Өдгөө зөвхөн гоо сайхны бараа, биологийн идэвхтэй нэмэлт бүтээгдэхүүн ч биш хадгаламж зээлийн хоршоо, зочид буудал, дэлгүүр, авто машины арилжаа, тэр ч байтугай хар тамхины, хүний, зэвсгийн наймаа ч хүртэл сүлжээний хэлбэрээр өргөжиж байна. Яагаад гэхээр ашиг орлого нь геометрийн прогрессоор үрждэг болохоор тэр. Манай улсын хувьд хадгаламж зээлийн хоршоо олон хүнийг хохироож, дарга захирал нар нь шоронд суусан учраас сүлжээний бизнес гэхээр муу муухай гэх ойлголт юун түрүүн толгойд буух болсон. Муу дээр улцан гэдэг шиг зарим зальтай хүмүүс сүлжээг ашиглан залилан хийх нь нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн байж таарна. Нөлөөлөхөөс ч яахав. Хар тамхины сүлжээ Монголд хэдийнэ газар авч, дамжуулагч орны тоонд ёс төдий бүртгэгдэж байснаасаа халиад бараг үйлдвэрлэгч, зөөвөрлөгч хадгалагч болоод авлаа. Хүний наймааны сүлжээ ч бас л түүний араас нэхэж буй. Эхэндээ траншейны хүүхдүүд сураг алдран алдарсаар үндсэндээ устсан бол одоо гэр оронтой эцэг эхтэй охид гэнэт алга болсон тохиолдол ч гарч эхэлсэн нь үүний нотолгоо буй заа. Царайлаг охидыг өндөр цалинтай ажилд зуучлах нэрээр гадагш гаргаж, албаар хар тамхинд оруулан, биеийг нь үнэлдэг сүлжээ улс орнуудад цөөн биш. Хамгийн өндөр хөгжилтэй, мундаг улс хэмээн юм бүхэндээ үлгэр жишээ татдаг Япон, Солонгост ч ийм төрлийн сүлжээ байх төдийгүй Монголд сүлбээ холбоогоо аль хэдийнэ байгуулчихсан баримтууд цөөнгүй.

Энэ мэтээр сүлжээний бизнес муу талаараа түлхүү мэдээлэгдэх учир сөрөг сэтгэгдэл үлдээхээс яахав. Гурав дөрвөн жилийн өмнө байх ОХУ-д биологийн нэмэлт бүтээгдэхүүн хуурамчаар үйлдвэрлэж, хөдөөгийн тосгонуудаар зардаг нууц сүлжээг илрүүлсэн тухай баримтат нэвтрүүлэг оросын телевизүүдээр гарсан. Тэрхүү бүтээгдэхүүнийг нь БАД хэмээн товчлон нэрлэнэ. Орчуулвал биологийн идэвхитэй нэмэлт бүтээгдэхүүн гэсэн үг аж. Уг бүтээгдэхүүнийг голлон эрхэлдэг олон улсын корпораци нь Хятадад байрладаг. Хос далавчаа дэлгэн нисэх арслангийн билэгдэлтэй нэмэлт бүтээгдэхүүн Бээжин, Шанхай зэрэг хотын том дэлгүүрт тавиастай байдаг нь эдний бүтээгдэхүүн.

Энэ бэлдмэлийг оросын бүлэг этгээдүүд нууц байранд хуурамчаар үйлдвэрлэж, хөдөөгийн тосгон суурингуудаар явж сурталчилсан байгаа юм. Хүний эрүүл мэндэд тустай, хөгшрөлтөөс сэргийлдэг, даралт бууруулдаг гэхчлэн хөгшчүүлд хэрэгтэй талаас нь илүү таниулж, орон нутгийн зарим эрх мэдэлтнүүдтэй хуйвалдан тэтгэврийнхэнд тарааж, мөнгийг нь тэтгэвэр олгодог банкны салбараас нь шууд суутган авсан тохиолдол ч гарсан байдаг.

Удалгүй уг хуурамч бэлдмэлийг хэрэглэсэн хөгшид гэнэт гэнэт нас барж, эсвэл шалтгаан тодорхойгүй хүндээр өвчил сэхээн амьдруулахад хэвтсэн гэхчлэн шуугиан дэгджээ. Холбогдох хууль хяналтын байгууллагууд шалгаж мөшгин байж эздийг олж тогтоосон ба томоохон ажиллагаа явуулан нэг шөнийн дотор хэд хэдэн ийм бүлэглэл, сүлжээг олж баривчилснаар хуурамч БАД-ын түүх дууссан байх. Оросын тэр хуурамч БАД-ын сүлжээ Монголд ч орж ирсэн төдийгүй, манай зарим иргэд өмнөд хөршийнхөнтэй хуйвалдан хуурамчаар үйлдвэрлэсэн, борлуулсан тохиолдол ч гарсан юм билээ.

Сайн сүлжээнүүд ч байнаа

Сүлжээний бизнесийн хамгийн эртний хэлбэр нь Чингисийн цэргийн зохион байгуулалтанд тусгалаа олсон гэх. Өөрөөр хэлбэл, орчин үеийн шиг холбоо харилцаа хөгжөөгүй байсан тэр үед цэргээ аравт, зуут, мянгатаар зохион байгуулсны зэрэгцээ аливаа тушаал, зарлиг, яаралтай мэдээллээ дамжуулах дохио дөрөөгөө цохих, зар түгээх хэлбэр өртөө улаа гэхчлэн бүгд л сүлжээний зарчмаар явагдсан байдаг. Магад ч үгүй бүр Хүннүгийн үеэс ч эхтэй байхыг үгүйсгэхгүй. Тийм болохоор Монголчууд сүлжээний бизнес эрхлэхдээ сайн байдаг биз. Хууль хяналтын байгууллагуудаас зохих зөвшөөрөл, лицензээ аваад үйл ажиллагаа явуулж буй сайн сүлжээнүүд Монголд цөөн биш.

Хамгийн наад зах нь супермаркетууд буюу томоохон дэлгүүрийн сүлжээ байна. “Номин”, “Миний дэлгүүр”, “Эвери дей”, “БСБ” сервис гээд нэрлэж болох. Бас япон, германи автомашинуудын сүлжээ дистрибютер гэдэг дээ борлуулагчид ч байна. Гоо сайхны бүтээгдэхүүнээрээ олны танил болсон сүлжээ бол Орифлем мөн. Олон ч хүнийг ажлын байртай болгосон төдийгүй, бүсгүйчүүдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн бараа бүтээгдэхүүнээр үндсэндээ хангаж буй газар энэ мөн. Харин хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн буюу дээр товч дурдсан БАД–ыг гол нийлүүлэгч нь “Теньши” буюу “Нисч буй арслан” корпорацийн Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн Газар гэх. Энэ корпорац байгуулагдаад энэ жил 10 дахь жилийнхээ ойтой золгож буй аж. Тус сүлжээний гурван ч салбар Монголд ажилладаг юм байна. Тэд хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн, эмнэлгийн багаж төхөөрөмж, гэр ахуйн зарим зүйлс, мөн гоо сайхны эрүүл мэндэд тустай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, дэлхийн улс орнуудад гаргадаг олон улсын нэр хүндтэй байгууллага.

Итгэл төрүүлэх өөр нэг шалтгаан нь Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага баталгаа гарган гэрчилгээ олгосон төдийгүй НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн гишүүн байгууллага болсон нь санамсаргүй тохиолдол биш байх. Уг сүлжээний удирдах ажилтнуудын тайлбарласнаар бол эдний бүтээгдэхүүн нь хүний биед хоргүй, ургамал, амьтны гаралтайгаас гадна хүний биед зайлшгүй шаардлагатай амин дэм, эрдэс, гармон, фермент зэрэг бодисыг цэврээр боловсруулан гаргаж, өөр ямар нэг химийн нэгдэл, хольцгүйгээр бэлдмэл болгож чадсан онцлогтой гэнэ. Бүтээгдэхүүн нь Америк, Япон, Солонгос зэрэг өндөр хөгжилтэй, иргэд нь урт насалдаг улс орны иргэдэд таалагдаж, үр дүнгээ өгсөн талаар судалгаа дүгнэлтүүд гарсан нь анхаарал татна. Товчхондоо бол дэлхийн 130 гаруй улсад салбараа нээсний дотор Монгол Улс 84 дэх орноор бүртгэгджээ. Бүтээгдэхүүнээ борлуулах, сурталчлах, түгээх хэлбэр нь үндсэндээ бусад сүлжээтэй адилхан. Элссэн гишүүдээ 1-8 одтой гэж ангилдаг аж.

Олон одтой гишүүд нь цалин, урамшуулал сайн авдаг болох нь анзаарагдана. Сонирхуулахад тус сүлжээний зүгээс хэд хэдэн том шагнал өгдөг юм байна. Хамгийн эхнийх нь гадаад оронд аялах эрхийн бичиг, тэгээд автомашины шагнал буюу 25 мянган ам.доллар, усан онгоцны шагнал нь 30 мянган ам.доллар, нисдэг тэрэгний шагнал нь 40 мянган ам.доллар, тэгээд хамгийн том нь хаус буюу ордон 100 мянган ам.доллар гэсэн. Манай улсын хувьд авто машины шагнал авсан хүн гурав, усан онгоцны шагналтан хоёр байдаг тухай телевизээр гарсан удаатай. Ийм нэг сүлжээ ажиллаж, бас цөөнгүй иргэд хэрэглэж байгаа юм байна. Одоохондоо сайн, муу хэмээн дүгнэхэд эртдэх болов уу. Учир нь аливаа шинэ зүйл бүхэн сайн, муу талтай байдаг зүй ёсны. Ялангуяа хүний эрүүл мэндтэй холбоотой эм тариа, бусад бүтээгдэхүүний хувьд үр дүн нь олон арван жилийн дараа гардаг болохоор туршилтын шатандаа яваа гэвэл зохино. Сайн л байх болтугай.

Олхонууд ШААБАР