тасалдахгүй, “бүтээн байгуулалтын” гэж нэрлэсэн мөнгө угаах ажиллагаа ч зогсохгүй. Шинэчлэлийн Засгийн газрын хэмнэх, дараа жилийн гүйцэтгэлд шилжүүлэн компинаци хийх хэмжээний мөнгө хаа нэг газраас хүүтэй орж ирнэ. Өмнө нь ингэдэг л байсан учир зоригтой хэлэв.

Ард түмнийг солих хэрэгтэй юу

Улс яагаад хөгжихгүй, ажил урагшлахгүй байгаа учир шалтгааныг бясалгасан нэгэн гүн ухаантан эцэстээ “Ард түмнийг солих хэрэгтэй юм байна” гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн гэдэг. Түүний зөв ч байж мэднэ.
Монгол Улс олон намын тогтолцоонд шилжсэнээсээ хойш зургаан удаа Парламентын сонгуульд оролцсон. Гэтэл гуравт нь “үхрийн бөөр шиг” Засгийн газартай байх сонголтыг хийжээ. 2004 онд гол хоёр намын суудлын тоо тэнцэж, Үндэсний Эв нэгдлийн Засгийн газрыг М.Энхболдоор удирдуулсан нь анхны тохиолдол. 2008 онд МАН /МАХН/ ялалт байгуулсан ч ялалт байгуулсан намын дарга С.Баяр сөрөг хүчиндээ найр тавьснаар “Хамтарсан” Засгийн газар бий болсон. Дангаараа төрийн эрх барина хэмээн Үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газрыг огцруулж, намын нөхдөөсөө “Би намын дарга болсон юм чинь эрх мэдлийг минь өгөөч гэж шууд хэлж байна” гэж шаардан Ерөнхий сайд болж байсан С.Баяр яагаад ганцхан жилийн дотор үзэл бодол нь үндсээрээ өөрчлөгдөж, “Хамтарсан Засгийн газар байгуулах л хамгийн зөв шийдвэр” гэж ярих болсны учир ойлгомжгүй. “Долдугаар сарын 1”-тэй холбоотой гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ олон хүн тэр хар өдрийн хэрэг явдалтай холбоотой гэхээсээ илүү хувь хүний туйлбаргүйзан чанартай холбож байсан юм. Учир нь мань хүн “1 сая төгрөг бэлнээр олговол Монгол Улсын эдийн засаг сүйрнэ”, “1.5 сая төгрөгийг иргэдэд бэлнээр олгох бүрэн боломжтой” гэсэн тэнгэр газар шиг зөрөөтэй мэдэгдлийг долоо хоногийн зайтай хийгээд удаагүй байсан билээ. Чухам энэ амлалтууд улс орныг одоо байгаа хямралын босгон дээр авчирсан гэж шууд дүгнэж болно. Хувь заяа С.Баяраар хүсээгүй үгийг нь хэлүүлж, тохуурхсан ч юм шиг. Гэтэл аз дутахад, С.Баярын хутгасан “бантан”-г ард түмэн өөрсдөө үргэлжлүүлэх учиртай байжээ. 2012 оны сонгуулийн үр дүнд дөрвөн намаас бүрдсэн “Үхрийн бөөр шиг” Засгийн газар байгуулагдав. Намууд бэлэн мөнгөний амлалт өгөхийг хуулиар хориглосон учир дээр өгүүлсэн “Хоёр нам Засгийн эрхэнд гарах нь төсөвт халтай” гэсэн үг Шинэчлэлийн Засгийн газарт зохихгүй. Хориглоогүй бол сонгуульд оролцсон бүх нам бэлэн мөнгөний амлалт өгч, дөрвөн нам амлалтаа биелүүлэх гэж зүтгээд Монгол Улс сүйрэхгүй юу.
Төсвийг хүнд байдалд оруулсан шийдвэрийг гаргасан, өөрөөр хэлбэл алдаа гаргасан 2008-2012 оны Парламентын гишүүдийн 35 хувь нь дахин сонгогдсон нь хамгийн ойрын жишээ. Тэдний олонхи нь намын жагсаалтаар орж ирсэн нь ч ийм дүгнэлт хийхэд нөлөөлөхгүй. “Ард түмнийг солих” дүгнэлтэд хүрсэн гүн ухаантан магадгүй яг өнөөгийн Монгол шиг улсад амьдарч байсан байх. Яг одоо хөдөөгийн сонгогчид хотынхноо, хотын сонгогчид хөдөөнийхнөө зүхэж байна. Одоогийн парламент олон нам, бие даагчдын төлөөлөлтэй, бүлэгтэй гээд ард түмний сонголтод сайн тал бий. Гэхдээ нэг намд 39 суудал өгчихсөн бол...

1996 оны түүхийг давтах хүсэл байна уу

1996 онд Ардчилсан нам анх удаа Засгийн эрхийг авсныхаа дараа гаалийн татварыг тэглэж, халамжийн бодлогоос татгалзан, эдийн засгийн шинэчлэлүүдийг эрс шийдмэг хийж эхэлсэн билээ. Гэвч тухайн үед сөрөг хүчин байсан, одоо мөн энэ үүргийг гүйцэтгэж байгаа МАН ард түмний амьдрал хэсэг хугацаанд доройтсоныг ашиглан Засгийн газраар тоглож, 2000 онд үнэмлэхүй ялалт байгуулж байсан түүхтэй. Гэхдээ 1996 онд ардчилсан Засгийн газрын гаргасан зарчмын, бодлогын шинэчлэлүүд буруу байгаагүйг түүх харуулсан. Ардчилсан нам энэ удаа ч хариуцлага, сахилгыг өндөржүүлэх талаар эхнээсээ бодитой алхмуудыг хийж эхэлж байна. Ард түмний ихэнх нь үүнийг ойлгож байгаа. Тиймээс бэлэн мөнгө хүртээд заншчихсан цөөнхийн дэмжлэгээр төрийг хямраах бодлого өнөөгийн нөхцөлд “газар авахгүй” л болов уу.

Х.БАТСАЙХАН mminfo.mn