Энэ нь үндсэн хэмжээнээсээ даруй найм дахин их ачаалалтай байна гэсэн үг юм. Олон улсад номын сангийн “Ном хадгалах тусгай стандарт” гэж бий. Гэтэл Төв номын сан маань өвөл нь ханаараа цан цохиж, зун дээврээс нь дусаал гоожиж, мөөгөнцөрдсөн байдаг. Ийм аюултай байдалд улс орны оюун санааны тусгаар тогтнол болсон ном, товхимлууд өрөөстэй байсаар. 2008 онд Кувейт Улсын тусламжаар олон улсын стандартад нийцсэн номын сан барих яриа гарч тус номын сангийн хамт олон баяр хөөр болж барилга баригдах газар шав хүртэл тавьж байсан ч өнөөг хүртэл биеллээ олоогүй л байна.

Анх 1921 онд Ардын хувьсгал ялж, олон нийтэд үйлчлэх зорилгоор үндэс сууриа тавьсан номын сан 1922 онд 199 уншигчтай байсан бол 1941 онд 1900 болж номд шимтэгчид эрс нэмэгдсэн юм. Үүнийг төр засгаас анзаарч 1951 онд тухайн үеийн ханшаар дөрвөн сая 800 мянга гаруй төгрөгийн хөрөнгө зарж босгосон түүхтэй. Улсын Төв номын сан цаг хугацааны эрхээр “өвгөрч” муудаж байна. Ийнхүү “өвгөрч” өмхөрсөн Нийслэлийн төв номын сан маань Монголын соёлын өвийг хадгалж буй цорын ганц байгууллага. Уг байгууллагын барилга өнөөдөр бол өнөөдөр, маргааш бол маргааш нурж унахад бэлэн болчихоод байгааг хүн бүхэн мэдэж байгаа. 2006 онд анх мэргэжлийн хяналтаас шалгалт хийж тус барилгад үйл ажиллагаа явуулахыг хаах хүртэл сануулга өгч байв. Үүнээс хойш гурван ч удаа мэргэжлийн хяналтынхан шалгалт хийжээ. Тус байгууллагын үе үеийн дарга нар барилгынхаа асуудлаар хөөцөлдөж шат шатны байгууллагад ханддаг ч өнөөг хүртэл нааштай шийд гарахгүй байгаа нь эмгэнэлтэй санагдана.

Энэ нь Монголын урлаг соёл, тэр дундаа БСШУЯ-нд ажиллаж буй зарим албан хаагч ном мэддэггүй, өв соёл гэж юу байдгийг ойлгодоггүйтэй ч холбоотой байж болох юм. Яг үнэндээ яаманд нь ном биш талх мэддэг хурган дарга нар ажилладаг бол яаж Төв номын сангийн барилга шинэчлэгдэх вэ дээ. Уг нь Төв номын сангийн удирдлагууд нь шинэ барилгынхаа газрыг авчихсан зураг төслийг гаргаад дахин шинэчлээд дуусах шатандаа явж байгаа юм байна. Гэвч төрийн байгууллага тэр дундаа олон нийтэд үйлчлэх номын сангийн үндсэн хөрөнгө гэж өөдтэй юм байдаггүй болохоор төр засагтаа л алгаа тосож гуйлга гуйхгүй бол өөр ямар ч гарц байхгүй нь тодорхой. Ингээд дээшээ хүсэлт гаргаж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, УИХ-ын даргад өргөх бичиг барьжээ. Үүний үр дүнд өнгөрсөн хавар УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл газар дээр нь очиж бодит байдалтай нь танилцсан. Мөн тус номын сангийн барилгыг шинэчлэх тал дээр анхаарал тавьж ажиллахаар болсон нь хамгийн нааштай хариу байлаа. Тус номын сангийн барилгын талаарх танилцуулга Засгийн газрын хуралдаанаар орж шинэчлэгдэх асуудал нь батлагдаж Сангийн сайд болон Боловсролын сайдад даалгасан сурагтай. Гэвч доогуурх салбар байгууллага нь энэ ажлыг аргамжаад хаячихсан бололтой.

Муугаар бодоход Төв номын сангийн барилга гэнэт нурвал бидэнд ямар аюул учрах вэ гэдгийг толгойдоо тооцоолон бодоход ч аймаар санагдана. Учир нь аливаа улс үндэстэн мөхөхөд хоёрхон зүйл нөлөөлдөг гэж ярьдаг. Үүний нэг нь хэл соёл. Нөгөөх нь хосгүй үнэт бичиг соёл юм. Гэхдээ баярлах бас нэг зүйл байгаа нь одоогийн Төв номын сангийн барилга нь үнэхээр их тэсвэр сайтай ажээ. Дээврээсээ эхлээд хотойж нумарталаа их ном хадгалж байгаа ч өнөөг хүртэл төв багана дээрээ тогтсоор л байна. Энэ мэтээр манай улсад байгаа соёл урлаг болон үзмэрийн газар бүгд үйл ажиллагаа явуулах чадваргүй болж байгааг мэргэжлийн хяналтын дүгнэлтээс харж болно. Тухайлбал, энэ оны байдлаар Улаанбаатар хот болон 21 аймгийн төв, 330 гаруй суманд үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн өмчит нийт 401 соёл урлаг, үзвэр үйлчилгээний барилгад хяналт шалгалт хийжээ. Ерөнхийдөө 1970 оноос өмнө барьсан ашиглалтад оруулсан барилгууд нь газар хөдлөлтийн хүчийг тооцоогүй буюу газар хөдлөлтөд тэсвэргүй барилгууд байдаг гэдгийг МХЕГ-аас хэлж байгаа юм. Учир нь манай улс 1968 онд газар хөдлөлтийн мужлалыг анх тогтоож, түүнээс хойш Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт шинээр барих бүх барилгыг газар хөдлөлтийн хүчинд тооцож боловсруулсан зураг төслийн дагуу барьж эхэлсэн гэнэ. Улсын хэмжээнд төрийн өмчит соёл урлаг, үзвэр үйлчилгээний нийт 401 барилгаас 1970 оноос өмнө ашиглалтад орсон газар хөдлөлтийн эсрэг хамгаалалтгүй баригдсан нийтдээ 117 барилга байгааг шалгалтаар тогтоожээ.

Энэ нь нийт шалгалтад хамрагдсан соёл урлаг үзвэр үйлчилгээний 401 барилгын 29.2 хувийг эзэлж байгаа юм. Тухайлбал, Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа ДБЭТ /1950 он/, УДЭТ /1958 он/, ЦДБЭЧ /1932 он/, Байгалийн түүхийн музей /1956 он/, Спортын төв ордон /1958 он/, Улаанбаатар төмөр замын зорчигч үйлчилгээний төв буудал /1951 он/ зэрэг барилгаас гадна улсын хосгүй үнэт соёлын өв болох “Ганжуур”, “Данжуур”, “Алтан товч” зэрэг алт, мөнгө, зэс, шүр, оюу гээд есөн эрдэнээр бүтээсэн дэлхийд ганц байдаг ном судрууд, урлагийн бүтээлүүд хадгалж байгаа Монголын үндэсний номын сан /1949 он/, Чойжин ламын сүм музейн барилга /1904 он/, Богд хааны ордон музей /1904-1908/, Дүрслэх урлагийн музей /1905он/-н барилга газар хөдлөлтөд тэсвэргүй байгаагаас түүхийн хосгүй үнэт бүтээл эрсдэлийн байдалтай байна. Энэ үнэт зүйлүүдийг анзаарахгүй явж байгаад нураагаад шороонд даруулчихвал хэн хариуцах уу. Олон улсын жишигт нийцсэн шинэ барилга байгууламжтай болъё гэж шат шатанд хүсэлт гаргаад байгаа тухайн байгууллагын удирдлагад бурууг тохож болохгүй биз ээ.

Ямартай ч тэргүүндээ залдаг бичгийн их өв соёлын өргөө болон Төв номын сангийнхаа барилгыг яаралтайхан шинэчилчихвэл зүгээрсэн. Манай номын сангаас өмнө баригдсан олон номын сан дэлхийн өнцөг булан бүрт их түүхээрээ гайхуулан, чанар дизайнаараа үзмэр мэт шагшигдсаар байна. Бид яагаад монголынхоо номын сангийн барилгыг шинэчилчихээд бичгийн их өв, соёлоороо гайхуулж болохгүй гэж.

Дэлхийн 10 том номын санг танилцуулж байна

АНУ-ын Конгрессын номын сан
Вашингтонд байрлалтай Конгрессын номын сан бол АНУ-ын томоохон номын сангуудын нэг юм. Энд янз бүрийн хэл дээр бичигдсэн шинжлэх ухааны олон салбарын 30 сая ном бий. Номын сангийн барилга 1800 онд баригдсан бөгөөд гоёмсог дизайнтай.

Хятадын үндэсний номын сан
Бээжин хотод байрлалтай Хятадын үндэсний номын сан бол энэ хотын алдартай барилгуудын нэг. 1909 онд байгуулагдсан энэ номын санд 22 сая гаруй ном бий.

Оросын Шинжлэх ухааны академийн номын сан
Энэ номын сан Санкт-Петрбург хотын төвд байрлах бөгөөд 1714 онд байгуулагдсанаасаа хойш сая сая номын нөөцтэй болоод байна. 1000 гаруй шинжлэх ухааны салбарын 20 саяас илүү номтой. Номууд нь оросоос гадна өөр хэл дээр ч бас байдаг.

Канадын Улсын номын сан
Канадын Улсын номын сан нь орчин үеийн барилгын загвар болон хүрэхэд хялбар байрлалаараа алдартай. 1953 онд байгуулагдсан энэ номын сан Оттава хотод байрладаг. 18 сая 800 мянган номын нөөцтэй.

Германы Үндэсний номын сан
Энэ номын сан төрийн өмчит бөгөөд Франкфурт хотод байрладаг. Энд 1990 оноос хойш байрлаж байгаа. Одоогийн байдлаар 18 сая 500 мянган номтой.