-УИХ-ын анхдугаар чуулганыг үргэлжлүүлж, даргаа сонгосныг МАН-ын зүгээс хууль бус хэмээн тайлбарлаж байна. Та бие даагчийн хувьд, мөн чуулганд оролцсон хүн ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Хуулиндаа анхдугаар чуулганыг хамгийн ахмад гишүүнээр удирдуулж явуулна. Шинээр томилогдож байгаа УИХ-ын даргад тамгаа шилжүүлнэ гээд заачихсан байдаг. Энэ удаагийн парламентын хамгийн ахмад нь МАН-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл байлаа. Түүнийг чуулган даргалуулахаар удаа дараа урьсан. Харин Д.Дэмбэрэл дарга УИХ-ын даргыг сонгосон өдөр АН-ын дарга Н.Алтанхуягийг дуудаж уулзаад “Маргааш баараггүй ээ, 10:00 цагт” гэж хэлсэн юм билээ.

Уг нь уламжлалаа бодож хуулиндаа ахмад хүнээр чуулганыг удирдуулж, ахлуулна гээд оруулчихсан юм билээ. Гэхдээ хуулиндаа хоёр дахь ахмад настай хүнээр даргалуулна гэсэн заалт ч байхгүй, бас хориглоогүй. Тийм ч учраас Л.Цог гишүүнээр даргалуулж, УИХ-ын даргаа сонгосон.

Миний хувьд нэгэнт хэд хоног хүлээж болсон юм чинь хэдэн цаг хүлээчихээсэй гэж бодогдож байлаа. Хүлээгээгүй болохоор чуулганы танхимд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ бус нэг тал нь хоосон хуралдлаа шүү дээ. Уг нь бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ хуралдсан бол ард иргэдэд ч сайхан харагдах байлаа. Мэдээж цаг хугацааны л асуудал. Гэсэн хэдий ч АН-ынхан маргаашийг хүлээмээргүй байна гээд л шийдсэн хэрэг дээ.

-Хэтэрхий яарсан асуудал болсон уу?

-Хэт яарсан гэж хэлж болохгүй. Бага зэрэг яарсан асуудал бий.

-АН-ынхан ялж, МАН-ынхан ялагдаж сураагүй гэдэг үнэн бололтой. Тиймдээ ч зөвшилцөхгүй байгаа юм биш үү. Нэг нь яараад, нөгөөх нь байр сууриа тавьж өгөх дургүй байна гэж байна?

-Энэ хоёр нам өөр өөрсдийн тоглолтоор тоглохын тулд яарсан тал байж болох юм шүү.

-Та сая тоглоом гэж хэлж байна. Улстөр бол багийнх байх ёстой. Гэтэл хоёр нам өөр өөрсдийнхөөрөө байх гээд буруу харцгаагаад суучихлаа. Дунд нь “Шударга ёс” эвслийнхэн бэргээд байх шиг харагдсан. Тухайлбал, Л.Цог гишүүнээр чуулганыг даргалууах санал хураахад Г.Уянга гишүүн эргэлзсэн байр суурьтай байсан шүү дээ?

-Бэргэсэн тал байж магадгүй. Тэгээд ч “Шударга ёс” эвсэл Засгийн газарт хамтарчихсан учраас нэг баг болж байгаа хэрэг. Гэсэн ч бидэнтэй адил жаахан хүлээх байсан юм гэж ярьж байна лээ. Гурван бие даагч дэмжээгүй шүү дээ, та бүхэн харсан байх.

-Хэдий сөрөг хүчин ч гэлээ МАХН-ын гишүүд бэргэсэн байдалтай байгаа нь МАН-тай нэг угшилтай гэдэгтэй холбоотой юм болов уу?

-Тэр угшил хамаагүй байх аа. Нэгэнт л АН ИЗНН-тай баг болоод цаашдаа засаг, төрөө байгуулаад явахаар шийдчихсэн болохоор хурал дээр ч гэсэн тийм л бодлоор ажилласан байх гэж би бодож байна. Тэд өөрсдийн бодлогоор ажилласан байх.

-Уг нь Д.Дэмбэрэл гишүүн Ерөнхийлөгчтэй ярилцаад чуулганыг хойшлуулчихсан байсан юм биш үү?

-Тухайн үед Д.Дэмбэрэл гишүүн АН-ын дарга Н.Алтанхуягтай уулзахдаа “Маргааш өглөө 10:00 цагт, баараггүй” гэж хэлсэн гэсэн. Гэхдээ би дээр хэлсэн шүү дээ, хэдэн цаг хүлээчих байсан юм. Харин Д.Дэмбэрэл гишүүний хувьд Ерөнхийлөгчтэй юу ярьсныг чихээрээ сонсоогүй учраас сайн мэдэхгүй байна. Тэр өдөр МАН-ынханы өөрсдийнх нь Бага хурал болж таарсан. Гэхдээ намын Бага хурлаас илүү төрийн ажил чухал л даа.

-Бие даагчдын зөвлөл аль нэг намд уусах уу?

-Бидний хувьд намуудын зүгээс ганц, ганцаар нь уулзаж, намдаа орооч гэдэг санал тавьсан асуудал бий. Харин бид гурав ижилхэн зовлон, жаргал, зорилго чиглэлтэй хүмүүс. Тиймээс салж явах бус нэгдэж ажиллая гэж тохирсон. Бид нэгдэхээр парламентад байгаа хоёр суудалтай намаас олонх байгаа биз дээ.

Тэгэхээр дуугарвал дуу нэг, дугтарвал хүч нэг байя гэж үзсэн учраас зөвлөл байгуулсан. Мэдээж бид засаг, төрөө тогтвортой байхад анхаарч ажиллана. Биднийг эвслийн Засгийн газар цаашаа гээгүй. Бидэнтэй хамтарч, ажиллаач гэж санал тавьж байна. Харин бие даагчдын хувьд сайд, дарга болох гол биш. Дэмжих зүйлээ дэмжиж, шүүмжлэх зүйлээ шүүмжилнэ. Албан тушаалаар амаа амархан үдүүлнэ гэж байхгүй.

-Одоо нэгэнт эвслийнхэн Засгийн газрын суудлаа нэгэнт хуваачихсан. Гэхдээ байнгын хороод үлдсэн шүү дээ. Өнөө цагт даргын суудалд дургүй хүн гэж байхгүй болсон биз дээ?

-Бид албан тушаал авч ажиллая гэдэг саналыг анхнаасаа тавиагүй. Хэдий Засгийн газарт орж ажиллахгүй ч УИХ-ын гишүүний хувьд Засгийн газарт хяналт тавих үүрэгтэй.

Олонхын бүлгээс байнгын хорооны санал цухалзсан. Хэдийгээр өнөөдөр эцсийн байдлаар шийдэгдээгүй ч бид үгүй гэж хэлээгүй. Сөрөг хүчин болж хашгирах нь чухал биш, УИХ-ын үйл ажиллагааг идэвхжүүлж ажиллах нь зүйтэй.

Тиймээс УИХ-ын идэвхтэй үйл ажиллагаа болох байнгын хороо, дэд хороонд хамрагдах боломжтой.

-Гэхдээ та гурав зөвлөл хэвээрээ ажлаа үргэлжлүүлээд явна гэдэгт итгэж болох уу. Урьд нь З.Алтай гишүүн бие дааж, УИХ-д орж байсан ИЗНН-д уусаад явсан шүү дээ?

-Бид намын гишүүн бус учраас аль нэг намд элсэх нь чөлөөтэй. Гэхдээ одоогоор намд элсэнэ гэсэн нэгдсэн бодлого, шийдвэр байхгүй. Мэдээж гурван бие даагч гээд л буруу харж суун, онцгойроод байх биш, аль болохоор санаа, оноогоо нэгтгэж, үйл ажиллагаандаа анхаарч аль нэг намын бүлэгтэй хамтарч болохгүй зүйл байхгүй.

-АН УИХ-ын даргыг сонгосноор төрийн ажлыг гацаанаас гаргалаа гэсэн байр суурьтай байна. Гэтэл МАН Үндсэн хуулийн Цэцэд асуудлыг өгнө гэсэн. Ингэхээр төрийн ажил бүр гацаанд орчих юм биш биз дээ?

-Бүр гацчихна гэж бодохгүй байна. Ямар нэгэн байдлаар ажил явагдана. Хэрвээ хэдэн цаг хүлээсэн бол УИХ-ын чуулган сайхан болох байлаа. Энэ хоёр том намын хувьд үндсэндээ улстөр хийгээд л байна.

-УИХ-ын тухай хуулинд “...завсарлага авч болно...” гээд заачихсан нь бие биенээ бойкотлох арга болчихоод байгаа юм биш үү?

-Энэ заалт цөөнхөд л хэрэгтэй заалт. Цөөнх дургүйгээ хүрсэн үедээ хурлаа хаяж, гацаан, хуралдуулахгүй байх арга болчихоод байна. Уг нь УИХ-ын гишүүн аль болохоор л чуулгандаа байнга сууж, цаг хугацаа ашиглан сайн хууль батлалцаж байх ёстой. Гэтэл улстөржөөд, тоглоом тоглон гацаагаад байвал зохимжгүй. Тэгэхээр энэ заалтыг өөрчлөх л ёстой. Хэрвээ өөрчилчихвөл дураараа төрийн ажлыг гацаагаад байхгүй байх.

-Та тодорхой хугацаанд МАН-ын гишүүн байсан. Тэд Бага хурлаараа удирдлагуудаа солихоос гадна эрс шинэчлэл хийнэ гээд байгаа. Чадах болов уу?

-МАН сүүлийн 12 жилийн хугацаанд ард түмнээсээ нэлээд тасарсан. Энэ хугацаанд нийгмийн өөрчлөлт, шинэчлэлтийг яаж л бол яаж хийх боломж байсан.

Гэтэл өнөөдөр 2.7-хон сая хүн амтай улсын маань иргэдийн тэн хагас нь ядуу, ядуувтар амьдарч байна. Энэ намын толгойд байгалийн баялгаар хэмжээлшгүй их баяжсан олигархиуд олон болсон. Ямар ч материаллаг баялаг бүтээж үзээгүй мөртлөө дэндүү тансаг амьдралтай шинэ хөрөнгөтнүүд олноор төрөн гарсан. Тэднийгээ бүрэн зайлуулж, шинэчлээгүй цагт МАН өөрчлөгдөж чадахгүй.

Боловсрол, мэдлэг, чадвартай, шударга зарчимтай хүнийг илүүд үзэхээсээ өмнө намыг нь санхүүжүүлдэг, мөнгө, хөрөнгөтэй хүмүүстээ илүү найр тавьж ханддаг. Бүх асуудлыг мөнгөөр шийднэ гэсэн байдлаар ханддаг байсан. Одоо харж байя. Үнэхээр өөрчлөлт хийж чадах нь уу, үгүй юу, цаг хугацаа л харуулах байх. Түүнээс би өнөөдөр тэд чадна, чадахгүй гэдгийг хэлэх эрт байна.

-МАН-ын даргаар Ө.Энхтүвшин, генсекээр Г.Занданшатар томилогдлоо. Тэд намаа өөрчилж, өмөг түшиг болох хүмүүс мөн үү?

-Би хэдэн сар МАН-ын гишүүн байсан ч энэ намын хүмүүсийг сайн танихгүй. Тиймээс тэднийг хэлбэр төдий бус бүрэн хэмжээгээр өөрчлөгдөөсэй гэж бодож байна. Би урьд нь “МАН хашааны гадна гарч үзэх хэрэгтэй” гэж хэлж байсан. Энэ зуунд МАН-ынхан үнэхээр хашааны гадна гарч үзээгүй. Байнга дулаан пүнз, саравчинд байсан. Халуун хүйтэн, жавар салхи, эрүүл агаар бүхнийг үзэж, ард түмнийхээ дунд орж, нүдээ нээж эрүүлжин, шинэчлэгдэх хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Нэр дэвшүүлэхгүй гэхээр нь намаасаа гарчихсан уу?

-Би МАН-д жил хүрэхтэй, үгүйтэй хугацаанд л байсан. Намайг намаас гарах өргөдлөө өгөөд, зургаа хуулж аван, батлахаа өгөхөд хов хоосон, цагаан байлаа. МАН-д элссэнээрээ албан тушаал авч, дэмжлэг хүссэн асуудал байхгүй.

МАН-хантай туг барьж, хурал зөвлөгөөнд оролцож явж байснаа гэнэт намаас гараагүй. МАН-д чимээгүйхэн элсээд, гарахдаа ч нам жим байсан. Манай нутгийн зарим хүн мэдээгүй ч байж магадгүй.

Гэхдээ МАН чинь сайхан нөхөрлөөд, нутаг усаа хөгжүүлээд явах олон гишүүнтэй шүү дээ. Тиймээс тэдэнтэйгээ хамтраад ажиллая гэж бодож байсан юм. Мөн МАХН нэрээ өөрчлөн “хувьсгалт” гэдэг үгээ авч, МАН болгон, мөрийн хөтөлбөрөө өөрчилсөнд нь миний адил олон хүн итгэж, элссэн байх. Гэтэл нэдэр дээрээ МАН босоо удирдлагатай, хөрөнгө мөнгөөр шийдэх гэсэн хандлагатай, анхан шатны байгууллагын гишүүдийнхээ үгийг сонсдоггүй байдал газар авсан байсан. Өөрөөр хэлбэл, намын хаалгыг татаж ороод бүгчим байхаар нь гарсан юм. Бие даан нэр дэвших болсноо МАН нэр дэвшигчдээ тодруулах Бага хурлаас нь олон хоногийн өмнө шийдэж, нэрээ татчихсан байсан.

Эх сурвалж: "Өглөөний сонин"