Шударга бус Шударга ёс
Баабар ахиад л тархи угааж эхлэв. Ахиад ямар ч “буруу байхгүй” аргаа хэрэглэв. Энэ нь ойлголтын системийг санаатайгаар дутуу тайлбарлах түүний “шалгарсан арга” юм. Бараг уйлмаар “зөв” бичих боловч түүний номлолын хор уршиг голдуу олон жилийн дараа илэрдэг учраас хамгийн хорлогчинтой. Энэ удаад би олон жил хүлээхгүй, хүлээлгэхгүй…
Монгол асуулт
Дээрэмчдийн хоёр бүлэг байжээ. Сүүлдээ хоёулаа нийлж дээрэм хийгээд олон жил болжээ. Гэтэл нэг бүлэг нь арай илүү давуу байдалтай болжээ. Тэр бүлэг нь энэ давуу талаа ашиглаад нөгөө бүлгээ хулгай дээрэм хийсэн хэргээр шийтгэнэ гэж сүрдүүлэх буюу энэ нь бодитой болж эхэлжээ. Энэ нь шударга ёс мөн үү ? Үүнийг шударга ёс гэж сурталчилж байгаа хүн өөрөө шударга хүн үү ? Нөгөө дээрмийн бүлэг нь дув дуугай байж байгаад бүгдээрээ шоронд орно гэж арай тооцсон юм биш биз дээ ? Энэ чинь олигархийн зодоон биш юм уу ? Энэ чинь “дайн” болон өргөжвөл яахав ? Зодооны дараа нөгөө бүлэг ялаад яг ийм үйлдэл хийвэл “шударга ёс” мөн үү ? Баабар үүнийг үнэхээр “шударга ёс” гэж баттай хэлж чадах уу ? Мэдээж чадахгүй. Ингээд ноён Баабарын “шударга ёс” сөнөж байна. Өөрөө шударга бус байхаар бичсэн юм нь хүртэл шударга бус байдаг юм.

Шударга ёс гэж юу вэ ?
Энийг би хэлж мэдэхгүй. Яагаад гэвэл хүн төрөлхтний түүх бол шударга ёсыг хайсан түүх мөн нь ямар ч эргэлзээгүй. Одоо ч гэсэн хайсаар л байна.
Харин Баабар шиг “шударга ёс бол хууль” гэж хэлсэн хүн бараг байхгүй. Гэсэн хэдий ч хүн төрөлхтний хүрсэн ерөнхий нэг зураглал, ойлголт төсөөлөл байна л даа. Тэр нь миний ойлгосноор дараах байдалтай:
“Үйл хийгээд түүний үрийн харьцааг шударга ёс гэнэ. Энэ нь шашны утга мэт санагдаад байвал хүний үйл ажиллагаа хийгээд түүний үр дүнгийн нийцэлд тавьж буй шаардлага, “байвал зохих зүйл”, “байх ёстой зүйл” юм.
Энэ нь эрх ба үүргийн, хөдөлмөр ба түүний урамшуулал, гавъяа ба түүнийг хүлээн зөвшөөрөх, гэмт хэрэг ба шийтгэл, хувь хүн, янз бүрийн социал бүлэг, давхрааны нийгмийн амьдрал хийгээд социал байр суурь, үүргийн (роль) нийцэл, эдийн засагт бол хязгаарлагдмал нөөцийг хуваарилж байгаад иргэдийн тавьж буй шаардлага зэрэг болно. Энэ мөн чанарын хооронд байх ёстой нийцэл байхгүй тохиолдлыг шударга бус явдал гэж үзнэ. Түүнчлэн ҮНЭН бол шударга ёсны нэг төрөл юм.”
Эндээс үзэхэд манайд ямар ч шударга ёс гэж байхгүй нь хэн бүхэнд ойлгомжтой байна. Гэтэл Баабар “яаж хэмжих” рүү оруулаад хүний толгой эргүүлж байна. “Хэмжихийн” тулд эхлээд түүнийгээ “байлгах” ёстой. Байхгүй бол “хэмжихийн” хэрэг юун…
Шударга ёсыг Аристотелээс эхлээд сэтгэдэг хүн бүр судалсан боловч Г.Спенсер, Ж.Локк нарыг илүү сайн судалсан гэж үздэг. Шударга ёсыг Аристотель анх удаа тэгшитгэлийн, хуваарилалтын гэж хоёр хуваасан. Энэ нь нийтийн эрх, хувийн эрх ч билүү эрх зүйн онолд ороод одоо болтол яваад байгаа хэрэг л дээ.
Энд ноён Баабар “харин тийм, шударга ёсыг зөвхөн хуулиар л хэмждэг байхгүй юу” гэж мэдэмхийрэх нь лавтай. Үгүй л дээ, хүн төрөлхтөн ингэж хэмжиж чадахгүй болохоороо үнэт зүйлс гэсэн багц ойлголт нэмдэг юм. Үүнийг захын оюутан мэдэх атал Баабар “мэдэхгүй” орхиж байна. Үүнийг л “тархи угаана” гэдэг юм.
Одоо хэдэн зарчим авч үзье.
Нэг. Хүн адилтгах системд буй үндсэн эрх чөлөөний хувьд тэгш эрхтэй байх ёстой.
Хоёр. Нийгэм болон эдийн засаг шударга бус байдаг ч гэсэн дараах байдаар зохион байгуулагдах ёстой: 1. Бүх хүн түүнээс давуу талыг ухаалгаар хүлээж болох, 2. байр суурь (positions), албан тушаал бүхэнд нээлттэй байх.
Энэ зарчим бол Баабарын “зарчмуудаас” тэс өөр байгааг бид харж байна. Яагаад гэвэл энэ бол Жон Ролз-ийн (John Bordley Rawls) “Шударга ёсны онол” гэсэн гайхамшигт номноос авсан болоод тэр. Шударга ёс бол хууль мууль гэж донгосоогүй л байгаа биз дээ.
Ацан асуудал буюу дилемма
Шударга ёс ямар “амарханыг” Баабар сайн мэддэг бол ямар хэцүүг дэлхийн эрдэмтэд мэддэг юм. Хэрэг болж магад гэж бодоод дилеммийг ацан асуудал гэж буулгав.
Жишээ авъя. Сократ хилс хэргээр шоронд оржээ. Түүний баян найз Критон түүнийг мөнгө төлж шоронгоос оргуулъя гэж ятгажээ. Орговол хилс хэргийг хүлээнэ. Үгүй бол хилс хэргээр шийтгүүлнэ. Сократ татгалзана. Үүнийг яриа хэлбэрээр Платон бичсэн бөгөөд үүнийг Критоны дилемм гэдэг. Энэ нь нийгмийн зөвшилцлийн нэн эртний хэлбэр гэж үздэг. Энэ чинь бараг 3000 шахам жилийн өмнөх явдал. Үүнээс болсон юм уу шударга ёсны асуудлыг голдуу шоронгоор жишээ аваад байх шиг санагддаг юм.
Цаашаа явъя…
Энэхүү дилеммыг 1950 онд Мерил Флад (Merrill Flood), Мелвин Дрешер (Melvin Dresher) математик Альберт Такер (Albert W. Tucker) нар нээгээд одоо болтол шийдээгүй юм.
Нөхцөл нь ийм юм: Шоронд нэг үед, төстэй гэмт хэргээр орсон хоёр хоригдол байна. Тэднийг хам хэрэгтэй гэж үзэх үндэслэл байгаа. Цагдаа тэднийг тусгаарлан хорьж дараах хувилбаруудыг санал болгоно: хэрэв нэг нь нөгөөгөө илчилж, нөгөө нь дуугай байвал илчилсэн хүн мөрдөн байцаах ажилд тусалсны учир суллагдаж, дуугай байсан хоёр дахь хүн дээд зэргийн 10 жил хоригдох ял авна, хэрэв хоёулаа дуугай байвал тэдний үйлдлийг арай хөнгөн зүйл ангиар зүйлчилж хоёулаа тус бүр 6 сарын ял авна, хэрэв хоёулаа бие биенийхээ эсрэг мэдүүлэг өгвөл арай хүндэвтэр тус бүр 2 жилийн ял авна. Ингээд хоригдлууд дуугай байх уу, мэдүүлэг өгөх үү гэдгээ өөрөө шийднэ. Хамгийн гачлантай нь нөгөө хүнээ яах гэж байгааг нөгөө нь мэдэхгүй. Ингэвэл юу болохов ? Үүнийг хоригдлын сонгодог дилемм гэнэ.
Хүн юм чинь ямар ч гэсэн өөрийн хоригдох хугацааг багасгахыг эрмэлзэнэ. Энэ тохиолдолд хүн шударга ёсыг сахина гэж бодож байна уу ? Ихэнхи тохиолдолд хүн шударга бус байхыг эрмэлздэг байна.
Баабар бол хууль байвал болно гэж байна. Хуцваа л байхгүй юу.
Энэ дилеммыг шийдвэрлэх гэж дэлхийн шилдэг оюун ухаантнууд толгойгоо гашилгаж байна. Математик загвар хийж тооцоод үзэж л байна, сэтгэл зүйн болон социал туршилт хийгээд үзэж л байна. Нэшийн тэнцэтгэл, Паретогийн оптимал гээд тоо моо болоод бараагүй хол явчихсан байна.
Хэрэв энэхүү дилеммийн нөхцлийг нийгмийн том системд олон удаа давтвал “нийгмийн сүйрэлд” хүргэдэг нь тодорхой болсон. Хэрэв ноён Баабарыг шоронгийн ийм нөхцөлд оруулбал хамгийн түрүүнд “шударга ёсоо” мартах хүн гэдэгт мөрий тавьсан ч болох байна.
Иймээс эрдэмтэд нийгмийн сүйрлээс зайлсхийхийн тулд нийгмийн зөвшилцлийн хувилбар, ойлголцлын шинэ загварууд дээр тооцоолол хийж байгаа. Өөрөөр хэлбэл хүмүүн төрөлхтнийг шударга болгох гэж үйлээ үзэж байна. (Oskamp 1971, Reychler 1979, ялангуяа Dawes 1991 нарын судалгаа)
Үүнийг Баабар сайн мэдэж байгаа гэж би бодож байна. Тэгвэл яах гэж ингэж санаатайгаар бүдүүлэгжүүлэх, нэг тийш гуйвуулах, өрөөсгөлөөр тайлбарлах шаардлага байгаа юм. Энэ бол улс төр л байхгүй юу. Өөр юу байдгийм…
Баабарын санааг тайлахуй
Баабарын “Сөрөг хүчин гэж хорлон сүйтгэгчдийг нэрлэдэг үү?” хэмээх өгүүлэл сөрөг хүчнийг хүчнийг шүүмлэхээс эхэлсэн. Энэ бол болж байна. Улс төрч хүнд энэ зэргийн юм байх. Дараа нь шударга ёсны лекц эхэлсэн. Энд буруу юм байхгүй ч гэсэн түүний мөн чанарыг хэр зэрэг гуйвуулсныг Та бид дөнгөж сая авч үзлээ.
Тэгээд “хууль яс биелүүлэх” ёстой тухай ярьж байна. Бас л “зөв” боловч чухам энд л түүний стратегийн том алхам байна.
“Төрийн ганц ч ажил явуулахгүй улдан чангааж, хараан зүхэж, харлуулан гүтгэж, улайран эсэргүүцэж, хорлон сүйтгэнэ. Харж л байгаарай!”
Энэ ч мэдээж хэрэг. МАН ялсан байсан ч АН бас л ингэх байсан. Би наад хоёр нам чинь ямар ч ялгаагүй новш гэж хэлээд байхад Баабар үгүй ээ АН нь сайн гэж зориуд зүтгээд байгаад л бид хоёрын ялгаа байгаа юм.
Энэ бол олигархийн зодоон болж төр нурж буйн баттай шинж тэмдэг. Миний 1998 оноос хойш үглээд байсан системийн хямрал, 2004 оноос хэлээд байсан системийн задрал болж байгаа чинь энэ. Энд шударга ёс мос ямар ч хамаагүй, яагаад гэвэл монголын олигархид шударга хүн, нам ганц ч байхгүй.
Баабар цаашаагаа хаяагаа манаж байна:
“МАН муу улсаар дүүрчихсэн юм бишээ. Үүнийг буй болгосон институци нь өөрөө ийм юм. Сүүлийн хорин жил урьд байсан нам-төрийн тогтолцоог одоо болтол өөрчилж чадаагүй яваа улс шүү дээ, бид”
Сүүлийн 20 жилийн гавъяаг болохоор АН авдаг биш бил үү ?! Ноён Баабарын түүхийн болон бусад бүтээлээс 70 жил дарлагдаж, колоничлогдож, зовж зүдэрч байгаад бид нар л (?!) ардчилалд оруулж “цэнгэлийн манлайг олголоо” гэж сурталчилдаг байсан. Одоо тэгээд иймхэн юм болж таарч байна уу ?! Би зөвшөөрч байна.
Цаашаа…
“Бид энэхүү үзэн ядлаар өвч зэвсэглэсэн, өдгөө нэгэнт үзэл суртал огт үгүй болсон машиныг бүтцийнх нь хувьд үндсээр нь өөрчлөхгүйгээр цааш явах аргагүй. Хүндээ биш, гишүүддээ биш, цаад механизмдаа л хамаг учир бий. Одоо засгийн эрх барихаар болж буй шинэ хүчин ч энэ механизмыг эвдэхгүйгээр явбал өрөөсөн гутал нь болно. Тун удахгүй шавартаа жаргаж буй гахай болно доо.”
Хэдхэн хоногийн өмнө Баабар л “бид ялав” гээд дэвхцээд байсан ш дээ. Өрөөсөн гуталтай гахай болохыг нь мэдээд баярлана гэж баймааргүй юм. Мэдээгүй байсан бол надад хэлэх үг алга. Бид ялав гахай шиг орилохынхоо оронд сэхээтэн хүн шиг механизмаа ярьсан бол дээр байхгүй юу…
Цаашаа…
“Энэ бүх боловсон хүчнийг улс төрийн намаас бүрэн тусгаарлаж, хараат биш болгохгүй бол тун удахгүй Ардчилсан нам өөрөө түрүүний хүчнийхээ орыг залгагч, өв залгамжлагч болно”.
Төрийн боловсон хүчний бодлого найгаа алдаж, тамтаггүй болсон гэдгийг бүх монголчууд сайн мэднэ. Тэднийг намаас аль хэдийн тусгаарлачихсан, хуулиараа бол. Гэхдээ болдоггүй юм. Яг боловсон хүчний хувьд түс тас шударгаар хэлэхэд МАН арай илүү. Иймээс адгийн новшнуудийг л зайлуулна уу гэхээс дарга болох гэсэн дураакуудыг оруулбал “иргэний дайн” болно. Тийм дураакууд АН-д МАН-аас дутахааргүй олон байгаа. Ер нь төрийн боловсон хүчинд “шударга өрсөлдөөн” гэсэн ганц л нөхцөл хангавал болно доо. Гэхдээ энэ систем буюу АН, МАН байгаа цагт үүнийг чадахгүй.
Учир нь боловсон хүчний асуудал бол МАН-ын гэхээсээ ах дүү, танил талаа авдаг, “чихдэг” монгол менталитеттэй илүү холбоотойг хэлэх нь илүүц хэрэг. Энд намын ялгаа байхгүй. АН бол МАН-ыг орыг залгагч, өв залгамжлагч биш, харин хам хэрэгтэн, хамтран зүтгэгч мөн. Гэхдээ дээрэмчдийн “орлогч дарга” жинхэлж дээрэмчдийн “дарга” болж байгаа утгаараа бол “өв залгамжлагч” мөнөөсөө мөн. Тэгвэл Баабар ёстой “зөв” хэлсэн байна…
Цаашаа…
“Механизмаа үндсээр нь өөрчилж байж л бид хүчирхэг төртэй болно. Хүчирхэг төр гэдэг бол функционал үйл ажиллагаагаа төгс гүйцэтгэдэг машиныг хэлнэ шүү дээ.
Хуулийг энэ оронд хүн болгон сахин мөрддөг, зөрчигсөдийг нь хуульд зааснаар яс шийтгэдэг байж бид жинхэнээсээ Шудрага гэж ярих эрхтэй болно”.
Эхний өгүүлбэр зөв ч гэсэн мөрөөдөл л байна. Эрх баригч намын гол үзэл сурталч мөрөөдөл биш, биелэх юм ярих ярих ёстой.
Хоёр дахь өгүүлбэр “цэвэр” улс төр байна. Энд механизмаа өөрчилсний дараа хуулиа яс биелүүлэхийг ярьж байна уу, яг одоо яс биелүүлэхийг ярьж байна уу гэдгээ тодруулсангүй. Энэ нь:
Яг одоо биелүүлбэл Төв Цэнгэлдэхээ шорон болгоод бүх улс төрчдөө А-аас Я хүртэл жагсаагаад яг яс шударгаар шийтгэж болно. Баабарт ийм жагсаалт “бэлэн” байгааг би сайн мэднэ. Гэхдээ Баабар хэнийх нь нэрийг Ц.Элбэгдорждоо өгөхийг би мэдэхгүй. Ингэхлээр л Баабарын “шударга ёсонд” болон хуулиар яс шийтгэнэ гэсэн “зарчимд” эргэлзээд байгаа юм…
Шударга ёс бол ёс суртахуун болон эрхэмлэл хийгээд үнэт зүйлгүй бол хоосон үг байдаг. Цагаа тулбал би ч гэсэн “шударга бус хүн”. Яагаад гэвэл би энэ жижиг, хэврэг үндэстнээ дайсагнуулахгүй гэсэн эрхэмлэлийн үүднээс олон зүйлийг хэлдэггүй, ярьдаггүй. Монгол хүний сэтгэл зүй, зан араншинг би сайн мэддэг болоод ингэдэг юм. Ахиад л шууд хэлэхэд манай монголчууд их тэнэг ш дээ, нэг мангар нь хөдөлбөл яаж ч мэднэ. Би нэгэнт ингээд төрчихсөн болохоороо энэ мангар ард түмэндээ хайртай, тиймээс сайныг нь ч, мууг нь хэлэх үүргийг өөртөө сайн дураараа авчихсан юм. Эхлээд уурладаг байснаа одоо бол “дассан” шүү…
Энд Баабар баахан шударга ёсны онол монол ярьсан боловч түүнийг амархан тайлж болно. Баабарын “шударга ёсыг” тайлбал дараах байдалтай болно:
“Биднийг “юм” хийлгэхгүй бол яг хууль ёсоор шоронд хийнэ.”
Энэ бол шударга ёс биш, энэ бол орон нутгийн болон Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн оршил хөгжим юм. Энэ бол хоёр дээрэмчний бүлэг нэг нэгнээ сүрдүүлж байгаа хэлбэр юм. Ингэхлээр ард түмний хувьд үүнд оролцох ямар ч шаардлага байхгүй. Энэ бол бидний хэрэг биш. Шорондоо хэнийгээ хийнэ, алалцана уу яана, тэдний хэрэг. Харин дараа нь бидний хэрэг эхэлнэ…
Баабар шиг хуулиар ярина гэвэл надад ч гэсэн ярих юм их л байна. Гэсэн ч би ёс суртахуунаараа, монгол үндэстэнээ хамгаалах үүднээс өөрийгөө хязгаарлаж байгаа болохоос биш, хулгайч дээрэмчдийг мэдэхгүй буюу хайрлаад дуугай байгаад байгаа юм огтхон ч биш. Миний мэддэгийг мэдвэл миний ард түмэн шууд босно, гарцаагүй цус урсана, ингээд л би “доозыг нь” тааруулж хэлдэг юм. Үүнийг сул доройн шинж гэж үзвэл ёстой яршиг л байна…
Одоо наад “хуулийн дагуу” чинь арай хэтэрч байна. Үзэгдсэн харагдсанаа баривчилна гэж дайрдаг болж байна. Ухаандаа наад З.Баянсэлэнгэ гэдэг хүүхэн чинь ёстой шударгаар гарч ирсэн. Нээрээ шүү. Бараг хэн ч түүнийг анзаараагүй. Ер нь ингэхэд энэ сонгуульд жинхнээсээ шударга оролцсон хоёрхон хүн бий. Энэ бол З.Баянсэлэнгэ, нөгөөдөх нь бие даагч Г.Баасан. Одоо Та нар түүнийг “хууль” яриад “шударгаар шүүх” гэж байгаа чинь л инээдэмтэй байна. Нэртэйгээр нь Та нар “хуулийн цоорхойгоор гүйсэн” гээд хуулийн шинэ зүйл анги гаргачих л даа…
Н.Энхбаярын хувьд гэвэл түүний гэмт үйлдлийг “том”, “жижиг” гэж хоёр хувааж болно. “Том” гэмт үйлдлийн хувьд гэвэл Та нар бүгдээрээ холбоотой. “Жижиг” үйлдлийн хувьд гэвэл үнэн ч гэсэн “том”-оосоо хавьгүй хөнгөн гэмт хэрэг. Шийтгэж л таардаг байх. Ингээд Та нар алцганаж, тэнэгтэж байгаа чинь худлаа юу…
Монголын шилдэг сэхээтэн, хамгийн цэвэр улс төрч, ИЗНН-ын дарга Д.Энхбатыг бүхэл бүтэн хоёр жилийн турш зориудын зохион байгуулалттайгаар намтай нь, хүнтэй нь хорлон сүйтгэж байгаа нь чинь шударга ёс уу, Ц.Элбэгдоржийн “замыг засах” гэж Та нар ийм “шударга ёс” хэрэгжүүлж байгаа чинь худлаа юу. С.Оюун, С.Дэмбэрэл нарын урвагч, хорлон сүйтгэгчдийг үүндээ ашигласан чинь худлаа юу…
Та нарын “шударга ёс” гэж ийм л хөгийн ш дээ…
Эдүгээ засгийн эрх барьж буй болон түүнд нөлөөлж буй олигархууд Та нар “бүгдээрээ нийлж” байгаад Монгол орныг ийм хөгийн, шог байдалд хүргэсэн. Одоо элдэв янзийн “онолын тайлбар” гаргаж ноёрхлоо үүрд хадгалах боломж би Та нарт олгохгүй.
Та нар бол МАНАН, Та нар бол НАНАМ, Та нар бол сиамын ихрүүд, өөр юу ч биш.
Эдүгээ улс төрийн болон төрийн байгуулалтын гаж систем систем задран нурж байна. Энэ бол зүй тогтол бөгөөд түүний нуралтыг үзэл суртал хийгээд мөнгөний аргаар тогтоон торгоох боломжгүй гэдэг ганц л зүйлийг би баталгаатай хэлж чадна.
Цагаа тулбал надад ч гэсэн “нэрсийн жагсаалт” хангалттай байгаа. Мэдээлэл устдаггүй гэдгийг Баабар бас л мэдэхийн дээдээр мэдэх учиртай.
Тэрэн дотор мөн ч олон хүний нэр, “данс тооцоо” байдаг юм л даа…
2012 оны 7 дугаар сарын 18.

Баабар ахиад л тархи угааж эхлэв
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (1)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
энэ ганхуяг гэж ямар сонин хэрүүлч гар вэ тийм лаг юм бол чи оороо их хуралд ороод нэг хуули батлаад суулдаа чадахгуй лдээ нэг их хун шуумжилсэн гар ооринх ни блогт ороод сэтгэгдэл бичэхээр оорийг ни магтсанийг ни улдээгээд уурийг ни шуумжилсэнийг арилгаад баясаад сууж бдаг мал бн лээ шдээ нэг их хун шуумжилсэн лаг гар бас оорийгоо судлаач энэ тэр гээд шаачихсан бгаамаа судлаачаач алддаа

2012-07-23 | 15:28:10 | 178.49.199.51 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео