1. Сонгууль шудрага явах техник, технологийн нөхцөл бүрдсэнд Төрийн тэргүүн маань итгэлтэй байгаагаа саяхан баталгаажуулж хэллээ. Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдорж маань Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын ажил байдалтай танилцсан байна. Манайхан сүүлийн 20 гаруй жил сонгуулийн луйвар гэдэг хий өвчнөөр өвчилж 2008 онд иргэний дайн шахуу юм хийх дөхсөн.

Энэ хэрүүлийн алимыг тэрбээр алга болголоо. Гурван саяулхнаа байж энэ том талбай-газар нутаг дээр хоорондоо чулуу шидэлцвэл яана. Киргизүүд шиг мод, труба, буу шийдэмдээ хүрвэл яана. Хоёр хөршийн инээдэм, ханиадам, хорвоо дэлхийн шившиг л болох байх даа. Ерөнхийлөгч маань хэдхэн сарын өмнө Киргизэд очиж ардчиллын талаарх сайхан лекц уншсан. Тэд дахиж үймээн самуун хийхгүй, улс орноо тогтвортой хөгжүүлнэ гэдэгт би итгэлтэй байна. Ер нь ардчилал гэдэг сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрч сурахын урлаг юм. Улс орны тогтвортой байдал Улсын Ерөнхийлөгчөөс хамаардаг. Манай Төрийн тэргүүн энэ зарчмаасаа хэзээ ч хазайхгүй гэдэгт ард түмэн маань итгэж буй.

Ерөнхийлөгчийн итгэл төрүүлсэн энэ үг хэт улс төржсөн, гурван хүний нэг нь ядуу гучуу байгаа ард түмэнд маш том тайвшрал, итгэлийг өгч байна. Одоо тэгээд хуруугаар тоолохоор луйвардсан гээд байдаг. Компьютерээр тоолохоор бас л луйвардсан гээд байвал үүнээс цааш өөр аргаар саналын хуудас тоолох ямар ч өөр хувилбар (альтернатив ) хөрст дэлхий дээр харайхан байхгүй байгаа шүү дээ. Бурхан залж тоолуулахгүй л бол өөр хувилбар үгүй. Тэгээд ч Бурхан байдаг, байдаггүй гэдэг хайнаа хагалж чадахгүй л хүн төрөлхтөн өдгөөг хүрлээ дээ.

Нэг өвөр Монгол танил нь зохиолч Х. Зандраабайдийгаас : “Сарайягийн байдал ямар байна?” гээд асуугаад байна гэнэ. Зохиолч:”Энэ шулга нөхөр чинь ямар юм аа асуугаад байгаа юм бол оо? Сарай ч гэх шиг. Дэлхийн улс төрийн байдал ярьж байгаа улс чинь арай малын хашаа сарай асуумааргүй юм аа? Тэгээд бас зүгээр ч “сарай” биш шүү. Сарай-“я” гээд сүүлд нь “я” үсэг бүр хэрэг болгож дагуулж дуугараад байна” гэж гайхшран боджээ. Тэгээд: “Сарайя гээд ямар юм аа асуугаад байна аа?” гээд учрыг олох гэж нилээдгүй будилцгааж гэнэ. Гэтэл уйгаржин монголоор “сирия” гэдгийг тэгэж уншихаар тэмдэглэгдэн бичигджээ. Өвгөн зохиолч, өвөр Монгол залуу хоёрын дэлхийн улс төр ярьсан сонин энэ. Өвөрлөгч залуу “Сирийн байдал ямар байна аа?” гэж л асуусан хэрэг л дээ.
Бидний Монголчууд нэгдмэл цул байдлаасаа хэт улс төржилт, үл тэвчих үзлээр өвчилбөл хоорондоо ондоошрох аюулд орох билээ. Өвгөн зохиолч, өвөр монгол залуу хоёр шиг ярих ч яамай. Бие биесээ үл тэвчих бүр Сирия, Сарайя шиг болохгүй байх нь ямар ч үзэл бодлоос тэргүүн дээд бодол юм. Дахиж долдугаар сарын нэгэн бүү давтагдаасай гэдэг үүднээс дээрхийг бичлээ.

Монгол бол нэг л Ерөнхийлөгчтэй улс орон билээ. Тэр нь Цахиагийн Элбэгдорж. Гэтэл зарим Монголчууд маань “ардчилсан Ерөнхийлөгч” гээд нэг нэр томъёо гаргаж ирээд байх юм. Тэгээд, за яая гэх вэ, нэг ардчилсан Ерөнхийлөгч байдаг байж нөгөө жинхэнэ Ерөнхийлөгч нь хаа байна аа гэхээр Цахиагийн Элбэгдоржоос өөр хүн олдохгүй юм. Бид нэг Ерөнхийлөгчтэй. Тэр нь Ц.Элбэгдорж. Нэг ийм яль шалихгүй юмаар хөөцөлдөх нь “хүүхдийн цэцэрлэг” гэхэд хаашаа юм ядаж Ерөнхийлөгчдөө хүндлэлгүй явдал биш юм уу?

Бүх ард түмний Ерөнхийлөгчид янз бүрийн будаг наах хэрэггүй. Хэзээ ч юм Ардын намын нэр дээр Ерөнхийлөгчид нэр дэвшсэн хүн яллаа гэж бодье. Тэгвэл түүнийг “Ардын Ерөнхийлөгч” гээд хөөрүү ойворгон улс солиороод унавал яах вэ? “Ардын” гэдэг үг бүх нийтийн гэсэн санааг давхар агуулж байдгаараа “Ардчилсан” гэдгээс ч нийтэд тусах нь илүү шүү. П.Очирбат гуайг хээгүй, Н.Багабанди гуайг хийгүй Ерөнхийлөгч гээд баахан солиорсон. “Хүүхдийн цэцэрлэг” биш дээ,ямар. Гурав дахь Ерөнхийлөгч ч гэнэ үү. Төөрөлдөж андуурмаар олон Ерөнхийлөгч сонгочихсон юм шиг хаашаа ч юм тоогоор хаягжуулах гээд ч байгаа юм шиг. П.Очирбат гуайн хувьд бол анхны Ерөнхийлөгч гэдэг утгаар нь “анхны” гэдэг тодотголыг хэрэглэхэд буруудах юмгүй мэт. Ерөнхийлөгч бол манай Монголын нөхцөлд бүх ард түмний “өмч”. Түүнд ямар нэг хоёрдмол, хуваагдмал тодотгол хэрэггүй. Энэ бол хагалган бутаргах гэсэн муухай санаа. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр зарим нь Ц.Элбэгдоржийн өрсөлдөгчийг дэмжсэн байж болно.

Сонгууль дууслаа Ерөнхийлөгч бол бүх Монголчуудын Ерөнхийлөгч юм. Үүнийг Монголын төрийн тэргүүн байсан хэн бүхэн хатуу ухамсарлаж ирсэн байх гэдэгт дотроо бат итгэлтэй байна. Монголчуудын хувьд Ерөнхийлөгч гэдэг бусад орны парламентээсээ сонгодог Ерөнхийлөгчөөс ч өөр, Ерөнхийлөгчөө шууд сонгодог Ерөнхийлөгчөөс ч өөр арай хүндэтгэлийн чанар нь илүү ойлголт юм. Хугацаат Хаан гэхэд ч хаашаа юм, эцэг эх гэхэд ч хаашаа юм. Нэг тиймэрхүү зиндааны ойлголт манай Ерөнхийлөгчийг дагаж явдаг. Тийм ч учраас нэрт яруу найрагч О. Дашбалбар Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг бүх ард түмнээрээ сонгодог байлгахын төлөө Ардын Их Хурлын танхимд тууштай тэмцсэн юм. Угтаа орой дээрх хүнээ олноороо сонгоё л гэсэн хэрэг.

Иймд Ц.Элбэгдорж бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч мөн. Үндсэн хуулиараа ингээд заачихсан. Энэ утгаараа ирээдүйд Ерөнхийлөгчийг сонгохдоо тухайн хүн хэр зэрэг энэ үүргээ гүйцэтгэсэн бэ гэдгийг гол шалгуур болгож байх ёстой л доо. Ангич, нам ч үзэл хэр зэрэг гаргав? Ард түмнээ алагчилж үзэв үү? Бүх ард түмнийхээ “эцэг” нь байж чадав уу гэх зэрэг үзүүлэлт маш чухал ойлголт болж ирээдүй цаг дээр хөгжиж тухайн хүндээ дүн тавих байх л даа. Төрийн хүрээндээ УИХ, Засгийн газраа аль зэрэг дэмжиж ажиллав. Цол тэмдэгийг хэрхэн хүртээв гээд жижгээс том руу олон асуудал дүгнэлтэнд орно.

2. Улс төрийн сонгууль хаяанд ирлээ. Парламентийн сонгууль. Энэ сонгуулиар ямар улс төрийн хүчин, ямар хүнээрээ дамжуулж төрийн эрхээ жирийн ард Дондог, Дорж, Должин барих вэ гэдгээ тодорхойлдог. Одоо бид хөгжлийн зааг дээр ирсэн байна. Иймд энэ хөгжлийг хөтлөөд аваад явчих улс төрийн цул хүчинг сонговол мөн хэрэгтэй байна. Улс төрийн элитүүд төрийг авч явна. Иймд хариуцлагаас зугтдаггүй, засаг төрөө “Би сайд болно” гээд байн байн буулгаад байдаггүй хүмүүсийг сонгох цаг. “Хүний хуучин нь дээлийн шинэ нь” гэж бий. Бид нэг хөөрөхөөрөө сайхан хөөрдөг. Одоо бол хөөрөх цаг биш. Хамгийн туршлагатай, хариуцлагатай, тулхтай улс төрийн хүчинг болон хүнийг дэмжиж гэмээ нь ирээдүйн хожил гарна. “Нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов” гэгчээр элдэв эрээвэр хураавар сонголт хийвэл тогтвортой төр бий болохгүй. Нам тогтворжиход ядаж нэг сонгууль давчихсан байх ёстой. Бүр цаашилбал ядаж 10 жил үйл ажиллага явуулсан нам байвал зүгээрсэн. Анх удаа сонгуульд орж байгаа намууд 2012-2016 онд хийх том зорилтийг хэрэгжүүлэх ямар ч чадваргүй гэж би бодож байна. Сонгогч Та бас сайн бодоорой. Тэд том зорилтыг хэрэгжүүлэх нь бүү хэл Засгийн газраа байгуулах гэж бөөн юм болно. Шинэ тутам улс ч сайдаа ч сайхан булаацалдах вий. Би тэгэж таамаглаж байна. Та юу гэж таамаглаж байна.

Үнэхээр бид амьдралд маш прагматик байдлаар хандах цаг ирлээ. 1990-ээд онд Монгол бүү хэл дэлхийн хагас задарч байх үед өөрсдөө өлсөж байж учир зүггүй улс төрждөг байж. Ер нь өлсөж даарсан хүмүүс л их улс төржиж хувьсгалчдын хоол болдог билээ. Одоо бидэнд ямар ч хувьсгал элдэв хурц тэмцэл хэрэггүй. Хувь заяагаа манах цаг. Өнөөдөр Араб, Африкийн гэсэн хэдэн орныг эс тооцвол дэлхий нийт эдийн засаг, аж ахуйн асуудлаа нэг номерт ярьж байна. Ажилгүйдлийг яаж бууруулах вэ? Ажлын байрыг яаж нэмэгдүүлэх вэ? Хөгжлийг хэрхэн хөтөлж явуулах вэ? Ердөө энэ. Энэ маань өөрөө хамгийн том улс төр болж байна. “Коммунист, социалист, либераль, ардчилсан” гэсэн эхлэл төгсгөлгүй яриа нэгэнт ач холбогдлоо алджээ. Хуучирч..Юм бүтээсэн хүн л хамгийн том ардчилагч юм биш үү? Яагаад гэвэл тэр хүнтөрөлхтөний өмнө үүргээ сайн гүйцэтгэж байна.

Гэр бүлээ сайхан аваад явж байгаа хүн л гэхэд хүн төрөлхтний өмнө үүргээ гүйцэтгэж байна л гэсэн хэрэг. Хүмүүс прагматик болж байна. Нэгэнт л бие биенээ цааш нь харуулахгүйгээс хойш хэн нь ямар үзэлтэй, шашинтай байх нь ямар хамаа байна аа. Хөгжил дэвшилгүй гар гараа бариад зүтгэх цаг. Одоо бидний Монголчууд үнэ цэнэтэй болсон.Яагаад гэвэл дэлхий бидэн рүү анхаарал хандуулж байна. Нэгэнт үнэ цэнэтэй болсон учраас Монголын нийгэм маш тайвширч байж л бид амжилтанд хүрнэ. Өдөөн хатгагчид бидэнд хэрэггүй. Хэрүүл тэмцэл хэрэггүй. Ийм л юм гаргавал бид бусдын идэш болно. Монголчууд Чингис хаанаас хойш нэн их удаагүй хоорондоо эвдэрч бусдын идэш болж байсан даа.Иймд бүгдээрээ тэгш боломжтой сайхан амьдралыг бүтээх цаг. Үүнийг хэн ч мартаж үл болно.

Бидэнд 90 жилийн түүхтэй, энэ улсыг айл гэр нь тулганд галаа түлдэг байхаас аваад явсан МАН байна. Одоогийн залуучууд нэг юмыг ойлгох хэрэгтэй. 1950 оныг хүртэл Монголчуудын 90 гаруй хувь нь гэрт амьдарч байв. Тэдний дийлэнх нь хөдөөгийн малчид. Тэд маань гэртээ ил гал түлээд амьдардаг байсан юм шүү. Бөөн утаа тортог. Өнөөдөр Та ингэж амьдарч чадах уу? Хамгийн том түүхтэй ард түмэн том ард түмэн байдаг шиг хамгийн урт түүхтэй нам хийсэн юмтай байдаг нь амьдралын жам бүлгээ.

Гэтэл есөн сарын намтартай нам ч байна. Хэдийбээр сонголт хувь хүний эрхийн асуудал боловч хариуцлагаас зугтдаггүй, хийсэн ажилтай, хийх юмтай улс төрийн хүчнийг дэмжиж байж амжилтанд хүрнэ. Энэ бол үнэн. Тэдэнд л боловсон хүчин бий, тэдэнд л туршлага бий, тэдэнд л хариуцлагын мэдрэмж бий, тэд л замын дундаас ажлаа хаяд явахгүй тэвчээртэй байж чадна.

Х.Бүрэнтогтох

shuum.mn