Монгол нүүрсний орон Хүнээр бол шийр заасан эр хэдийнэ болсон монголын уул уурхайн салбар 50 хүрч ухаан суудаг үедээ явна. Монголын хар алтны түухийг бичиж эхэлсэн тэртээ 1960-аад оноос едгөө энэ цагт нэг л буруу алхвал халтирч болохоор хар цохион дунд хөлд орж, дэлхийн сонорт өөрийнхөө нөөцийг 150 гаруй тэрбум тонн хэмээн заралсан.

Эр хүн туг ч барьж, тугал ч хариулдгийн үлгэрээр “картын бараа”-ны үеэр туйлдаа хүртлээ унтарсан нүүрсний халуун цурам өдгөө монголын тедийгүй дэлхийн анхаарлын төвд багтлаа дүрэлзэж байгаа нь бөмбөрцөг дэхь хүмүүсийн нүд чихийг Монгол руу хандуулж эхэллээ.

Ийнхүү Монгол Улс дэлхийн эдийн засгийн гол тоглогч боллоо Дэлхийн хойморт ийнхүү суудлаа зассан монголчуудад даам гарах нарийн ухаан хэрэгтэйг хаа хаанаа сануулсаар байгаа. Нүүх болгондоо үүцээ задалсаар 20 гаруй тэрбум тонн нүүрсний нөөцийг баттай тодорхойлоод байгаа нь харийнхны хатуу занг зөөллеж орхисон.

Энэ нь нэг талаар монгол руу нүүрс болон бусад салбарын хөрөнгө оруулалтыг татах сайхан боломж ч нөгөө үзүүрийг нь бариад харвал урд хөршийн амыг олохгүй хамар руу нь цутгах их хоолыг бэлтгэж байна. Бид чинь ходоод нь суначихсан “бэрд” шиг улсын хаяаг дэрлэсэнээ мартаж үл болно. Их хятад бол нүүрсний мангас. Ам руу нь юу орлооч цадаж ханахгүй. Хөрш орныхоо нүүрсний энэ их хэрэглээг овжин ашиглавал бидэнд арабын шах шиг ихэмсэг амьдрах боломж байна. Үгүй бол өглөгч хүн өөртөө хоосны жишээ ч болж болохоор байгаа юм. Гэвч бас “байхын зовлон” ч байдгийг нүүрсээ “чулуу” болгож мэддэггүй манай улсад тулгараад байгаа нь нууц биш. Дээрх бүрэн тогтоогдсон нөөцийн 12.2 тэрбум тонн нь эрчим хүчний зориулалтаар ашиглах боломжтой чулуун буюу хүрэн, кокосжих нүүрс.

Тэдгээрийн тархац нь Багануур, Шивээ-Овоо, Төгрөг нуур, Тэвшийн говь, Цайдам нуурын хүрэн нүүрс, Налайх, Шарын гол, Элдэв, Нарийнсухайт, Улаан-Овоогийн чулуун нүүрс, Тавантолгойн коксжих нүүрсний орд газруудад эдгээр судлагдсан нөөцийн 90 гаруй хувь нь төвлөрчээ. МОНГОЛЫН ТӨР ЧОНОНД ИШИГ ХУРГАА ХАДГАЛУУЛААД БАЙНА Бид Азидаа газар нутгийнхаа хэмжээгээр толгой цохидог. Тэгвэл газрынхаа ямар хэмжээнд монгол хүн суурьшиж байгааг тооцоолоход улам бүр хялбархан болж байх шиг. Шүлсээ савируулсан харийнханд туйлширтлаа итгэж байгааг дараах жагсаалт батална. “Хүний юманд хүн хүчтэй” байдгийг санахад илүүдэхгүй болов уу.

Тэгвэл энэ их хятадын бодпого уу, ишиг, хургаа чононд хадгалуулах гэсэн гэнэн монголын бодлого уу. Дээд тэнгэр язгууртаа бид газар шорооноосоо бурхан гуйсан ч өгөхгүй байх тангараг өргөсөн үрс шүү бид чинь. Өдгөө тэгвэл хятадын “Winsway Coking Coal Holdings”, “Чайналко”, “Поло Ресурсес”, “Жиншан гоулд майнз”,”Jianxi Copper” “Bao-steeb, “Jinan Iron & Steel”, “Петро Чайна”, “Монголиа Энержи корпорацип буюу “Мон Эко” гээд тоочоод байвалт дуусахааргүй олон компани манай улсын стратегийн гэж болохоор том том ордод эзэн суучихжээ. Үүний араас бас нэгэн шинэхэн компаниа танилцуулсан нь хятадын төрийн мэдлийн “Чалко” компани. Энэ компани “Southgobi Resources” компанийн 57.6 хувийг тэрбум шахам ам.доллараар худалдаж авах санал тавиад байгааг хэвлэлийнхэн онцолсоор байна. Монголын төр Ухаахудгийн 50 хувийг авах ёстой. Эзэн нь юмаа мэддэг хууль одоо л үйлчилмээр байна.

Харийнхныг толгой дээрээ гаргасан хэтэрхий нинжин төрдөө бурууг тохох монгол хүн захаас аван байгаатай санал нийлнэ байх. Өмнөговь аймгийн нутагт ажиллагаагаа явуулдаг “South gobi Resources” нь Овоотолгой, Сүмбэр, Заг, Сүүж гэх дөрвөн орд эзэмшдэг байна. Овоотолгой нь 175 сая тонн нүүрсний нөөцтэй бол Сүмбэр, Заг, Сүүжийг ашиглалтад оруулахаар зэхэж байгаа аж. Энэ салбарт хүссэнээрээ хөдлөхөд тээг, тушаа болж байгза зүйл нь манай улсын хувьд дэд бүтэц, тээвэрлэлт. Сул тал учраас мөнгөтэй нэгнийх нь овоо хараанд төвөггүй онилогдчихож байгаа салбарынхан хэлдэг. Жишээ нь дээрх компаниудаас “Winsway coking coal holdings” гэх компани манай улсад хамгийн өргөн цар хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн байх юм. Мөн “Winsway coking coal holdings” манай нүүрсийг урд хөрш рүү гаргадаг хамгиин том худалдан авагч гэдгийг ч заралсан. Энэ бол хэн мөнгөтэй нь хүссэнээрээ монголын нүүрсийг зөөж болох жишээ. Судалгаанаас харвал манай урд хөрш 2009 онд л гэхэд Монголоос 8.5 сая тонн нүүрс, 2010 онд 10 гаруй сая тонн нүүрс экспортолсон мэдээ байна.

Мэдээж “Winsway coking coal holdings’-ынхоны rap хөл илүү урт байсан нь цаагуураа нарийн учиртай. Хөөгөөд үзвэл Өмнөговь аймагт 10 гаруй коксжих нүүрсний орд эзэмшдэгтэй нь холбоотой гэдгийг учир мэдэх нэг нь хэлнэ билээ. Монголын эдийн засгийн үзүүлэлтүүд огцом нэмэгдэж байгаа сум заах болсон энэ үед гадны эдийн засагчид “Дэлхийн зах зээлд түүхий эдийн үнэ унасан ч Монголын эдийн засаг цаашид өсөх болно” гэж байгаа таатай мэдээг хэлдэг ч монголыг хөл, хэлд оруулах баялгаа гарын салаагаар урсгаж байж боломгүй санагдана. ИРГЭН ТӨР ХОЁРЫН ДУНД АЛД, ДЭЛЭМ ЗАЙ БАЙНА Төр иргэн хоёр юугаараа ялгаатай вэ. Зангараг, далайцаараа. Үүнийг батлах жишээ байна уу. Зөндөө бий. 400 гаруй сая тоннын нөөцтэй гэгдэх баруун хязгаар дахь их орд Хөшөөт. “Монголиа Энержи корпораци” буюу “Мон-Эко”-ийн түүх бол тэр чигээрээ манай төрийн түүх. Эрх мэдэлтний гар хуруу ямар урт байдгийг үүнээс харж болно. Үүний араас мөн л хятадын гол довтлогч “Поло Тесурсес”.

Өмноговиос гадна Булган аймагг нүүрс болон ураны нэлээд орд эзэмшдэг. Охин компани болох “Эм Юү Си Ресурсес” нь ураны 13430Х, 12159Х, 12903Х дугаартай хайгуулын тусгай зөвшөөрлүүдийг гартаа оруулсныг ч салбарынхан мэднэ. Гэвч яаж тэр вэ. Эзэнд нь олддоггүй энэ лицензнийүүд хаалга хэний ямар нүүрээр харийнханд ийнхүү цуургагүй мэт нээгдсэн нь сонин. Урд хөршөөс угшилтай “Жиншан гоулд майнз” компани манай улсад алтны хэд хэдэн төслүүд дээр ажиллаж эхэлснээ мэдэгдсэн. Түүний цаадах хамгийн том хувьцаа эзэмшигч нь Хятадын төрийн мэдлийн алтны хамгийн том үйлдвэрлэгч “China national gold corporation” гэдгийг учир мэдэх хүмүүс жиг жуг гэлцдэг юм. Мөн манай улсын гал тогоонд Хятадын томоохон компаниудаас “Шинхуа фупп” ч орж ирснийг дурьдахгүй өнгөрч болохгүй болов уу. Тус группийн санаа Тавантолгойн нүүрсний ордын Баруун цанхи руу хандаж эхэлжээ гэдгийг ч эдийн засагчид анхааруулдаг. Монгол хүн лааз түүж. шил үүрсээр насаа барж байгаа бол харийнхан тааваараа тарвалзаж алтыг нь авчихаад авдарыг нь хаях вий. Монгол хүн, монголын төр хоёрын дунд алд дэлмийн зай байгаа нь энэ буюу. Монголын ордууд харийнхны халаасанд багтсаар байх уу.

М.Мөнхтунгалаг Эх сурвалж: “Нийгмийн толь” сонин