МАХН ардчилсан Засгийн газрыг хүчгүйдүүлж байна. Хамтарсан Засгийн газрыг унагах том “хөзрөөрөө” далайлгасаар “Шинэчлэлийн Засгийн газарт дэд сайдын орон тоо байхгүй” гэсэн амнаас нь буцааж дөнгөлөө. Улс төр өдрөөс өдөрт онигоо шиг болж хувирлаа. “Хэн гуаглав” гэдэг нэг онигоо бий. Нэг хийдийн дээгүүр хэрээ гуаглаад нисчээ. Үүнийг гарсан ламхай нар хойноос нь “гуаг гуаг” хэмээн даган гүйлдэж, унтаж байсан багш нь сэрээд “Хэн гуаглав” хэмээн ууртай асуухад нэг сэргэлэн банди “Багш аа, эхлээд хэрээ гуагласан, дараа нь бид нар, харин сая та өөрөө гуаглалаа” гэж хариулсан тухай. Энэ бол жинхэнэ монгол онигоо. Хэрээ өөрөөр дуугарах аргагүй учир гуагласан, ламхай нар дуурайсан. Харин багш гуаглахыг буруушаасан боловч бас л гуагласан. Гэхдээ өөрөө бол өөрийгөө гуагласан гэж бодоогүй. Эрх баригч хоёр нам дэд сайд гэх “бялууны” үүрэг гүйцэтгэдэг албан тушаалд хандаж байгаа нь яг л энэ онигоо шиг. Эхлээд МАХН /одоогийн МАН/ энэ албан тушаалыг бий болгосон, дараа нь МАН үргэлжлүүлсэн, харин одоо АН үргэлжлүүлж байна. МАХН анх бий болгох үед өөр арга байгаагүй, МАН бол өмнө нь байсан юм чинь гээд дуурайсан. Харин АН дэд сайдын суудлыг хэвээр үлдээснээрээ МАН, Сү.Батболдын бий болгосон “хар” имижийг өөртөө нааснаа мэдэхгүй л байна.

Дэд сайд гэх албан тушаал 2000 онд анх бий болсон. Н.Энхбаяр болон түүний нөхөд хүчтэй сөрөг хүчин байсан ч эрх баригч байгаагүй тул сонгуульд зарцуулах хөрөнгө мөнгө хомс байсан нь ойлгомжтой.
Тиймээс сонгуульд зарцуулах хөрөнгө мөнгөөр тусалан бизнесмэнүүдэд зориулж “Дэд сайд” хэмээх бэлгэдлийн албан тушаалыг бий болгосон нь тэр. “Социализмын үед орлогч сайд гэж албан тушаал байсан, үүнийг л сэргээж байгаа” гэсэн сэтгэгдлийг нийгэмд өгсөн хэрнээ нэрийг нь “орлогч” биш, “дэд” гэж нэрлэв. Ойлгомжтой, орлогч сайд бол сайдыг бүрэн орлоно, харин дэд сайд бол үгүй. Дэд сайд, сайдын хэлснийг л хийнэ, харин нэг ч үүрэг хүлээгээгүй. Сайдыг байхгүй үед өмнөөс нь асуудал шийдчих ч эрх байхгүй. Дэд сайдад зургаан бүрэн эрх бий. 1/ Сайдад улс төрийн бодлогын асуудлаар зөвлөх, мэдээллээр хангах;
2/ сайдаас олгосон бүрэн эрхийн хүрээнд харьяа агентлаг, байгууллагатай харилцах, тэдгээрийн үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах;
3/ Хөтөлбөр, төсөл, арга хэмжээний хэрэгжилтийн шуурхай зохицуулалтыг хангуулах;
4/ Сайдын даалгаснаар Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, аймаг, нийслэлийн Засаг даргатай харилцах;
5/ Улсын Их Хурал, түүний Байнгын хороо, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Ерөнхий сайдаас байгуулах хороо, комисс, зөвлөл, ажлын хэсэгт сайдын түр эзгүйд түүний даалгаснаар сайдыг төлөөлөх гэжээ. Бас нэг зүйлийн эрх байгаа нь:
6/ Хуульд заасан бусад бүрэн эрх гэсэн байна. Гэвч дээрх 5-аас өөр эрх байхгүй учраас “бусад” гэсэн нэг заалтыг яах гэж нэмсэн нь ойлгомжгүй. Бас бүгдээрээ “бүрэн” биш “тал”, “талын тал” эрх мэдлүүд. Эрх мэдэл ч гэж хэлэхэд хэцүү. Орлогч сайд бол тухайн цаг үедээ сайдыг эзгүй үед шууд орлох эрх мэдлийг нь хуулиар олгосон байсан. Харин Н.Энхбаярын үед бий болохдоо “Сайдыг зөвшөөрвөл УИХ, Байнгын хороодын өмнө” орлохоор болсон байна. “Орлогч” гэдэг нэр дэндүү томдчих гээд байсан учраас “дэд сайд” гэж нэрлэжээ. Н.Энхбаярын хувьд хариу нэхсэн бизнесмэнүүдийг ингэж л тогтоохоос өөр аргагүй байж. Сайд гэсэн гоё нэртэй, эрх мэдэл гээд байх юм үгүй ч улсаас хангамж хүртдэг учраас нөгөө хэдийнх нь сэтгэл ханажээ.
Энэ суудал их улс төрд орох гишгүүр болж чадах юм гэдгийг бусад бизнесмэнүүд олж харлаа. Тэр үед дэд сайд болж байсан С.Батболд жишээ болов. Ингээд өр төлөх хэрэгсэл байсан дэд сайдын суудал мөнгө олох хэрэгсэл болж хувирлаа.
Хамтарсан засаг нуран унасны дараа дэд сайдын суудалд суух хүмүүсийг У.Хүрэлсүх, Сү.Батболд нар хамтран тодруулсан. Гэтэл намын дарга “нүдэнд орсон хог” шиг улсуудыг томилж, “мөнгөөр албан тушаал зардаг” гэсэн муухай нэрийг намдаа зүүсэн билээ. “Мөнгө үнэртсэн” энэ томилгооны үр дүнд Монгол Улс төрд гурван жил ажилласан дэд сайдтай болж үзсэн. Ялангуяа “МАК-ийн” хэмээх тодотголтой Н.Номтойбаяр сайдын суудалд заларсан нь эрх баригч намын нэр хүндийг шавартай хутгаж орхисон билээ. УИХ-ын сонгуульд ялагдсан, МАХН олон суудал авсан гол шалтгаан ч энэ томилгоотой хамаатай гэж олон хүн үздэг. Тийм ч учраас Ардчилсан нам “Шинэчлэлийн Засгийн газарт дэд сайдын орон тоо байхгүй” гэж зарласан биз. Гэтэл МАХН-ын шантаажаас болоод энэ үгнээсээ буцжээ. Яамдын тоо нэмэгдсэн, төсөв хүндрэлтэй байгаа үед энэ бол тун ч хорлонтой үйлдэл билээ. Тус бүртээ хэдэн арван саяар яригдах хангамж эдлэх 19 дэд сайдын суудалд МАХН-аас УИХ-ын гишүүн асан О.Чулуунбат, Н.Энхбаярын туслах байсан Б.Тулга, хуульч Э.Эрдэнэжамъян, МҮАН-аас дэд дарга М.Цогтгэрэл, ИЗНН-аас НИТХ-ын гишүүн Г.Ганхүү, АН-аас МоАХ-ны нарийн бичгийн дарга Г.Байгалмаа, ҮЗХ-ны гишүүн Ц.Туваан, АН-ын нарийн бичгийн дарга Б.Ургамалцэцэг, Төрийн өмчийн хорооны дэд дарга О.Эрдэнэбулган, Төв аймгийн АН-ын дарга Д.Доржпүрэв, Гадаад харилцааны яамны консулын газрын дарга Д.Ганхуяг, Бельгид элчин сайд байсан А.Баттөр, Баян-Өлгий аймгийн АН-ын дарга Х.Ержан, Ардчилсан залуучуудын холбооны дарга Ж.Амарсанаа, “Гангар” компанийн захирал н.Пүрэвээ, НИТХ дахь АН-ын бүлгийн дарга байсан Э.Тамир нар дэд сайд болох нь тодорхой байна. Сайдын суудалд суусан бол хэн нь чадвартай, хэн нь чадваргүй, хэд нь “шахааны”, “шантаажны” болох талаар нь бичих сэн. Гэтэл дэд сайдын албан тушаал шүү дээ. Нэргүй зарц. Сайн ажиллавал өөрийнх нь биш сайдынх нь нэр гарна. Зарим нь дэд сайд болж зэвэрснээс өөр газар ажиллавал илүү юм хийх байсан гэж харамсмаар хүмүүс байна. Сү.Батболдын МАН-ыг дэд сайдад томилогдсон хүмүүс унагасан. Харин Н.Алтанхуягийн Засгийн газар дэд сайдад томилогдсон хүмүүсээсээ биш, уг албан тушаалыг хэвээр нь үлдээснээсээ болж хүчгүйдлээ. МАХН шантаажилсан ч бай, АН-ын фракциуд шантаажилсан ч бай дэд сайдын томилгоо сайнтай муутайгаа Н.Алтанхуягт наалдаж үлдэнэ. Сү.Батболд яалаа?

Х.БАТСАЙХАН

mminfo.mn