Ямар ч хүнд хувийн сонирхол бий. Бурхан гэж байдаг бол түүнд ч гэсэн хувийн сонирхол байх л байсан биз. Хүнд эх орноо, бусдыг гэх бодлоос өмнө өөрийгөө гэх бодол байж л байдаг. Байсаар ч ирсэн. Хэнд ч гэсэн хувийн эрх ашиг нэгдүгээрт, бусдынх хоёрдугаарт байсаар байх болно. “Паа пээ, яана аа, бүх хүн юу гэж ийм байх вэ, нийт олны төлөө гэсэн сэтгэлээ хувийнхаа эрх ашгаас дээр тавьдаг төрийн түшээд байлгүй яах вэ” гэж ундууцаж сууна уу? Ингэж бодож байгаа бол та бүр ч их хоцрогдож. Шуудхан хэлчихье, ийм юм байдаггүй юм. Худлаа гэвэл өнөөдрийг хүртэл “Уучлаарай, би ийм компанитай, энд хувьцаа эзэмшдэг. Тийм учраас энэ шийдвэрийг гаргахад би оролцохгүй” гэж хэлээд шийдвэр гаргахаас татгалзаж байсан албан тушаалтныг гаргаад ир л дээ, тэгвэл. Ийм зүйлийг хүсч болно, тэр нь таны эрх. Гэхдээ үүнээс ямар ч үр дүн гарахгүй. Харин үүний оронд ямар ч шуналтай хүн төрийн албанд очсон ч гэлээ хувийнхаа эрх ашгийг нийтийн эрх ашгаас дээгүүр тавих боломжгүй байх тийм нөхцөл, хууль эрх зүйн орчинг бий болгохсон гэж бодож байвал харин ч үр дүнгээ өгөх биз. Хүмүүсийг биш тогтолцоог өөрчилнө гэсэн үг. Ингэж бодож буй хүмүүст “одоо боломж бүрдэж байна” гэж хэлье.

Муу муухайгаараа дуудуулж байгаа энэ парламентийн гишүүдийн дөрвөн жилийн хугацаанд хийсэн түүхэн гавъяа гэвэл энэ орчныг бүрдүүлэх хуулийг баталсан явдал гэхэд буруудахгүй. “Хүн өөртөө хохиролтой зүйлийг хийдэггүй” гэх үгэнд хариу болгож, бас ч үгүй хэрдээ л эр зориг гарган байж хуулийг нь баталсан энэ удаагийн парламентад талархахаас өөр аргагүй. Ийн батлагдсан “Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урдчилан сэргийлэх тухай” хууль хоёрхон өдрийн өмнөөс үйлчилж эхэллээ.

Тиймээс дараагийн хэлэх үгээ УИХ-д нэр дэвшихээр мөнгө цаасаа хуримтлуулж буй бизнесийнхэнд зориулья. Аав ээжийнхээ хураасан мөнгөөр тоглох гэж байгаа, компанийн нэрээр овоглуулсан жаалууд ч сонсч бай. Нэгд, та УИХ-д орсноор хувийнхаа бизнесийг цэцэглүүлэх боломж хаагдчихсан гэдгийг бод. Ах гишүүдийнхээ баяжсан түүхийг давтана гэж бүү мөрөөд. УИХ-ын гишүүн юу хийдгийг сайн судал. “Гол нь хууль батлах” гэдгийг бодож, чадах эсэхээ ч бас тооцоол. Урьдын адил хувийнхаа ашиг сонирхолд тустай шийдвэр гаргахад оролцож, зохион байгуулж, өөрт буй мэдээллээ бизнестээ ашигтайгаар ашиглах боломж үгүй болсон гэдгийг сана.

Гол орлого, компаниа эхнэр, дүүгийнхээ нэр дээр шилжүүлэн хөрөнгө орлогын мэдүүлгэндээ бичээд л болчихно гэж бодож буй бол та эндүүрч. Аз болж УИХ-д сонгогдлоо гэхэд та хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс гадна ашиг сонирхлын мэдүүлгийг ч бас бөглөх болно. Анзаарахгүй, шалгахгүй байлгүй дээ гээд нуух хаах зүйлээ дутуу орхино гэж төсөөлж буй бол гэнэн байна. Ийм гэнэн зан гаргавал нэг их удалгүй “хөлийг чинь гозолзуулаад” аваад явчих байгууллага ч байна.

Урьд өмнө авлига гэдэг ашиг ихтэй, эрсдэл багатай зүйл байсан бол одоо эрсдэл ихтэй ашиг багатай болж байна. Хийсэн үйлдлийн чинь буруугаас шалтгаалж цалингийн 30 хувиар гурван сар хүртэлх хугацаагаар торгоно, үүнээс хүндэрвэл албан тушаалаас нь бууруулна, илүү хүндэрвэл албан тушаалаас нь зайлуулж орхино.

Бэлэг сэлтэд дарагдана гэж бодож байгаа бол мөн л эндүүрч. Үнэндээ танд бэлэг өгөх нь бусдад ашиггүй болчихсон. Хэн нэгнээс бэлэг авсан бол мэдэгдэнэ, мэдэгдээд зогсохгүй бэлэглэгч, хандивлагчтай холбоотой аливаа шийдвэр гаргах эрх чинь хоёр жил хасагдана. Ингэхээр хэн танд бэлэг бэлтгээд, өөрийгөө хорлож суух вэ дээ.

Төрийн алба гэдэг хөрөнгөжих зам байсан бол одоо энэ албан тушаал чинь баяжихад саад, хар түвэг л болно. Мэдэмхийрэхдээ ингэж хэлээд байгаа юм биш, хуулинд ингэж заасан байна. Итгэхгүй бол Авлигын хуульд оруулсан өөрчлөлтийг л харчих. Цагаан дээр хараар, “Үндэслэлгүй хөрөнгөжихийг авлигын зөрчил гэж үзээд /төрийн албан хаагчийн зургаан сарын дундаж цалингаас давсан тохиолдолд/ мөнгөн дүнгийнх нь хэмжээ их байвал Эрүүгийн хуулиар гэмт хэрэг байж болзошгүй гэж үзэн шалгана” гэчихэж.

Сонгуульд нэр дэвших нөхдөд хөрөнгө оруулах гэж буй хүмүүст ганц үг хэлчихье. Сонгуульд гарч ирвэл чамд тийм албан тушаал өгнө, тийм газрыг хариуцуулна гэж цаадуул чинь амлаж байгаа байлгүй. Энэ нөхрийг гаргачихвал яамны газрын дарга болно, эс бөгөөс нэг удахгүй гайгүй тендер, унацтай ажил авчихна гэж бодож буй биз. Эндүүрч байна шүү. Мөнгө шаналгаж, иймэрхүү зүйл амлаж байгаа нэр дэвшигчийг амбаардаад гарга, өрөөнөөсөө. Хэнийг хэн ямар албанд ямар сонирхлоор томилж байх гэдэг нь бүгд бүртгэл данстай болж байгаа. Энэ хуулийн төслийг боловсруулсан гишүүний хэлж байсан нэгэн жишээг энд ишлэе. Нэг сайд нутгийнхаа хүнийг ажилд авчихсан, олон нийт түүнийг нь хараад шүүмжиллээ гэхэд сайд гаргасан шийдвэрийнхээ талаар тайлбар хийх үүрэгтэй. Өмнө нь “Яадаг юм” гээд явж байсан бол одоо “Уучлаарай, та нарын хардах нь зөв өө. Гэхдээ би энэ хүнийг ийм шалгуураар ажилд авсан юм” гэдгээ тайлбарлаж, тэр шалгуурт нь нөгөө хүн нь тэнцэхгүй байвал сонирхлын зөрчилтэй байна гэж үзнэ. Ийм л байна. Энэ цагт та шинэхэн сандал дээр суух хувь тохиосон ч удахгүй амбаардуулна гэсэн үг. Ийм аргаар тендер авсан бол хураалгана л гэсэн үг. Ингэхээр танд алдахаасаа өмнө амжиж “амбаардах” л үлдэж байна.

Ах улстөрчдөд одоо цөөн үг хэлээд орхие. Ай да, та нар ч амжуулсан шүү, баяр хүргэе. Харин сурчихсан юм, болдог зүйл гэж ахиж байгаад АТГ-д оччих вий дээ. Албан тушаалаасаа буулаа гээд хариуцлагаас мултарч байна гэж бүү бодоорой доо, бас. Хуульгүй цагт хийсэн М.Энхсайханы аргыг ашиглаж хөлжинө дөө гэсэн бодол арай байхгүй байгаа биз дээ. Сануулахад, Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан Засгийн газар нь огцорсны дараа кабинетаараа нийлээд компани байгуулж байв. Уул уурхайн маш их мэдээлэлтэй байсан Засгийн газрын гишүүд уул уурхайн зөвлөх компани байгуулаад, түүнээс нь болж “Айвенхоу майнз”-аас авахуулаад уул уурхайн нэлээдгүй баялаг гаднынхны гарт орсон гэдэг байх аа. Тэгвэл өнөөдөр төрийн албанаас гарсны дараа ч хуулийн хязгаарлалт үйлчлэхээр болсон. Бүр тодруулбал, Төрийн албанаас гарч байгаа хүмүүс хоёр жилийн хугацаанд яг өөрийнхөө албан үүргийн дагуу олж авсан мэдээллийг задлахгүй гэж байна. АМГ-т ажиллаж, лиценз олгодог байсан хүн энэ чиглэлийн компани байгуулаад ажиллана гэвэл дахиад “ашиг сонирхлын зөрчил”-д ороогдоно. Ингэхээр сайд, дарга байсныхаа хувьд албан тушаалаараа олж авсан хаалттай мэдээллүүд чинь ашиглагдах боломжгүй гэсэн үг.

Ингэхэд та УИХ-ын гишүүн, сайд дарга болж, улс төрд орох гэсний хэрэг байна уу? Эхлээд сайн бод...

Б.МАНДАХ