боломжийг авчирч байгаа ч байгаль орчныг мөхөөх аюулын харангыг давхар дэлдэж байгаа. Ялангуяа монголын говь нутаг өнөөдөр элсэн цөл болон хувирч, хүнд машин механизм газрын хөрсийг онги татаж, гол мөрөн ширгэж устаж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагч нэртэй харийн компаниудын эрх мэдэл өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж, тэдний хөрөнгө бэл зузаарч, харин монголчуудын хувьд гуйланчлал ядуурал л өргөжин тэлсээр... Газар нутгийн хаана, хэн лиценз авсан, хэн ямар хэмжээтэй газар өмчилдгийг мэдэх хүн алга. Харин бидний баялгийг гадныхан л илүү сайн мэддэг бололтой.
Монгол Улсад Хятадын хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн 445 компани тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байна
Гадаадын хөрөнгө оруулалтай компанийн дийлэнхи хувийг хятадууд эзэлдэг. Өнөөдрийн байдлаар тус улсын хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн 445 компани монголд үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн тоо баримт байна. Гэхдээ энэ тоо зөвхөн цаасан дээр л байгаа тоо. Албан ёсоор бүртгүүлээгүй, татвар төлдөггүй, монгол хүний нэрээр үйл ажиллагаа явуулдаг хичнээн компани байгааг хэн ч мэдэхгүй. Эдгээр 445 компаниас 136 нь 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай, үлдсэн нь хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани гэнэ. Хамгийн сонирхолтой нь энэхүү хятадын хөрөнгө оруулалттай 445 компани нийтдээ 4744 тусгай зөвшөөрөл эзэшдэг аж. Өөрөөр хэлбэл нэг хөрөнгө оруулагч 10 лиценз гартаа атгаж байна гэсэн үг. Энэхүү гадаадын хөрөнгө оруулагч нарын үйл ажиллагааг хянадаг газар тун цөөхөн. Ялангуяа хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд. Тэдэнд монголын хууль хамаагүй, бас монгол ажилчид ч хамаагүй гэж үздэг бололтой. Гэхдээ хөрөнгө оруулагч гадаадынхан монголчуудыг нохойноос дор үздэг хэрнээ улс төрчдийг бол бурханчлан шүтдэг гэнэ. Үүнээс үүдээд монголын газар шороо, байгалийн баялгийг гадныхантай гар нийлэн ухаж байгаа улс төрчдийн тухай асуудал өөрийн эрхгүй сөхөгдөж байна.

Бороогийн орд ба Ерөнхий сайд С.Батболд

1960-аад онд Германы геологичид Бороогийн уурхайг олж нээсэн гэдэг. Түүнээс хойш тус ордыг ашиглалгүй байсаар 1991 онд Засгийн газар Бороогийн уурхайг АНУ-ын томоохон алтны компанид өгсөн байдаг.Улсын төсвөөр хайгуулыг нь хийчихсэн том ордыг, алтны ханш өсөхгүй байна гэж үзсэн америкууд 1994 онд Монголд буцааж өгсөн юм. Тэр үед АНУ-ынкомпаниасбуцажирсэнБороогийнуурхайдЗасгийн газар тендер зарлаж, одоогийн Ерөнхий сайд С.Батболдын "Алтайтрейдинг" ялалт байгуулж байлаа. 1998 онд “Алтай трэйдинг”-ийнхэн тухайн үед хөрөнгө оруулагчдыг татах нэрээр Бороогийнуурхайн 85 хувийг Канадын “AGR” компанид өгч, үлдсэн арван таван хувийг өөрсдөө эзэмших болжээ. "AGR" компани уг ордыг авсан хойноо ашиглалгүй байсаар 2000онд "СентерраГоулд" компанид улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон уг ордыг улсад нэг ч төгрөг төлөлгүйгээр 10 хувиа нэмж зарсан ба харин үлдсэн 5 хувиа2007 онд 7 сая ам доллар буюу 9 тэрбум төгрөгөөр зарсан тухайг хүртэл дээрх сайтад илэн далангүй тэмдэглэсэн байна.Энэхүү наймаанаас тус компани улсад татвар төлсөн үү, тухайн үеийн УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ энэ тухай мэдүүлсэн үү гэсэн асуултууд шил шилээ даран гарч ирэх нь дамжиггүй. Түүнийг канадуудад энэ том ордыг 25 сая ам доллараар зарсан гэсэн баримтыг мэргэжлийн эрдэмтэн судлаачид нотолдог. Ерөнхий сайд С.Батболд 2007 оноос хойш энэ уурхайтай, компанитай холбоогүй гэж гэнэн цагаанаар тайлбарладаг ч одоог хүртэл хувь авдагаа хэлж байсан удаагүй. Тэгвэл, хачирхалтай бөгөөд хардлага төрөхөөр нэгэн мэдээлэл Сентерра гоулд”-ын албан ёсны баримтад байгаа нь одоо ч Ерөнхий сайд С.Батболдын “Алтай трэйдинг” компанид ашгийнхаа тал хувийг өгдөг хэмээн бичсэн байна. Тухайлбал Бороогийн бүлэг ордын 238А ашиглалтын талбай буюу “Их Ташир” хэмээх газраас олборлосон нийт алтны 50 хувийг Ерөнхий сайд Сү.Батболдын “Алтай” компани авдаг талаар Сентерра гоулд компанийн хувьцаа эзэмшигчидтэй зориулан бэлтгэсэн “Санхүүгийн тайланд” дурджээ. Канадын хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй олон нийтэд нээлттэй тус компани Монголын Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын гишүүнийг хорлох гэж түүний нэр дээрх компанийг хавчуулаагүй нь лавтай. Үнэхээр өөрийнх нь хэлдэгээр ямар ч холбоогүй л юм бол чухам яагаад Ерөнхий сайд одоо болтол тавин хувийг авдаг нь гайхал төрүүлээд байгаа юм. Мөн компанийн Бороогийн алтны бүлэг ордын Техникийн тайлангийн 46 дугаар хуудсанд тэмдэгдэснээр Монгол Улсын Засгийн Газрын Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга Сү.Батболдын компанитай байгуулсан гэрээнд заасан ёсоор “Их Таширын” ордоос олборлосон нийт алтны 50 хувийг Канадын Сентерра голд компани түүнд өгдөг хэмээн дээр тэмдэглэсний дагуу тус компани“Их Таширын” ордоос 2007 оны эхний хагас жилд 26 кг, мөн оны гүйцэтгэлээр 398 кг, 2008 онд 431 кг буюу нийт 855 кг алтны хагас буюу 427 кг алт эсхүл түүнтэй тэнцэх мөнгийг манай Ерөнхий сайд халаасалжээ. Ямар ч компани, бизнесийн байгууллага өөрсдийн олсон орлогынхоо тал хувийг хүнд зүв зүгээр сул өгөөд байна гэж үгүй. Нэлээд хэмжээний эрхтэй, нөлөөтэй болоод л тэгж халааслах нь ойлгомжтой. Тэгэхээр энэ бүхнээс харахад С.Батболдын “Сентерра Гоулд”-д зарсан гэж тайлбарладаг хувь нь одоо ч түүний өмч хэвээр байдаг юм биш үү.

Ч.Улааны гараар “улайсан” Төмөртэйн орд

Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын нутаг, Төмөртийн овоо гэдэг газарт цайрын том орд бий. Нөөцийг нь анх 1980 онд баталсан бөгөөд эрэл, үнэлгээний ажилд тухайн үеийн ханшаар 203 мянган төгрөг, нарийвчилсан хайгуулд 10717,8 шилжих рубль зарцуулжээ. Монголчууд энэ ордоо 1989 оноос ашиглах гэсэн боловч санхүүгийн эх үүсвэр хүрэлцэхгүй тул хойш тавьсан гэдэг. Тухайн үед хамтран ашиглах гадаад түнш олдоогүй. Харин 1997 оны Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу Монголын “Металлимпекс” ХХК уг ордын ашиглалтын 723А лицензийг авсан байлаа. Удалгүй Хятадын иргэн Жан Ши Ли гэгчид өөрийн талбайгаас 38 га-г худалджээ. Жан Ши Ли нь 2005 онд Хятадын “Цайрт минерал” компанийн нэр дээр нэмж дахиад “Металлимпекс”-ийн 9766 тоот лицензтэй 634 га газрыг шилжүүлж авсан байна. Лиценз нь зөвхөн хайгуулынх. Ордын нөөц нэгэнт тогтоогдсон тул энд уг нь ийм лиценз олгох ёсгүй ч тэр авч чаджээ. Тухайн үед Сангийн сайдаар ноён Баабар буюу Б.Батбаяр ажиллаж байлаа. Мань эр араа бодсон уу, ашгаа шууд хүртсэн үү, юутай ч тооцоо мооцоо гэж авах юм үгүй “Тогтвортой байдлын гэрээ” гэгчид мутраа хайрлажээ. Б.Баабарын дараа Ч.Улаан Сангийн сайд болж, 2000 онд Засгийн газрын хуралдаанаар “Цайрт минерал” компанид Хятадын талаас хөнгөлөлттэй зээлийг дамжуулан зээлдүүлэх гэрээ хийжээ. Ч.Улаан анхнаасаа Засгийн газрын гишүүдэд буруу зөрүү ойлголт өгсөн гэдэг. Тэрбээр “Энэхүү зээлтэй холбоотой зээлийн үндсэн өр, хүү болон аливаа төлбөрийг Монгол улсын Засгийн газар хариуцахгүй” гэсэн лут өгүүлбэрээ гэрээнд нэмж оруулжээ. Ингээд Хятадын “NFC” компанид уг зээлийг шууд хийх болсноор хамаг будлиан үүссэн бололтой. Дээрх “но”-той үг өгүүлбэрт дулдуйдан Сангийн яамнаас 02а /77 тоот бичгийг Хятадын Элчин сайдын яаманд илгээж, Монгол улсын Засгийн газрын авсан хөнгөлөлттэй зээлийн 25 сая ам.долларыг Хятадын хувийн “NFC” компанид шууд, ямар ч гэрээгүйгээр өгсөн байв. Нийт дүнгээрээ гурван хувийн хүүтэй 200 сая юань шүү дээ. “NFC” компани нь Төмөртийн овооны цайрын ордын төслийг хэрэгжүүлж буй “Цайрт минерал” ХХК-д энэ зээлийг Хятадын арилжааны банкны зээлийн хүүгээс өндөр хүүтэйгээр буцаан зээлдүүлсэнд хэргийн бас нэг учиг бий. Хятад, Монгол иргэдийн иймэрхүү аргачлалаар хийгдсэн луйвраас болсон уу, Төмөртийн овооны цайрын баяжмал олборлох төслийг дөрвөн жилийн турш санхүүжүүлээгүй юм. Тус ордоос сард 300-500 мянган тонн хүдэр боловсруулах боломжтой гэдэг. Цайрын хүдэр ачсан хүнд даацын машинууд өдөр шөнөгүй Сайншандыг дамжин урагш цуварсаар байна. Байгаль орчны сүйрэл энд Өмнөговь, Дорнодын Матадаас дутахааргүй болжээ. Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалтаар өнөөдөр стратегийн ордоо ийнхүү ашиглуулж, эх орноо цөлмүүлж байгаадаа

Ч.Улаан гишүүн лав сэтгэл зовдоггүй юм байна.

Монголчуудыг нохойноос дор үздэг хятадууд УИХ-ын гишүүн Батж.Батбаярын зургаар ханаа чимдэг гэнэ
Саяхан “Улс төрийн тойм” сонины сэтгүүлч Д.Баатархүүгийн бичсэн нийтлэл олон хүний амийг ангайлгав. Сүхбаатар баймгийн Бор-Өндөр тосгоны нутаг дэвсгэрт БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай “Цэгээн үүд” компани монголчуудыг нохойноос ч до үзэн цалин хөлсийг нь бүрэн гүйцэд өгдөггүй, усанд ч оруулдаггүй атлаа ханандаа УИХ-ын гишүүн Батж Батбаярын хөрөг зургийг өлгөчихөөд “Манай хөрөнгө оруулагч” хэмээн бурхан лугаа тахиж суудаг гэнэ. Үнэндээ хятадын, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын ард монголын улс төрчид сууж олз олдог, харин монголчууд гахай нохойноос дор үзэгдэн шороо ухаж амь амьдралаа залгуулдаг бололтой. Батж.Батбаярыг бурханчлан шүтдэг хятадын хөрөнгө оруулагч нар уурхайн ажилчдаа эрүүл мэндийн үзлэгт огт хамруулдаггүй, хор тайлах витаминжуулалт өгдөггүй нь мэргэжлийн байгууллагын шалгалтаар тогтоогджээ. Энэ аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг “Лут чулуу”, “Жинхуа” зэрэг хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд зургаан жил монголын нутаг дэсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулж, жонш, төмрийн хүдэр олборлодог ч тэд ажиллагсаддаа ердөө л 195 мянган төгрөгийн цалин өгч байгаа аж. Ажилчдын ариун цэвэр, хөдөлмөр нийгмийн хамгаалал зэргийг уг компаниуд хамгийн ихээр зөрчиж байгааг мэргэжлийн байгууллагууд тогтоожээ. Тухайлбал, ажилчдаа усанд оруулдаггүй, хувцсыг нь угаах орчинг бүрдүүлээгүй, зориулалтын байр сууцгүй зэрэг зөрчил удаа дараа гарсаар байна. Гэхдээ Батж.Батбаяртай холбоотой уул уурхайн асуудал дуусаагүй. Хөвсгөлийн Овоотын орд, мөн фосфоритын орд, Тавантолгойн нүүрсний орд гээд асар их баялаг түүнтэй нэр холбоотой байгааг мартаж болохгүй.

Хөшөөтийн ордыг хятадуудад бэлэглэсэн экс сайд

Нүүрсний нөөцөөрөө Таван толгойн ордын дараа орох том орд бол Ховдын Хөшөөтийн орд билээ. Таван толгой 6 ,6 тэрбумын нөөцтэй бол Хөшөөт 2,4 тэрбум тн нүүрсний нөөцтэй. Нүүрсний коксжих чанарын хувьд Таван толгойгоос ч илүү. Тавантолгойн ордын нүүрсний илчлэг чанар 6500-7500 ккалор байдаг бол Хөшөөтийн ордынх 7411 ккалор гэж ЭБЭХЯ-наас тогтоожээ. Гэтэл өндөр чанарын нүүрстэй том ордыг Монгол улсын стратегийн ордод оруулахгүйгээр бултуулж, Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалтай “Мон Эн Ко” компани эзэн суужээ.”Мон Эн Ко” буюу “Mongolian Energy Corporation” компаний вэб сайтад мэдээлснээр тус компанийн хяналтын багц буюу 51 хувийг БНХАУ-ын дөрвөн иргэн эзэмшдэг бөгөөд хамгийн их буюу 25 хувийг нь Лю Чэн Лин гэдэг Хятадын гарт байна. Тэд Хөшөөтийн ордыг барьцаалан Олон улсын хөрөнгийн бирж дээр 4,8 тэрбум долларын хөрөнгө босгосон байна. Энэ бол манай улсын төсвөөс хэд дахин давсан мөнгө билээ. Хөшөөтийн ордын нөөцийг 1971 онд Монгол улсын төсвөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоожээ. Уг нь Улсын төсвийн хөрөн¬гөөр хайгуул хийгдсэн ор¬дуу¬дыг Монгол улсы Стра-тегийн ач хол¬богдол бүхий орд газарт оруулж, Монголыйн ард түмэн ашгаас нь хувь хүртэх хуультай. Таван толгойгоос ч чанартай нүүрстэй Хөшөөтийн ордыг стратегийн ордын жагсаалтаас хасуулж, улмаар хятадуудын гарт лицензийг нь худалдсан эрх мэдэлтнээр Байгаль орчны сайдын алба хашиж байсан У.Барсболд гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн ярьдаг Хөшөөтийн уурхайг ямар аргачлалаар стратегийн ордын бүртгэлээс сугалж, 100 хувийн Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Мон Эн Ко” компанид шилжүүлсэн гол буруутан гэдгийг Ховд нутгийнхан зарлаж, хэдэн жил хэл ам хийсэн ч ямар ч амжилт олоогүй сууж байна.

Шударга сайт