манайд зохион байгуулагдаж байна. Тус бага хурал RAMADA зочид буудалд өчигдөр эхэлсэн бөгөөд өнөөдөр өндөрлөх юм. Бага хуралд Монгол, Япон, БНСУ, БНХАУ гэсэн дөрвөн улсын нийгмийн даатгалын сангийн төлөөлөл болон Олон Улсын Нийгмийн хамгааллын Ассоциацийн төлөөлөгч, ДЭМБ, НҮБ, Азийн хөгжлийн банк, ЖАЙКА, зэрэг Монгол Улс дахь олон улсын байгууллагуудын суурин төлөөлөгч нар оролцож байна. Тус бага хурлаар "Монгол дахь тэтгэврийн шинэчлэл хамрах хүрээг өргөтгөх нь", "Эрүүл мэндийн даатгалын хамрах хүрээг өргөжүүлэх БНСУ-ын туршлага", "Нийгмийн хамгааллын хүрээг өргөжүүлэх нь", "Япон дахь нийгмийн хамгааллын хөгжлийн чиг хандлага" зэрэг сэдвээр туршлага солилцож, нээлттэй хэлэлцэж байгаа юм. Түүнчлэн малчид, албан бус секторын ажилчдыг нийгмийн даатгалд хамруулах, үйлдвэрлэлийн ослоос шалтгаалсан гэмтэл, бэртэл болон өвчтэй ажилчдад тусгайлан зориулсан менежментийн асуудлаар илтгэл тавигдсан юм.

Бага хурлын үеэр нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэндийн даатгалын өнөөгийн асуудлын талаар албаны хүмүүсийн сэтгэгдлийг сонслоо.

Ч.Алтанхуяг: /Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дарга/
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТИЙГ НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН БОДЛОГОТОЙ ТҮЛХҮҮ АВЧ ЯВАХ НЬ ЧУХАЛ АСУУДАЛ БОЛООД БАЙНА
-Нийгмийн хамгааллын чиглэлээр манай улсад анх удаагаа хөгжингүй орнуудын төлөөлөл ирж туршлага солилцож байна. Хурлаас ямар үр дүнг хүлээж байна вэ?
-Олон улсын нийгмийн хамгааллын нийгэмлэг маань бүс нутгийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг нийгэмлэг байгаа. Энэ хүрээнд нийгмийн хамгааллын яаманд гишүүн болсноос хойш Нийгмийн хамгаалал тэр дундаа нийгмийн даатгалын чиглэлээр анх удаагаа энэ хурлыг зохион байгуулж байна. Энэ удаагийн уулзалт семинарын гол зорилго бол Азийн орнууд тэр дундаа ядуу буурай хөгжиж буй орнуудын гол асуудал болсон нийгмийн хамгааллын тогтолцоог хэрхэн бүрдүүлэх вэ? Энэ чиглэл дээр улс орнууд харилцан санал солилцон харилцан туршлага судалж, олон улсын хаана ямар аргаар энэ нийгмийн бүхий л давхарга, албан бус сектор, малчид хөдөөгийн хүмүүсийг хамруулдаг вэ гэдэг тал дээр харилцан ярилцаж байна. Энэ дундаас өөрийн улс оронд тохирох арга туршлагыг олж авахад гол зорилго нь оршиж байгаа юм.

-Одоогийн байдлаар нийгмийн даатгалд манай улсын иргэдийн хамрагдах байдал ямар хэмжээнд байна вэ?
-Өнгөрсөн 2011 оны эцсээр нийгмийн даатгалд буюу эрүүл мэндийн даатгалыг хамруулаад тооцох юм бол 99 хувь хүрсэн байгаа. Энэ бол эрүүл мэндийн даатгал Монгол Улсын иргэн бүрт очсон гэсэн үг. Үүн дотроо тэтгэврийн даатгалыг аваад үзэх юм бол хөдөлмөрийн насны 60 хувь нь буюу 700 орчим мянган хүн тэтгэврийн даатгалд шимтгэлээ төлсөн байна. Одоогийн болон үе үеийн Засгийн газарт хамгийн их анхаарах ёстой асуудал бол нийгмийн хамгааллын асуудал. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын эдийн засаг сэргэж, цалин тэтгэвэр нэмэгдэж буй энэ үед Монгол Улс хөгжлийнхөө шинэ шатанд гарч байна. Энэ үед эдийн засгийн энэ өсөлтийг бид нийгмийн хамгааллын бодлоготой түлхүү уяж авч явах нь бодлогын асуудал болоод байгаа.. Засгийн газарт нийгмийн даатгалын шинэчлэлийн асуудал нэлээд дээгүүр байр суурьтай орж байгаа юм.

-Гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа Монголчуудын нийгмийн халамжийн асуудал байнга яригддаг. Энэ асуудлыг яаж зохицуулж байгаа вэ?
Гадаад улс оронд ажиллаж байгаа Монгол иргэд нэлээдгүй байдаг. Эдгээр иргэдийнхээ тухайн улсдаа ажиллаад Монголдоо буцаад ирэхэд нийгмийн хамгаалал тэтгэврийн асуудал тасрахгүй байх гэсэн асуудлыг бид анхаардаг. Гадны улсад ажиллаж буй иргэдийн хувьд тухайн хууль тогтоомжийнхоо дагуу ажиллаж амьдарна. Гэлээ гэхдээ тухайн улс Монгол Улс хоёрын хооронд нийгмийн хамгааллын салбарт хамтарч ажиллах гэрээ хийгдсэн тохиолдолд тухайн улсад ажиллаж байгаа иргэний төлсөн шимтгэл нь буцаад Монгол Улсад тооцогдох боломж байдаг. Жишээлбэл БНСУ-д ажиллаж байгаа хүмүүс Солонгосын хуулийн дагуу тэтгэврийн шимтгэл төлсөн бол Монголдоо буцаад ирэхэд нь тэр мөнгө нь өөрт нь буцаад ирэх боломжтой болж байгаа гэсэн үг. Бүгд Найрамдах Унгар улстай манай улс энэ салбарын гэрээг хийсэн. Энэ гэрээ одоо хэрэгжээд эхэлсэн байгаа. Чех улстай хийгдэж байгаа гэрээний хувьд эхний шатандаа байгаа. Мөн Монголчууд ихээр ажиллаж байгаа бусад улс орнуудад нийгмийн хамгааллын гэрээ байгуулах асуудлыг идэвхтэйгээр ярьж байгаа.

-Таны хувьд тус бага хурлаас ямар үр дүн гарна гэж бодож байна вэ?
-Нийгмийн хамгааллын салбар дотроо нийгмийн даатгалын шимтгэл гэдэг бол ойрын үед яригдах хамгийн гол асуудал болоод байгаа. Үүнийг шийдэхэд бид олон улсын нийгмийн хамгааллын туршлага болон бусад улс орнуудын туршлага түүн дотроо манай хөрш улс орнууд, хөгжлийн түвшингээрээ ойролцоо орнуудын туршлагыг яг бодит амьдрал дээр нь бид очиж үзэх биш энд цуглаад түүнээсээ харилцан ярилцаж илүү ур дүнтэй нийгмийн даатгалын шинэчлэлийг хийхэд энэ хурлын гол зорилго оршиж байна. Үүнээс үр дүн Монголын хувьд гарах байхаа гэж бодож байна.

-Манай улс хэчнээн улстай нийгмийн халамжийн гэрээ хийгээд байна?
-Бүгд найрамдах Вьетнам улс манайтай гэрээтэй, мөн Унгар улстай гэрээтэй. Хуучин ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд орж байсан орнуудтай хийгдсэн гэрээтэй явж байгаа. БНСУ-д ажиллаж байгаа 8000 орчим иргэн нийгмийн болон тэтгэврийн даатгалд хамрагдаж байна.

БНСУ-ын Солонгос Ажилчдын Тэтгэвэр, Тэтгэмжийн Үйлчилгээний Олон Улсын болон Олон Нийтийн Харилцааны багийн гишүүн Сейл:
МОНГОЛ УЛС НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ШИНЭЧЛЭЛИЙГ хийх ЗӨВ БУРУУ ХОЁР ЗАМЫН ЗААГ ДЭЭР ЗОГСЧ БАЙНА
-Монголын нийгмийн халамжийн бодлого, одоогийн үйл ажиллагаа болон цаашдын хэтийн төлвийн талаар та ямар бодолтой байна вэ?
-Олон жилийн өмнө Солонгос улсад үйлдвэрлэлийн ослын нийгмийн даатгалын шинэчлэлийг хийх гээд хоёр замын уулзвар дээр зогсч байсан. Эхнийх нь бид бүх ард иргэддээ жигд суурь тэтгэмж олгох, нөгөөх нь хамгийн өндөр зэрэглэлийн тэтгэвэр тэтгэмжийг хэрэгжүүлэх гэсэн хоёр арга байсан. Бидний хувьд хоёр дахь арга замыг нь сонгосон. Монголын Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын хувьд хэдэн жилийн өмнөх Солонгосын жишээн дээрх уулзвар дээр зогсож байна. Сонголтыг зөв хийх нь хамгийн чухал.

-Монгол Улсад жижиг дунд бизнес эрхлэгчид харьцангуй бага. Малчид болон албан бус сектор олон. Танай улсад хэрэгжүүлсэн бодлого манай улсад хэр тохирох бол?
-Миний хувьд Монголын Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар болон Солонгосын ажлын нөхөн олговрын газрын хооронд 2006 онд байгуулсан санамж бичгийг боловсруулж байсан. Энэ ч утгаараа Монголын хуулийг би тодорхой хэмжээнд судалж байсан. Бидний хувьд харж байгаа зүйл нь бидний хэрэгжүүлсэн арга туршлага яг тохирно гэж бодож байна. Олон улсын түвшингээс харахад манай улсын арга туршлагаар явсан улс орнууд олон бий. Энэ чиг хандлага бараг олон улсад жишиг болоод тогтчихсон байдаг. Нийгмийн даатгал арилжааны чиглэлтэй болж байгаа. Шимтгэл төлнө, шимтгэл төлснийхөө хэмжээгээр нийгмийн даатгалд хамрагдана. Харин манай орны сонгосон зам бол илүү хүмүүнлэг талдаа.

НДЕГ-ын Бодлого хэрэгжилт, төлөвлөлтийн газрын эрх зүйн шинэчлэл хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Б.Батжаргал:
НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН БОДЛОГОД ХУУЛИЙН ӨӨРЧЛӨЛТ ШААРДЛАГАТАЙ БАЙНА
Одоогоор манай улсын хүн амын тоо 2,8 саяд хүрч байна. эндээс нийгмийн даатгалд хамрагдах ёстой хүний тоо 1,1 сая гэж тооцогддог. Энэ нь ямар хүмүүс гэхээр ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой буюу насанд хүрсэн иргэн орж байгаа. Гэтэл одоогоор ажил эрхлэх боломжтой хүн амын 61 хувийг нь л нийгмийн даатгалд даатгуулчихаад байна. Үүнд сайн дурын даатгалд хамрагдаж байгаа хүмүүс ч орж байгаа. Цаана нь нийгмийн даатгалд хамрагдаж чадахгүй байгаа 500 орчим хүн ямар хүмүүс байна. Үүний ихэнх хувийг малчид эзэлдэг. Дараагаар нь албан бус сектор бүрдүүлж байна. Тэгэхлээр энэ хүмүүсийг нийгмийн даатгалд хамруулахын тулд бид сүүлийн 20 жил анхаарлаа хандуулсан. Үүний хүчинд одоогоор 100 орчим мянган хүн сайн дурын даатгалд хамрагдаад байгаа.

-Бусад улс орнуудад үүнийг яаж зохицуулдаг юм бол? Тухайлбал Солонгос, Япон улсуудад?
-Хятад, Япон, Солонгос улсуудын гол туршлага нь юу вэ гэхээр жижиг дунд бизнес эрхэлдэг хүмүүс маш олон бий. Тэр хүмүүсийнхээ даатгалыг сайн хангадаг. Манайд жижиг дунд бизнес эрхэлдэг хүмүүс тодорхой хэмжээгээр байна. Тэгэхлээр тэр хүмүүсийг даатгалд хамруулахын тулд эдгээр улс орнуудаас бид туршлага судалж байна. Азидаа Солонгос улс бол нийгмийн хамгаалал талдаа хамгийн өндөр түвшинд тооцогддог. Цахим бүртгэл сайн байдаг учраас онлайнаар нийгмийн даатгалыг хамруулах гэх зэрэг шинэлэг олон аргуудыг хэрэглэдэг байгаа.

-БНСУ-д ажиллаж байгаа Монгол иргэдийн хувьд нийгмийн даатгалд болон бусад даатгалд бүрэн хамрагдаж чадаж байгаа юу?
-Солонгост ажиллахаар явж байгаа Монгол хүмүүст хоёр сонголт байгаа. Одоогоор мөрдөгдөж буй гэрээгээр бол Солонгост ажиллаж байгаа Монгол иргэд тэтгэврийн болон тэтгэмжийн даатгалд зэрэг хамрагдах боломжтой байгаа. Хууль эрх зүйн орчин нь Солонгостоо нээлттэй байдаг. Монгол иргэд өөрсдөө түүнд хамрагдсан тохиолдолд Солонгос иргэдийн адил нийгмийн даатгал төлөгдөөд явна.

-Манай улсын нийгмийн хамгааллаас ангид үлдээд байгаа иргэд буюу албан бус сектор, малчдыг нийгмийн даатгалд хамруулахын тулд яах ёстой вэ? Үүнд ямар ажлыг зохион байгуулж байна?
-Бид жил бүр малчид болон албан бус секторын иргэдийг даатгалд хамруулах ажил зохиодог. Одоо энэ ажилд 81 мянган хүн хамрагдаж байгаа. Гэвч энэ нь хангалтгүй байгаа. Цаана нь дахиад 500 мянган хүн байна. Тэгэхээр гол процесс юу вэ гэхээр нэгдүгээрт бид нарт хуулийн өөрчлөлт хэрэгтэй байгаа. Одоогийн нөхцөлд мөрдөж байгаа хуулиар бол бас яг орлого нь тогтвортой биш хүмүүсийн хувьд яг тогтмол хамрагдах боломжгүй байгаа. Орлого нь тогтворгүй болсон үед нь сангаас тогтвортой хүүтэй жилийн төлбөрийг нь өгдөг ч юм уу буцаагаад өгчих тийм уян хатан систем хэрэгтэй байгаа юм.

Хуулийн шинэчлэл удахгүй хийгдэж үүнд хуулийн өөрчлөлтийг оруулах хэрэгтэй байгаа. Бидэнд тулгамдаад байгаа бас нэг асуудал бол сумдад ажиллаж байгаа манай нийгмийн даатгалын байцаагч нарын чадавхыг сайжруулахгүй шаардлага тулгарч байна. Бас нэг зүйлийг хэлэхэд мэдээлэл судалгаа маш дутмаг байгаа явдал.
Ингэхээр хуулийн хүрээнд, санхүүгийн хүрээнд сургалтын хүрээнд гээд хийгдэх ёстой маш олон асуудал байна.

С.Мөнх-Од