нутаг дээрээ эв нэгдэлтэй, амар амгалан, хамтдаа хийж бүтээж аж төрөх эрх чөлөөт ард түмэн, газар нутагтаа эзэн сууж, өөрсдийн асуудлыг өөрсдөө шийддэг, биеэ даасан улс үндэстэн гэж хүн төрөлхтөнд тунхаглан зарласан тусгаар тогтнол байдаг. Энэ л дээд үнэт гэсэн бүхнээ хамгаалж хэзээд үе үеийн эх орончид, эцэг өвгөд минь халуун амь, бүлээн цусаа урсган байж тэмцэж, төрөө дархлаажуулж, бэхжүүлсээр ирсэн. Харин сайны хажуугаар саар нь гэгчээр энэ дархлааг устгагчид, сулруулагчид мөн байсаар ирсэн байдаг.

Эдгээр хүмүүс нь ард түмний төрд гарсан ч эх орноосоо, элэг нэгтнээсээ урвасан баяд ноёд, эд хөрөнгө, албан тушаалын төлөөх шунаг хүслийнхээ боол нь болсон, хулчгар, амин хувиа бодсон, газар шороогоо худалдсан эрх мэдэлтнүүд байсан бөгөөд өнөөдөр ч энэ байдал дахин давтагдаж байна. Монгол төрийн дархлааг сулруулж, сульдаагчид худал хуурмаг, луйврын аргаар Монголын төрд гарч, Монгол төрийг өвчлүүлж, амин хувийн ашиг хонжооны төлөөх явуургүй бодлогынхоо золиосонд Монгол эх орныг минь нэгэнтээ оруулчихаад байна. Энэ нь юугаар илэрч байна вэ гэхээр улс орны амин сүнс болсон газар нутгаа ухуулж, зөөлгөж, зарж, сүйдэлснээр, Монголын газар шороон дээр эзэн болж төрсөн Монгол хүнийг ямар ч үнэ цэнэгүй болгож, эх оронд нь хар ажилчин болгож доромжилсноор, харь улсын иргэдээр улс орноо дүүргэж, харийн сүйрүүлэх бодлогын золиосонд эх орныг минь оруулж, тусгаар тогтнолд минь аюул учруулж байгаагаар нь хангалттай гэгч нь илэрч байна.

Газар нутаг гэдэг тухайн улс үндэстний оршин тогтнох гол үндэс нь байдаг. Газар нутаггүй улс үндэстэн байна гэдэг тэнүүлчин цагаачид л болно гэсэн үг энэ нь ямар ч утга үгүй асуудал. Өнөөдөр Монгол эх орон минь хэн гэгчийн халаасанд орж, хэн гэгчийн дураар өмлөгдөн, цөлмөгдөнө вэ. Эзэд болсон Монгол хүний нүдэн дээр нь газар нутгийг нь цөлмөөд явдаг, булаагаад авдаг, оршин буй газраас нь хөөгөөд явуулдаг нь газар нутаг минь биднийх биш болсныг хэлээд, батлаад байх шиг. 21-р зуунд Монголчуудад эх оронгүй цагаачид болж, тэнүүчлэх хар бараан амьдралын үүд хаалга дэлгэгдсэн байна. Монгол улсын газар нутгийг нэлэнхүйд хэрсэн ашигт малтмалын гэх лицензийн тоо 5100 хүрсэн гэх мэдээ, баримт нь Монголыг хаана ч зарчихаж болох, хэн ч авчихаж болохыг харуулж байна. Үүнийг аймаг сумдаа хуваагаад үзвэл нэг суманд 10-20 лиценз ноогдож байна.

Эх нутгийг нь лиценз эзэмшигчид хуваагаад авчихаар Эзэд нь хаанаа амьдрах уу. Ер нь бид уул ус, ургамал амьтад юу л байна бүгдийг нь бид алдчихаад байна шүү дээ. Газар нутаг минь өдөр ирэх бүр биднээс хамаарах хамаарал нь багассаар байна. Монголын газар нутаг, Монгол үндэстний гал голомт нь дотоод гадаадын хууль завхруулагч нар, төрийг самууруулагч нараар самруулж, тонуулж, дуусаж байна. Ард түмэн өөрийн улсын байгалийн баялгаас хүртэж ч чадалгүй, гараа өргөөд л газар нутгаа Монгол төрийн дээр гарсан компаниудад шахалтаар чөлөөлж өгч байна. Тухайн улсын байгалийн баялаг, тухайн ард түмний халдашгүй бүрэн эрхт багтдаг гэж 1961 онд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын тогтоолоор баталсан. Үүний хүрээнд Монгол улсын үндсэн хуульд ч газрын хэвлий дэх байгалийн баялаг ард түмний өмч гэж заасан байдаг.

Баялаг нь битгий хэл газар нутаг нь ард түмний мэдлээс нэгэнтээ гарчихаж. Үндсэн хуулийн заалт ч мөн адил цаасан дээр бичигдээд л цааш харчихаж, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй гэж нэг заалт үндсэн хуульд байх хэдий ч амьдрал дээр яг эсрэгээр бохир, аюултай орчин болон хувирч Монголчууд хорт нөхцөлд амьдарсан болж байсаар л байна. Ийнхүү Монголын газар шороо, Монголын баялаг эзэн болсон хүнтэйгээ гадагшаа урссаар л эх орон эзгүйрч, дээр нь нэмээд эрх баригчид гэх нөхдүүд нь улс орны хувь заяагаар тоглож, газар нутгаа бэлэглэсэн, түрээслэсэн, худалдсан гэх янз бүрийн мэдээллүүд ч гараад эхэлсэн. Ямар ч л байсан энэ гурвын нэгээр нь Монголын газар нутгийн нэг хэсэг шийдэгдсэн нь тодорхой болсон бололтой. Үүнд нь тэгээд эх нутгийнхаа тусгаар тогтнол, ширхэг чулууны төлөө тэмцсэн олон Монгол эрсийн халуун амь тасарсан Халх голын сав газрын 280 мянган га хамрагдсан гээд бодохоор улс орны газар нутгийг, олон Монгол эрсийн халуун амийг юман чинээ бодоогүй, тусгаар тогтнолын үнэ цэнийг дэвсэлсэн нь харагдаж байна. Газар нутаг гэдэг хэдхэн хүний хувийн ашиг хонжооны золиосонд гардаг үнэ цэнэгүй зүйл биш. Газар нутаг гэдэг ганц чулуу нь ч үнэтэй, түүнийхээ төлөө эзэд нь амиа өгдөг улс орны амин сүнс юм шүү. Энх цагт эх нутгаа бид харж суусаар харийнханд дээрэмдүүлсээр, алдсаар байх юм гэж үү.

Ард түмэн гэдэг улс орны салшгүй, амин чухал нэг хэсэг. Ард түмэн байж гэмээнэ улс орон оршин тогтнох бололцоотой. Өнөөдөр Монгол гэсэн хаягаар хаягласан агуу үндэстэн Монгол гэсэн тусгаар тогтносон улс орондоо эзний ёсоор оршин байж чадаж байна уу. Хэрвээ үгүй гэвэл бид хэн болж таарах вэ. Монгол хүнийг эх оронд нь эзэн биш байлгах сонирхол чухам хэнд байна. Тухайн улс орны бодлогыг илэрхийлж, газар нутаг, ард түмнээ халдашгүй байхаар тунхаглан зарлах ёстой хэдий ч бэлэгдлийн шинжтэй болсон, хүч нөлөөгүй Монгол улсын үндсэн хууль гэх баримт бичигт энэ улс орны эзэн нь Монгол хүн та шүү гэж ядахдаа нэг ч өгүүлбэр байсангүй. Үүнийг тэгэхээр юу гэж ойлгох вэ. Хэн ч, хэзээ ч хамаагүй хүрч ирээд энэ улсын эзэн нь болж болно гэсэн үг үү. Америкийн уугуул иргэн нь уг нь Индианчууд даанч тэдний дийлэнх нь харийн улсын бодлого, нөлөөгөөр устаад харин одоо Америк нэрийн дор олон үндэстний нийлж нэгдсэн нэг улс болсон шиг бид Монголын уугуул иргэн нь гэж ярьсаар, тэдний бодлогын золиос болж баахан холимогуудын улс болж, уугуул Монгол нь сүүлдээ сүйрэн алга болох тавилантай золгох уу. Ард түмний хувь заяагаар цөөн хэдэн нөхөр тоглож буйг нь хүлээн зөвшөөрөөд байгаад байх нь зүйтэй хэрэг үү.

Бүхэл бүтэн нэг улс үндэстнийг доромжлон, устгах бодлого илэрхийгээр явуулах нь гадны улсын зоригтойгоор хийх ажил биш, харин дотоодын урвагчид тэдэнд тусалвал тийм ч хэцүү ажил биш бололтой. Индианчууд архинд орсноор устсан. Харин Монголчууд өнөөдөр архинд живчихээд байна. Гудманд гарч, хаягдал түүгч иргэдийн тоо арван мянга хол давсан гэгддэг, эдгээр хүмүүсийн ихэнх нь хөдөлмөрийн насны иргэд байна. Улс орондоо амьдрах бололцоогүй болсон гэгдэж харь орныг зорьж, хар ажил хийж буй иргэдийн тоо даруй хоёр зуун мянга хол давсан ажээ. Эдгээр хүмүүс нь ид хийж бүтээх насан дээрээ яваа идэр насныхан байна. Улс орондоо ажиллаж амьдрах бололцоог нь олгож өгөхийн оронд гадагшаа явахыг нь дэмжээд байгаа төр засгийг яах вэ.

Гадны харь оронд хар ажил хийлгэхээр явуулхаа амлаад төрийн эрх барих байгууллага болох Улсын Их Хуралд заларчихсан эрхэм хүртэл байх нь энэ улс орныг эзэнгүйдүүлж, идэр насны эрчүүдийг нь эх орноос нь холдуулах арга мэх яваад байх шиг байна. Улс орноор нь дүүрэн байх ажилгүй, орлоггүй иргэдийн тоо сая хол давсан гэж яриад байхад гаднаас ажиллах хүч авна гэж юуг ярина вэ. Албан бус мэдээгээр өмнөд хөрш болох Хятад улсын 160 мянган иргэдийг ажиллах хүч болгон оруулж ирнэ гэж байгаа. Иргэдээ, эрчүүдээ гадагш нь ажиллуулхаар явуулаад эмгэд хөгшид, хүүхэд багачууд, охид бүсгүйчүүд нь дийлэнх болон үлдсэн, ядуу, мөнгөөр дутмаг ард түмэн дээр харь орны хар ажилчидыг оруулж ирэх нь ямар гээч бодлого вэ. Монгол орны мөнхийн оршин тогтнох ариун эх булаг болсон охид бүсгүйчүүдийг янханы замруу түлхэж, Монгол цусыг бузарлуулах нь хэнд хэрэгтэй вэ. Өнөөдөр Монгол оронд уул уурхай дагасан 19000 мянган янхан бий болсон гэх судалгаа байна.

Түүнээс ч илүү хэд байхыг бид мэдэхгүй. Монгол орны өнцөг булан бүрт тархсан харь орны иргэд Монгол хүнээр, Монгол улсаар тоглон тохуурхана. Дуртай үедээ дураараа сэлгүүцэж, ан амьтан, араатан жигүүртэн агнан устгаж, газар шороог сэндийчиж, юу дуртайгаа хийж байхад Монгол хүн эх орондоо харь орны ажилчид мэт хамгийн муу муухайг хийж буй нь дэндүү том доромжлол биш гэж үү. Өнөөдөр Монгол улсаас цагаачлан гарч Скандинавын хойг руу дүрвэсэн иргэдийн тоо 7000 хүрсэн гэсэн мэдээ байх юм. Энэ нь гадны улсууд руу цагаачлагч орнуудын жагсаалтын гуравдугаарт буюу Бурунди, Газын зурвасын дараа орсон үзүүлэлт ажээ.

Иргэд эх орноосоо яагаад дүрвэх болов. Тухайн улс оронд иргэний дайн үүсэж эмх замбараагүй болсон мөн хэт ядууралд автсан үед иргэд улсаа орхидог байна. Энэ эмх замбараагүй байдал үүсэх нэг нөхцөл нь гадны томчууд цугларах байдаг ажээ. Хэт их баялаг түүнд шунасан гадны эрх мэдэлтнүүд, дотоодын шуналтнуудын балгаар улс орон, хүн ард сүйрэх нь бий. Тухайн улсын төр хэр хүчтэй байхаас, ард түмнийхээ эрх ашгийг хэр их дээдэлдэг байхаас шалтгаалан тухайн улсын сэхэх, мөхөх шалтгаалдаг. Өнөөдрийн Монгол орны байдал нь гадны сүйрүүлэх бодлогын золиосонд явж буй л улсын дүр зурагтай байна. Ард түмнээ зөнд нь хаясан, архи, мансууруулах бодисонд живүүлсэн, садар самууныг дэвэргэсэн, хууль гишгэгдсэн, төр дампуурсан, хэт шоронжсон байдал нь сүүлдээ бүр хүн амынхаа мэдээлийг сэргээлэх нэрээр харь улсад өгч буй нь Монгол орны үндэсний аюулгүй байдал алдагдаж, Монгол орон буруу замаар явж, сүйрэлд хүрч мөхөхийн дохио болж байна.

Ийнхүү газар нутаг, ард түмэн нь ийм хүнд байдалд орсон нь Монгол улсын тусгаар тогтнол өдөр ирэх тусам алдагдаж буйн гол шалтгаан нь болж байна. Дэлхийн түүхэнд дотроос нь хагалан бутаргах бодлого баримтлагчдын хар гайгаар мөхсөн үндэстэн, улс орон 2000-ыг хол давдаг ажээ. Өнөөдөр Монгол үндэстнийг ястан махтанаараа эвдрэлцэж, орон нутгаараа хуваагдаж , аймаг сумаараа ялгаруулж, нам эвсэлээр нь талцуулж байгаа нь эв нэгдэлгүй тулааны байдалд оруулж байгаа нь хагалан бутаргаж буйн шинж биш гэж үү. Энэ их замбараагүйтэлд цэг тавьж, нэгдмэл нэг зорилгыг өмнөө тавьж Монгол улс гацаанаасаа гарах хэрэгтэй. Бид нэгдмэл байж нэг л эрх ашгийн төлөө явах ёстой. Тэр бол Монголын л эрх ашиг байх болно.

А. Ганбаатар