төрийн удирдлагууд төрөөрөө тоглож, бэлэгдлийн чанартай Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг бариад хорьчихлоо. Бас дайны хажуугаар дажин гэгчээр шашин номын мөр хөөж, эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны тусыг бодож энэ биеэ зориулж яваа лам хуврагууд Бурхан шашинтныхаа төв болох “Гандантэгчилэн” хийдийнхээ тэргүүнээр оролдож эхлэв. “Нархажид” хийдийн ловон Д.Мэндбаяр “Гандантэгчилэн” хийдийн Хамба лам Д.Чойжамцыг АТГ-т шалгуулахаар өргөдөл гаргахаа албан ёсоор мэдэгдлээ.

Гэлэнмаа нарын тэргүүн, Бурхан шашинтны төвийн тэргүүнтэйгээ харгалдах нь ариун ёс мөн үү? Үгүй юу? гэдэг нь ард түмэнд хамааралгүй биз. Харин хуврага Д.Мэндбаярын энэ мэдэгдэл хэр үнэн бодиттой бол гэдэг нь сониуч занг минь хөдөлгөж энэ талаар тодоруулахаар зарим нэг учир мэдэх настангууд болон тэр цаг үед сүм хийдэд ажиллаж байсан лам нартай тай уулзаж тодруулсан юм. Д.Мэндбаяр ламбугайн сүсэгтэн олны олон жилийн хандив өглөгөөр бүтсэн, сүм хийдийн өмч болох эрдэнэсийг Чой хамба идэж, ашигласан, “Гандантэгчилэн” хийдэд НҮБ-ын бүртгэлтэй томоохон байгууллагуудаас болон Японы Омото, Нимбүцүши, Агоншү зэрэг байгууллагууд удаа дараа хандив тусламж өгч байсан. Үүнийг АТГ шалгах ёстой гэдэг нь хэр хууль зүйн үндэстэй юм бол. Мэдээж энэхүү шалгалтаар Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 150 болон 152 ба 265, 266 дугаар зүйл ангиудад заасан гэмт хэргийг үйлдсэн эсэхийг тогтоох шаардлагатай болж болж байна.
Алдагдсан эрдэнэсийн мөрөөр...

Тэртээ 1809 онд “Төгсбаясгалант их хөлгөн“ хийд нэртэй байгуулагдсан “Гандантэгчилэн” хийд цагийн ороо бусгаа үед сүм хийдээ устгуулж, буруу номтны гараар хүн төрлөхтний оюуны бүтээлд багтах ариун ном шүтээнээ үгүйрүүлэхийн зовлонг амсаж байжээ. 1938 онд хаагдсан хэдий ч тухайн үеийн төрийн бодлогоор 1944 онд сэргээгджээ. Үүнээс хойш олныхоо өргөл барьц хандиваас бүрдсэн алт, мөнгөн эдлэл зэрэг урлаг соёлын түүхэн дурсгалт эд өлгийн зүйлийг хуримтлуулсан байдаг гэнэ. 1990-ээд оны өмнө Монгол Улсын хэмжээнд ажиллаж байсан цорын ганц хийд болох “Гандантэгчилэн” хийд нь төрийн бус байгуулагын статустай хэдий ч аливаа үйл ажиллагаа нь төрийн хяналтанд их бага хэмжээгээр байсан нь нууц биш.

БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн дэргэдэх “Шашны хэрэг эрхлэх газар”-аас хийдийн жаст тооллого хийсэн дүнтэй танилцаж үзээд “Танай хийд энэ алт мөнгөн үнэт эдлэлүүдийг Улсын үнэт эрдэнэсийн сан хөмрөгт хадгалуулах нь зүйтэй” гэж зөвлөсөнөөр тухайн үеийн Хамба лам Гаадан гуай Улсын банкны үнэт эрдэнэсийн санд 400 гаруй килограмм гаруй жинтэй мөнгөн эдлэлийг 1960 оноос хойш хадгалуулжээ. Гэвч энэ их эрдэнэсийг сүүлд “Шашны хэрэг эрхлэх газар”-ын шахалтаар улсын орлого болгуулсан гэдэг. Гэхдээ тухайн “Эрдэнэсийн сан” үнэт эд зүйлсийг шашны зан үйлтэй холбоотой хэрэгцээ гарахад “Эрдэнэсийн сан”-гаас очиж эд зүйлсийг авч хэрэглээд бусад үед уг санд хадгалуулж байх тохиролцоотой гэнэ. Монгол банкны “Эрдэнэсийн сан”-гаас хэрэгцээтэй зүйлээ авахын тулд тусгай мэдүүлэг өргөдөл гаргаж, газар дор байрлалтай сан хөмрөг рүү тусгай хамгаалалтын дор түлхүүр баригч, лац баригч гэх мэт хэд хэдэн хүмүүсийн бүрэлдхүүнтэйгээр нэвтэрдэг байжээ. Харин өнөөдөр 400 гаруй килограмм мөнгөн эдлэл, түүхийн үнэт дурсгалууд болох бурхан танхилын эд өлгийн зүйлийг тус “Эрдэнэсийн сан”-гаас хайгаад олдохгүй байна. Цаг хатуу байх үед иргэд өвөг дээдсээс нь өвлөж авсан бурхан шүтээн судах номоо Ганданд өргөл, барьц болгон өгч байсан. Эдгээр мөнгөн эдлэлүүдийг Улсын Банкны “Эрдэнэсийн сан”-д хадгалуулах нэрийдлээр идэж, шамшигдуулсан гэдэг хардлага ор хоосон зүйл биш бололтой.

Тухайн үед Хамба лам лам Гаадан гуай уг мөнгөн эдлэлүүдийг ёс журмаар нь улсад тушаах талаар Гандан хийдийн захиргааны зөвлөлийн гишүүдтэйгээ зөвлөлдөөд нэгэнт улсаас ирж буй дарамт шахалтыг сөрж зогсч чадахгүйгээс бүх лам нараа цуглуулж “ИХ гэрийн цуглаан” хэмээх лам нарын хуралдаанаар “Бид нарыг улсаас шахаж шаардаад байна. Тиймээс Монгол Улсын “Эрдэнэсийн сан”-д хадгалагдаж буй арван авдар мөнгөн эдлэлийг улсад өгвөл яасан юм бэ” гэсэн саналыг лам нартаа танилцуулсан. Тухайн үед лам нар үгүй гэж хэлэх эрх байхгүй учир санал нэгтэйгээр улсад тушаахыг зөвшөөрч байжээ. Ингээд “Гандантэгчилэн” хийдээс мөнгөн эдлэлүүдийг улсад хүлээлгэж өгөхөөр Гандан хийдийн нягтлан Банзрагч, Боловсон хүчин Тэрбиш, Хянан шалгах сүүлд “Соёлын гавьяат зүтгэлтэн” болсон “Уран” хэмээх Данзан лам, хувраг Эрдэнэдавга, хуучин мөнгөн эдлэл сайн таньдаг Гандан хийдийн унаган шавь Гончиг нарын таван хүний бүрэлдэхүүнтэй комисс томилогдож улсад мөнгөн эдлэл, түүхийн дурсгалт эд зүйлсийг хүлээлгэж өгчээ. Нийтдээ 12 авдар эд зүйлс байснаас хоёр авдрыг нь “Гандантэгчилэн” хийдэд хэрэглэгдэх эд зүйлс хэмээн авч үлдсэн гэдэг.

“Эрдэнэсийн сан”-гаас хэрэгцээтэй үедээ уг эд зүйлийг авч хэрэглэдэг байсаны баримт байх юм. Далай багш 1979, 1981, 1982 онд Монгол Улсад айлчилж ирж байхдаа хэрэглэж, барьж байсан мөнгөн аяга, мөнгөн цөгц зэргийг бүгдийг нь улсын банкны “Эрдэнэсийн сан”-д хадгалж байгаад комисс томилж хүлээн авч, дараа нь буцааж хадгалуулжээ. Харамсалтай нь 1990 оноос хойш Гандан хийдийн захиргаа “Улсын Банк”-ны “Эрдэнэсийн сан”-д хандаж ”Танайд хадгалагдаж байгаа эд зүйлсээ манайх буцааж авъя. Данс нь энэ байна. Ийм их эд зүйлийг шахалтанд ороод манайх улсын орлогод тушаасан. Хот, хөдөө олон хийд салбарлаж гарч байна. Тиймээс шашны эдлэлүүд хэрэгцээтэй боллоо” гэсэн хүсэлт гаргасан ч олж авч чадсангүй. “Монгол банк”-ны “Эрдэнэсийн сан”-гийнхан “Танайх тав, зургаан жилийн өмнө өгсөн болохоор танай эд зүйлсүүд бодит байдлаараа байхгүй байна. Бид овор хэмжээг нь багасгахын тулд хайлуулсан. Тэртээ тэргүй танайх улсын орлогод тушаасан хэдий ч танай харамгүй сэтгэлээр улсын орлого болгон хандивласан байдлыг харж үзээд мөнгөн дүнгээр бодож өгье” гэсэн хариу өгчээ. Тухайн үеийн лан цэнгийн мөнгөн дүн рүү шилжүүлвэл 400 гаруй килограмм буюу бараг хагас тонн мөнгөн эдлэл хүлээлгэж өгсөн байдаг.

Энэ 400 килограмм мөнгөн эдлэлийг мөнгөн дүнд шилжүүлээд тэр үеийн ханшаар бодож “Гандантэгчилэн” хийдэд 40 гаруй сая төгрөг өгье гэхэд нь Хамба лам Д.Чойжамц гуай “Манайд мөнгө төгрөгийн хэрэг алга, мөнгөн эдлэл нь бидэнд хэрэгцээтэй байна” гэсэн ч одоо хүртэл “Эрдэнэсийн сан”-гаас одоо хүртэл тоймтой хариу өгөөгүй л байгаа ажээ. Ямартай ч Хамба лам Д.Чойжамц гуай “Монгол банк”-ны “Эрдэнэсийн сан”-д хадгалагдаж байгаа мөнгөн эдлэл болон түүхийн дурсгалт зүйлсүүдээ өнөөдрийг хүртэл буцааж авч чадаагүйгээр барам бусадтай хуйвалдаж идэж, завшсан гэсэн хардлагад хүртэл өртөөд байна. “Гандантэгчилэн” хийдийн үнэт эрдэнсийг буцааж орон хийддээ авчирах, улмаар бусад сэргэж буй уламжлалт сүм хийдүүдээ дэмжих санаачлагыг 1990 оноос хойших Их Хамба агсан Давгадорж, Даамий багш хэмээх Дамдинсүрэн гуай нарын үе үеийн Хамба ламууд хөөцөлдөж байсан аж. Чой хамба ч мөн адил хөөцөлдсөн нь бүтэлгүйтэж, үүнийхээ төлөө өөрөө идэж, ашигласан гэж хардуулж байгаа нь тус хийдийн удирдлагууд ард олон, лам нартайгаа ил тод нээлттэй ажиллаж чадахгүй байгаагаас ийнхүү хардуулахын үндэсийг бий болгож нэр төр ашиг хонжоо хайгчдын хэл амны бай болоход хүргэж байж болох л юм. Тиймээс Хамба лам Д.Чойжамц гуай “Их гэрийн хурал”-ыг хуралдуулж тайлангаа тавих цаг нь болсон юм шиг байна даа.

Монгол банк эрдэнэсийг хадгалах бус хулгайлж байна
Үнэндээ ингэж хэлэхээс өөр арга алга. Нэг бол Монгол банкныхан юмны үнэ цэнэ мэддэггүй усан тэнэгүүд болж хувирч байна. Олон зуун жилийн түүх соёлыг өөртөө шингээсэн бурхан тахилын эд өлгийн зүйлийг тэд “Овор хэмжээ ихтэй учраас хайлуулчихсан” хэмээн жишим ч үгүй ярьж, тэнэг хүн хуурч байгаа юм шиг аашлаж байгаа нь Гандангийн лам нарын бухимдлыг төрүүлэхээс хэтэрсэнгүй. Бас ямар шалтгаанаар, хэний тушаалаар тэд энэ их мөнгөн эдлэлийг хайлуулсан гэдгээ ч тайлбарласангүй. Учир мэдэх олон хүн Гандангаас ирсэн хагас тонн мөнгөн эдлэлийг Монгол банкныхан зарж үрсэн. Дарга захирлууд нь нийлж хувааж идсэн хэмээн ярьж байна билээ. Ингэж хардахаас ч өөр арга алга. Монгол банкны Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан О.Чулуунбат гэхэд л Богд Жавзундамбын хөөргийг гартаа эргүүлж, эхнэр нь Монгол улсын сүүлчийн хатны эд зүйлээр гоёж байгаа. Үүнээс гадна УИХ-аас ажлыг хэсэг байгуулж Монгол банкны Эрдэнэсийн санд шалгалт хийсэн ч шалгалтын дүнг одоо хэр нууцалсаар байгааг олон хүн сануулж байна.

shudarga.mn

Монгол банкны эрдэнэсийн санд хадгалагдаж байсан хагас тонн мөнгөн эдлэл ор сураггүй алга болжээ
Tweet
Bolod.mn