Түрүү бөх хэний хэн бэ

2012-07-11

Монгол наадам эхэллээ. Ардын хувьсгалын 91 жилийн ой, Их монгол Улс байгуулагдсаны 806 жилийн баяр наадам.

Монгол түмэн эр бяраа гайхуулах үндэсний бөхийн барилдаан, эрчит сумаа тавих харваачдын наадаан, гийнгоонд түрлэг өргөлсөн хурдан морьдын уралдааныг шимтэн үзэж, баясан цэнгэдэг уламжлалтай. Монгол наадам эхэллээ. Ардын хувьсгалын 91 жилийн ой, Их монгол Улс байгуулагдсаны 806 жилийн баяр наадам. Монгол түмэн эр бяраа гайхуулах үндэсний бөхийн барилдаан, эрчит сумаа тавих харваачдын наадаан, гийнгоонд түрлэг өргөлсөн хурдан морьдын уралдааныг шимтэн үзэж, баясан цэнгэдэг уламжлалтай.

Тэр тусмаа Монгол бөхийн зүлэг ногоон дэвжээгүйгээр Монгол наадмыг төсөөлшгүй. Монгол хүн бүр, эрчүүд, хөвгүүдийн сэтгэл баясан шимтэн үзэх наадаан бол Монгол үндэсний бөх. Үндэсний их баяр наадмын Хүчит бөхийн барилдаанд 512 бөх зодоглож байна. Эр бяр нь амтагдсан 512 бөхөөс хэний аавын хүү түрүү, үзүүрт үлдэхийг таашгүй. Гэвч бөхдөө хайртай Монгол түмэн хэн нь наадмын түрүү үзүүрт үлдэхийг, торгон ногоон дэвжээнээ хэний хүү өнгөтэй барилдахыг уншигч та бүхэн тааварлан суугаа биз ээ.

Арав орчим жилийн өмнө зургаан залуу заан, Дархан аварга Б.Бат-эрдэнэ, Улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ нар торгон ногоон дэвжээг чимдэг байв. Шижигнэсэн залуу заануудын барилдааныг шимтэн үзэх, тэр үеийн наадмууд одоо ч сэтгэл үлджээ. Тэр үеийг Д.Сумъяабазар, А.Сүхбат, Б.Гантогтох, Г.Өсөхбаяр, Ц.Цэрэнпунцаг, Б.Ганбат нарын зургаан залуу заан, дээр нь Дархан аварга Б.Бат-эрдэнэ, Улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ наргүйгээр төсөөлөхийн аргагүй наадам байлаа. Шөвгийн найман бөхөд дор хаяж зургаан нь үлдчихдэг тийм л наадмууд байв. Тэдний “ноёрхол” , торгоон дэвжээг 7,8 жил тодорхойлсон болов уу.
Харин энэ жилийн наадмын их шөвөг, үзүүр түрүүний бөх хэн байх болоо. Зургаан залуу заануудын оргил үе шиг их шөвгийн бөхчүүдийг шууд тааварлачихад бас хэцүү. Бэлтгэл сайн хангагдсан, бяр мэх нь жигдэрсэн аавын хөвгүүд л торгон ногоон дэвжээг эзэгнэнэ.

Бөх сонирхогчид олон олон таамаг дэвшүүлж буй юм. Монгол Улсын Далай аварга Г.Өсөхбаяр, Улсын аварга С.Мөнхбат, Улсын арслан Д.Ганхуяг, Х.Мөнхбаатар, Г.Эрхэмбаяр, гарьд Н.Ганбаатар, Ж.Бат-Эрдэнэ, заан Ч.Санжаадамба, М.Өсөхбаяр нарыг түрүү бөхөөр тодрох нэрст оруулж буй юм.

Далай аварга Г.Өсөхбаярын хувьд бэлтгэл сайн байгаа гэх мэдээлэл байна. Жил жилийн наадмуудын түрүү үзүүрийн тааварт түүнийг үзэгч олон оруулдаг. Төрийн наадамд гурвантаа түрүүлсэн Даян аварга маань буйр зааж түрүү үзүүрт үлдэхийг таашгүй юм. Өнгөрсөн жилийн түрүү бөх Улсын аварга С.Мөнхбатын хувьд мөн л түрүү бөхөд яригдаж байна. Үндэсний их баяр наадам, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805, Тусгаар тогтнол сэргээсний 100, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойд зориулсан 1024 бөхийн барилдаанд түрүүлсэн Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат залуу аварга С.Мөнхбатыг түрүү бөхийн тааварт зүй ёсоор оруулж байна. Бяр дагаж аваргын барилдаан жигд, хийгүй сайн барилдаж байгаа гэдэг үнэлгээг үзэгч, бөх сонирхогчид өгөөд байгаа. С.Мөнхбат аваргын хувьд ч барилдсан наадам, барилдаануудад үзүүр түрүүнд үлдэж байгаагаас үзэхэд аваргын бяр суусныг илтгэх мэт. Тухайлбал Монгол бөхийг Гиннесийн номонд бүртгүүлэх, 6000 бөхийн барилдаанд үзүүрт, Сар шинийн барилдаанд түрүүлснээс үзэхэд тэр аваргын дайтай бөх гэдгээ харуулсан. С.Мөнхбат аварга нэлээн дээгүүр барилдах болов уу.

Арслан Д.Ганхуяг, Х.Мөнхбаатар, Г.Эрхэмбаяр нарыг ч үзүүр түрүүнд үлдэхгүй гэхийн газаргүй юм. Бяртай бас хийгүй, олон жил сайн барилдаж байгаа бөх. Арслан Д.Ганхуяг хувьд бөхийн олон төрлөөр хичээллэдэг, мэхэнд үлдэцтэй нэгэн. Заануудаас бол Ч.Санжаадамбыг түрүү бөхийн тоонд оруулахаас аргагүй. Очсон газар бүртээ олныг шуугиулсан барилдааныг үзүүлдэг заан Ч.Санжаадамбаас наадам чинь олон ихийг хүлээж буй юм. Түүнийг цэргийн арслан цолтойгоос нь түрүү бөхийн тоонд оруулсаар ирсэн. Өнгөрсөн жилийн наадамд шууд зааны болзол хангасан. Улсын өндөр цол хүртсэн зааны хувьд энэ жил цолоо ахиулах, түрүү үзүүрт үлдэхийг үгүйсгэмгүй юм.

Мөн төрийн их баяр наадамд Улсын арслан Ганбат, Улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ, заан М.Өсөхбаяр нарыг ч дээгүүр барилдах бөхийн тааварт ороод байна. Наадмын торгон ногоон дэвжээнээ хэний аавын хүүгийн од гийхийг хүлээх л үлдлээ. Хүчин бөхчүүдийг минь Монгол бөхийн босоо цагаан хийморь ивээх болтугай.

Т.АМУР