Хээгээ өгчихвөл хүний хөгжлийн мөнгөө авч болох юм болов уу", "санхүүжилт нь дуусахаас урьтаж мөнгөө авч чадаагүй бол дахиж олгогдохгүй юм гэсэн"...гэх мэт яриа банкны өмнө урт дараалалд зогсох иргэдийн амнаас ам дамжина. Ядаж байхад бороотой голдуу өдөр үргэлжилж байгааг хэлэх үү, цув өмсөж, шүхэр барьж зарим нь бүүр бороо орж байгааг тоосон ч шинжгүй цээж нүцгэн 21 мянгадаа дугаарлах...

Иймээс иргэдийн ярианы үнэн худлыг лавлахаар Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтсийн дарга Ч.Эрдэнэбулгантай ярилцлаа.

-Иргэд "Хүний хөгжил сан"-гийн мөнгийг авч эхэлсэн ч санхүүжилт нь дууссан, дахиж олгохгүй гэсэн мэдээлэлтэй байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Хамтарсан Засгийн газрын 2008 оны мөрийн хөтөлбөрт "Хүний хөгжлийн сан"-гаас иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийг олгохоор тусгасан. Үүнтэй холбогдоод иргэн бүрт 2010 онд 120 мянга, 2011 онд 252, 2012 оны эхний таван сард 105 мянга (зургадугаар сард 23 мянга), нийт 500 мянган төгрөгийн хишиг, хувийг cap бүр 21 мянган төгрөг олгох хэлбэрээр бэлнээр олгоод дуусч байна. Энэ сарын санхүүжилт нэлээд хоцорсон, мөн хэд хэдэн аймагт дутагдсан тохиолдол байгаа. Яагаад гэхлээр иргэдийн дунд "21 мянган төгрөгийн олголт ингээд дуусах нь ээ" гэсэн шум тарсан учраас иргэдийн мөнгөө авах идэвхжилт нэмэгдсэнтэй холбоотой. Тиймээс энэ сард олгох 21 мянгын санхүүжилт дууссан. Гэвч өгөхгүй нь ээ гэж сандрах хэрэггүй. Ирэх сараас хэвийн олгогдоод явна. Өөрөөр хэлбэл, зургадугаар сард мөнгөө авч чадаагүй хүмүүсийнхээ нэрсийн жагсаалтыг манайхаас гаргана. Зохих газарт нь танилцуулаад үлдсэн мөнгийг нь ирэх сараас хэвийн олгоод эхэлнэ гэсэн үг.

-Иргэд үлдсэн нэг сая төгрөгийн хишиг, хувиа хэрхэн хүртэх вэ?

-Оюутнуудад хоёр жилийн сургалтын төлбөр болон Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг төлөх хэлбэрээр нэг сая төгрөгийг олгосон. Өөрөөр хэлбэл, хишиг, хувиа бүрэн хүртсэн. Ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд сая төгрөгийг гурав хувааж олгохоор болсон. Үүнээс дөрөвдүгээр сард олгох 330 мянган төгрөгийг улсын хэмжээнд бүрэн олгосон. Дараагийн 670 мянгыг ойрын хугацаанд олгохоор Сангийн яам төлөвлөж байгаа. Сангийн яамнаас санхүүжилт ороод ирвэл бид шуурхай зохион байгуулж олгоно. Ямар ч байсан сая төгрөг олгох энэ ажил улсын хэмжээнд эхэлсэн. Ингээд цаана нь үлдэж байгаа жирийн иргэд ямар байдлаар мөнгөө авсан бэ гэсэн асуулт гарна. Бусад иргэдийн хувьд өмнө нь бэлэн бусаар хишиг, хувиа хүртсэнээс шалтгаалан (Бэлэн бусаар хүртсэн хишиг, хувьд ногдох мөнгийг хувьцаанд шилжүүлж хассан ) "Эрдэнэс Тавантолгой" МГЛ хувьцаат компаний 1072 ширхэг хүртэл хувьцааг эзэмших болсон. Өөрөөр хэлбэл, иргэд хувьцаа хэлбэрээр хишиг, хувиа бүрэн хүртлээ гэсэн үг. Харин гурав дахь ээлжийн мөнгийг сонгуулийн дараа өгөхөөр төлөвлөж байна.

-Засгийн газарт иргэд хувьцаагаа худалдаж эхэлсэн. Одоогоор хэчнээн иргэн энэ арилжаанд оролцоод байна вэ?

-Хувьцаа хүртсэн иргэдээс Засгийн газарт нэрлэсэн үнээр хувьцаагаа худалдах иргэдийн хүсэлтийг энэ оны тавдугаар сарын 7-ноос 20-ны хооронд хүлээн авсан. Нийт нэг сая 532 мянган иргэн хувьцаа худалдах хүсэлт гаргасныг "Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгаламжийн төв"-д хүргүүлээд байна. Эдгээр иргэдийн хувьцааг дотоодын аж ахуйн нэгжүүдэд худалдах ажлыг Засгийн газрын холбогдох байгууллагууд зохион байгуулж байна. "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ны хувьцааг худалдах, иргэн бүрт хувьцаа эзэмшүүлэх, иргэдийн хувьцааг Засгийн газар худалдан авах үйл ажиллагааг зохицуулах журам батлагдан гарлаа.

-Журамд иргэдтэй холбоотой ямар асуудал шийдсэн бэ?

-Хувьцаагаа Засгийн газарт худалдах хүсэлт гаргаагүй иргэний хүсэлтийг нөхөж хүлээн авахгүй. Өмнө нь Засгийн газарт хувьцаагаа худалдах хүсэлт гаргасан иргэн шийдвэрээ өөрчлөн хувьцаагаа эзэмшихээр хүсэлтээ илэрхийлбэл хүсэлтийг энэ оны наймдугаар сарын 1-ний өдөр хүртэл хүлээн авахаар боллоо. Ийм хүсэлт гаргасан иргэн одоогоор таван мянга орчим байна. Мөн Засгийн газарт хувьцаагаа худалдах хүсэлт гаргасан оюутан, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн шийдвэрээ өөрчилж, сургалтын төлбөр болон нэг сая төгрөгөө авах хүсэлт гаргавал энэ оны наймдугаар сарын 1-ний өдөр хүртэл хүлээн авахаар боллоо. Одоогоор ийм хүсэлт ирүүлсэн мянга орчим иргэн байна. Хэрэв иргэн хүсвэл өмнө нь бэлэн бусаар хүртсэн хишиг, хувийн мөнгөө буцаан төлсний үндсэн дээр хасагдаж тооцогдсон хувьцаагаа эзэмшиж болно гэсэн. Тухайлбал, оюутны сургалтын төлбөр 500 мянга эсвэл 330 мянган төгрөгөө авсан хөгжлийн бэрхшээлтэй болон ахмад настан иргэн шийдвэрээ өөрчилж хувьцаа эзэмших хүсэлтээ гаргавал мөнгөө буцаан төлж түүнд ногдох хувьцаагаа эзэмшинэ гэсэн үг.

-Хувьцаагаа зараад мөнгөө авсан хэчнээн иргэн байна вэ?

-2300 хүний нэрсийг батлаад Сангийн яам, НХХЯ-д хүргүүлсэн. Батлагдаад ирлээ. Бид хувьцааг нь худалдаж авахдаа эхлээд амьдралын баталгаажих түвшин доогуур орлоготой, нэн ядуу өрхийн нэг гишүүнийг сонгоод эхний ээлжийн мөнгийг өгч эхэллээ. Энэ ажил тасралтгүй үргэлжлэх, үе шаттай хэрэгжих ажил юм. Энэ мэтээр үе шаттайгаар олгоно.

-Шинэ төрсөн хүүхэд хувьцаа эзэмших үү?

-Энэ оны дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдрөөс өмнө төрсөн Монгол Улсын иргэн 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшиж байгаа. Энэ хугацаанаас хойш төрсөн хүүхэд хувьцаа эзэмшихгүй. Учир нь энэ хугацаагаар журам батлагдаж Засгийн газрын тогтоол гарсан. Тэгэхлээр тогтоол батлагдсанаас хойш төрсөн хүүхэд хувьцаа эзэмших боломжгүй юм.

-Хувьцаагаа худалдах хүсэлт гаргаагүй хэчнээн иргэн байгаа бол?

-Судалгаагаар хувьцаагаа худалдах хүсэлт гаргаагүй болон хувьцааныхаа тодорхой хэсгийг худалдаж, үлдэх хувийг эзэмшихээр болсон нийт нэг сая 238 мянган иргэн байна. Эдгээр иргэдийн "Хүний хөгжил сан"-гийн дэвтэрт "Эрдэнэс Тавантолгой" хувьцаат компанийн эзэмшиж байгаа хувьцааны тоо, хөрөнгийн дүнг бичиж, баталгаажуулах ажил улс орон даяар эхэллээ. Гэхдээ эхний ээлжинд "Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгаламжийн төв"-өөс баталгаажуулан ирүүлсэн, "Хүний хөгжил сан"-гийн 1072 ширхэг хувьцаагаа (нэг сая төгрөгийн) бүтнээр нь эзэмшиж байгаа 750 мянган иргэний дэвтэрт бичилт хийх юм. Дараагийн удаад өмнө нь бэлэн бусаар хишиг, хувиа хүртсэнээс шалтгаалан 1072-оос бага хувьцаа эзэмшиж байгаа иргэдийн дэвтэрт үе шаттайгаар бичилт хийж, баталгаажуулна. Энэ ажил он дуустал үргэлжилнэ. Иргэн "Хүний хөгжил сан"-гийн дэвтэрт хувьцааны бичилт хийлгэхээр харьяа сум, хорооны халамжийн нийгмийн ажилтанд дэвтрээ өгөхдөө өмнө нь бэлэн бусаар хишиг, хувиа хүртэж байсан жагсаалттайгаа танилцаж гарын үсэг зурна. Түүний дараа нийгмийн ажилтан дэвтрийг хурааж авч бичилт хийж нэгдсэн журмаар баталгаажуулан иргэнд буцаан өгнө.

-Хурууныхаа хээг өгөөгүй хүмүүс яах вэ?

-Хүний хөгжлийн хишиг хувийг олгохдоо энэ асуудлыг Засгийн газраас давхар шийдэхээр иргэддээ болзол тавьсан. Хамгийн гол шалгуур нь иргэдээ бүртгэлжүүлэх, шинэчилсэн бүртгэлд хамруулах байсан. Өөрөөр хэлбэл, иргэнийхээ үүргийг биелүүлж шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдсан иргэнд хишиг хувийн мөнгийг өгье гэсэн. Одоо авч чадаагүй иргэн байгаа бол иргэнийхээ үүргийг биелүүлээгүй, өөрөө шинэчилсэн бүртгэлдээ ороогүй тийм л хүн болж таарч байна. Тэгэхлээр аливаа зүйлд хариуцлага байх ёстой. Яагаад иргэний шинэчилсэн бүртгэлдээ ороогүй вэ гэсэн асуулт гарч ирнэ. Хэрвээ хуулиа сахисан бол нийгмийн халамжуудыг хүртээд явах боломж байгаа юм. Үнэхээр бичиг баримтын зөрчилтэй бол энэ бүхнийг арилгаж цэгцлээд өгөх байгууллага бий шүү дээ. Гэхдээ "хурууныхаа хээг өгөөгүй учраас мөнгөө авч чадахгүй байна" гэсэн асуудал ярьсан иргэн одоогоор манайд хандаагүй. Монгол Улсын Засгийн газраас чиг үүрэг өгч гадаадад амьдарч, ажиллаж байгаа иргэнээ бүртгэсэн. Үнэхээр энэ бүхнээс хоцорсон бол мөнгө нь хэрхэн олгогдох, эс олгогдох тухайд хэлж мэдэхгүй байна. Бидний өнөөдрийг болтол хүлээсэн үүрэг бол "мөнгийг олго" гэсэн цагт нь олгох л үүрэг хүлээсэн. Хэрвээ үнэхээр бүртгэлдээ ороогүй, мөнгөө аваагүй иргэн байх юм бол яах юм гэдэг бол дараагийн шийдэх ёстой асуудал байх.

-Бичиг баримт, бүртгэлийн асуудалгүй хэрнээ хишиг хувиа нэг ч аваагүй иргэдийн мөнгө дансанд нь байрших уу, эсвэл төр хураагаад авчих уу?

-Иргэний шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдсан эсэхээс нь үл хамаараад Монгол Улсад бүртгэлтэй байгаа иргэн бүрт төр эхний ээлжийн 70 мянган төгрөгийг хүүхэд, том хүн ялгамжгүй бүгдэд нь хавтгайруулаад өгсөн. Хоёр дахь ээлжийн 50 мянган төгрөгийг өгөхдөө иргэний бүртгэлд хамрагдсан байх ёстой гэсэн шалгуур тавьсан. Шинэчилсэн бүртгэлдээ хожуу ч гэсэн хамрагдаад одоо ирж байгаа иргэндээ бид 430 мянган төгрөгийг нь шууд олгож байгаа. Мөн банктайгаа очиж гэрээ байгуулаад мөнгөө дансандаа байршуулна гэсэн иргэний мөнгийг дансанд нь шууд хийж байна. Төр иргэндээ өгсөн мөнгөө хурааж авахгүй, тухайн иргэн банктайгаа гэрээ байгуулаад хүний хөгжлийн дансандаа мөнгөө байршуулах боломжтой.

-Хишиг хувийн хэчнээн төгрөгийг иргэдэд олгосон тухай мэдээ бий юу?

-Одоогоор хагас жилийн тайлан хараахан гараагүй байна. Хоёр сая 800 мянган иргэн хишиг хувийн мөнгөө авч байна гэсэн мэдээ байдаг юм. Манай улсын хүн амын тоо хоёр сая 750 орчим мянга гэдэг ч энэ нь энэ жилд тоологдсон суурин хүн амын тоо. Мэдээж үүн дээр энэ жил шинэ төрсөн хүүхэд хишиг хувийнхаа мөнгийг бүтэн авч явна. Хуулиндаа ийм заалттай. Тэгэхлээр хүн амынхаа тоон дээр шинэ төрсөн хүүхдээ нэмж тооцоод яг одоо бидэнд байгаа мэдээллээр хоёр сая 800 орчим мянган хүнд энэ мөнгийг олгож байна.

М.Мөнхтунгалаг

Эх сурвалж: "Нийгмийн толь"