Тиймээ, 1992 оны гуравдугаар сарын тэмцээнд анх удаа Монголын бөхчүүл мэргэжлийн сүмогийн тэмцээнд оролцсон юм. Тэр үед харь орны энэ үндэсний бөхийг мэддэг, үздэг хүн Монголд бараг байгаагүй гэхэд болно. Ардчилал, зах зээлийн эдийн засагт шилжиж байсан тэр хүнд үед дэлгүүрийн лангуун дээр давснаас өөр юмгүй, ард түмэн амьдрахын тулд зүтгэж, арлын сүмотой манатай байлаа. Харин энэ үед Монголын зургаан хөвгүүн Японы сүмо бөх барилдахаар далай гатлан одсоныг тэдний аав ээж, ах дүүгээс нь өөр хүн мэдээгүй биз ээ. Яаж ч мэдэх билээ. Гэвч тэдний аялал бол Японы сүмод 20 жил үргэлжилсэн, одоо ч үргэлжилсээр буй монгол бөхчүүлийн ялгуусан ялалтын эхлэл байсан юм.

Японы үндэсний бөх сүмо хэмээх гадаадынханд хаалттай, өвөрмөц ертөнцөд анх түрүүн нэвтрэн орсон хүн бол Америкийн Такамияма Дайгоро хэмээх WALANI-KUHAULUA Jesse James юм. Үндэсний бөх сүмод гадаадын бөх оруулж болохгүй гэсэн шүүмжлэл, ад үзэлтийн хиншүү түймэрт анх хуйхлагдсан хүн бол тэр билээ. Гэвч Хавайн бөхчүүл том зузаан биетэй, хүч чадалтайн дээр хурдан сайжирч байсан болохоор ояката нар хавай бөхтэй болохыг хүсэцгээж байлаа. Ийнхүү Конишики, Акэбоно, Мүсашимарү тэргүүтэй Хавайн бөхчүүлийн ноёрхол сүмод эхэлсэн юм. 1992 оны гуравдугаар сард 13 ялалттайгаар гурав дахь түрүүгээ авсан гадаадын анхны озэки Конишики ёкозүна цол авна гэдэгтээ итгэлтэй байлаа. Учир нь тэрбээр сүүлийн гурван тэмцээний 2-т нь түрүүлж, 1-д нь үзүүрлэсэн байв. Гэвч Сүмогийн Холбооноос түүнд аварга цолыг нь олгосонгүй. Уурлаж бухимдсан Конишики “Сүмогийн холбооны арьс өнгөөр ялгаварлах үзлээс болж надад аварга цол өгсөнгүй. Хэрэв би япон хүн байсан бол аль хэдийнэ ёкозүна болох байсан” хэмээн “Нью Йорк таймс” сонинд ярилцлага өглөө гэж Японы хэвлэл мэдээллээр гарснаас хойш, гадаад бөхчүүлийг ад үзэх явдал ихэсчээ. “Гадаад бөхчүүл манай үндэсний бөхийг гутааж байна, тэд байнга ямар нэгэн асуудалд орооцолддог” гэж үзэх ояката, ахмад бөхчүүл их байлаа. Сүмогийн холбоонд гадаад бөхчүүлийг авахгүй байх шинэ дүрэм оруулъя хэмээн ярилцаж эхлэн, нийтээрээ гадаад бөхчүүлийг шахан гаргах шинжтэй болж эхэлсэн тэр үед Ошима ояката Монголоос бөх авах шийдвэр гаргасан юм.

Японы Парламентын доод танхимын гишүүн асан Үэда Такүмид сүмогийн нэгэн дэвжээний ивээн тэтгэгч Монголоос бөх авчирдаг юм билүү хэмээн ярьж байхыг санамсаргүй сонссон ояката Монгол явахаар шийджээ. Монголыг хүчит бөхийн орон гэдгийг гадарладаг байсан Ошима ояката 1992 оны хоёрдугаар сард өөрийн биеэр Монголд ирж, сүмогийн сонгон шалгаруулалт хийв. Тэр үеийн Монголд сүмо бөхийн талаар бараг ойлголт байсангүй. Монголын анхны зургаа ч хэдэн жилийн гэрээ хийж барилдчихаад л нутагтаа ирэх юм бодож, эцэг эх нь ч “Хүүхдүүд маань япон бөхийн барилдаан, хэл заншлыг нь сурчихаад л эргээд ирнэ дээ” гэж ярьцгааж байв. Ошима багш ч монгол шавьтай болохын тулд сүмо бөхийн талаар дэлгэрэнгүй ярихаас зайлсхийсэн биз. Улаанбаатарт ирсэн Ошима ояката Үндэсний бөхийн холбооныхонтой уулзаж, телевиз, сонин сэтгүүлээр “Японы сүмо бөхийн шалгалт өгөх хүүхдүүдийг бүртгэж байна” гэсэн зар гаргалаа. 600 хүүхэд ирж бүртгүүлснээс шигшигдсэн 60 хүүхдийг монгол бөх барилдуулан сорив. Ошима багш хэдийгээр монгол бөхийн дүрэм горимыг мэдэхгүй ч биеийнх нь галбир, хөдөлгөөнийг анхааралтай ажиглаж байв.

Шалгалт дуусахад Ошима багш зургаан хүүхэд сонгож авлаа. Гэхдээ дээгүүр барилдсаныг нь биш, ялсан ялаагүй хамаагүй сонгож байв. Ингээд Ш.Мөнхболд, Л.Түмэндэмбэрэл, Ц.Батжаргал, Д.Батбаяр, Б.Энхбат, Н.Цэвэгням нарыг Япон руу авч явахаар боллоо. Манай хэд Ошима багшийн үзүүлсэн видео бичлэгээр анх сүмо бөхийг харж, жижигхэн биет Тэрао, Майноүми, Кёкүдозан нар Конишики зэрэг үлэмж биетнүүдийг хэрхэн унагаахыг үзээд “сүмо бөх амархан юм байна” гэж бодож байсан гэдэг. Ялангуяа ялаад л шууд мөнгө авч байгаа нь ихэд таалагдаж. Ингээд л анхны монгол бөхчүүл 1992 оны хоёрдугаар сарын 22-нд Япон нутагт хөл тавилаа. Газар дээр нь ирээд хартал байдал эрс өөр. Цаг агаар, идэх хоолноос эхлээд ёс заншил гээд өөр ертөнцөд ирсэн мэт л санагдаж байж. Хагас, бүтэн сайн өдрийн амралт гэж үгүй, хал, шинэ цэргийн ялгаа ихтэй, дэг журам хатуу. Угаалга цэвэрлэгээ, “халууддаа” үйлчлэх гээд л хамаг ажил толгой дээр нь буув. Ядаж байхад зун болж, халууны улирал ирлээ. Японы бүгчим халуун нь тэдний эх орондоо үзээгүй юмны нэг байлаа. Амьсгалахад ч хэцүү Токио хот, ах нарын дарамт шахалт гээд л хөвгүүдийн тэсвэр тэвчээр алдагдаж эхэллээ.

1992 оны гуравдугаар сарын тэмцээнд анх зодоглосон монголчууд хэдийгээр 50 хувийн амжилт байнга үзүүлж байсан ч нутгаа санан, эх орондоо харихаар шийдлээ. Юуны өмнө Элчин сайдын яамандаа очихоор болов. “Та нар зугатаад хэрэггүй, удахгүй буцаад ирнэ дээ” хэмээн Б.Энхбат бусдыгаа хориглосон ч үгий нь авсангүй. Ингээд хоёрхон тэмцээнд ороод манай таван залуу 1992 оны наймдугаар сарын 19-нд Токио хотын Шибүя дүүрэгт орших Элчин сайдын яамандаа зугтан очлоо. Олон улсын асуудал гарах нь гэж айсан Ошима багш эхнэрийн хамт ЭСЯ дээр очиж, гурван цаг ярилцсаны эцэст Д.Батбаяр дэвжээндээ буцан, харин бусад нь нутагтаа харьсан байна. Ошима багш “Та нар чинь Монгол гэдэг бүхэл бүтэн улсыг төлөөлж ирсэн хүмүүс шүү дээ.

Олимпийн наадамд оролцож байгаа тамирчид л гэсэн үг. Хэлсэн амандаа хүрэхгүй замын голоос буцах гэж үү” гэж хэлсэн гэдэг. Тэдэн дундаас ирээдүйтэй бөх болно хэмээн итгэл найдвар хүлээлгэж байсан Н.Цэвэгнямыг есдүгээр сард нь Ошима ояката Налайхт очин байж, дэвжээндээ буцаан авчирсан ажээ. Үнэхээр хашир багшийн хараа алдсангүй, Н.Цэвэгням одоо ч дээд зиндаанд барилдаж, монголчуудаа баярлуулсаар л байна. Оргох дайжих явдал дууссаны дараа манай бөхчүүл тун их өөрчлөгдлөө. Монголоос үлдсэн гурван бөх хичээл дасгалаа дахин эхэлж, хичээж зүтгэнэ гэдгээ амлалаа. Дэвжээнээс нь тэдэнд тусгай багш гаргаж өгсөн нь хожим Японы парламентын гишүүн болсон комүсүби Кёкүдозан байв. Кёкүдозан юуны өмнө тэднийг хоорондоо монголоор ярихыг хориглов. Хэрэв монголоор ярих л юм бол торгууль оноож, япон ахуй амьдралд хурдан дасгах зорилго тавив. Цаг хугацаа урссаар нэг мэдэхэд гэрээнийх нь гурван жил дууссан ч сүмод сонирхолтой, дуртай болсон манай гурваас хэн нь ч харихыг хүссэнгүй. 1995 оны хавар Кёкүшюүзан жюүрёод дэвшин, Монголын анхны сэкитори болов.

Кёкүшюүзан Д.Батбаяр 1995 оны нэгдүгээр сарын тэмцээнд макүшитад түрүүлсэн нь Монголын бөхчүүлийн анхны түрүү байв. Мөн Д.Батбаяр 1996 онд Монголын анхны дээд зиндааны бөх, 1997 онд Монголын анхны санякү буюу комүсүби цолтой болсон. 1998 оны Наганогийн өвлийн олимпийн нээлтийн ажиллагаанд сүмочдыг оролцуулах болж, бөхчүүл оногдсон улсынхаа тамирчдын өмнө төрийн далбааг нь барин жагсаж байлаа. Англи, Франц, Орос гээд том гүрнүүд япон бөхийн барьсан далбааны араас жагсаж явсан бол харин бид өөрийн гэсэн цолтой бөхтэй, Кёкүшюүзаны араас урам зориг дүүрэн алхаж явсан. Ошима багшийн зориг гарган авчирсан монгол хөвгүүд сүмогийн түүхэнд гарсан хамгийн том хувьсгалын эхлэл байлаа. Кёкүшюүзан Д.Батбаяр сүмогийн “Мэхний их дэлгүүр” гэж нэрлэгдэн, олон шинэ мэх нээж, тэрэнд нь нэр оноох гэж сүмогийн холбооныхон зүдэрцгээж байлаа.

Тэр үед сүмод 70 мэх байсан бөгөөд Кёкүшюүзан жюүрёод дэвших хүртлээ аль хэдийнэ 45- ыг нь хийчихээд байв. Ингээд сүмогийн холбоо 2000 онд шинээр 15 мэх гаргахаас өөр аргагүйд хүрсэн юм. Түлхээд түрээд ялаад байдаг аварга биет америкчуудыг арга мэхээр хэрхэн ялахыг монголчууд яруу тодоор зааж өгсөн гэхэд болно. Д.Батбаярын барилдааныг харан биширсэн япончууд Монгол орныг сонирхох болж, манай сүмочид хэр баргийн дипломатаас илүү хоёр орны найрамдал, хамтын ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн түүхтэй. Кёкүшюүзаныг макүүчи зиндаанд дэвшин, барилдаан нь NHK телевизээр гардаг болоход Монголд сүмо сонирхож эхэллээ. Олон янзын уран мэхийг уралдуулан хийх түүнийг харсан хүүхэд залуус сүмоч болохын хүсэлд автсан цаг байлаа. Анхны гурван алтан хараацайн дараагийн монгол сүмоч харин долоон жилийн дараа төрсөн юм. Өвөрхангай аймгийн уугуул, улсын заан Д.Долгорсүрэнгийн отгон хүү Д.Дагвадорж мэргэжлийн сүмод орсноор манай хүчит бөхчүүлийн үр удам Японы сүмод орох эхлэл болсон билээ.

1997 оны зургадугаар сард Японы Коочи мужийн Мэйтокү сургуулийн захирал Ёшида сүмогийн ангидаа шавь авахаар Монголд ирсэн нь Монголын сүмогийн хоёрдахь үеийн эхлэл байлаа. Үндэсний бөхийн холбоотой ярилцан, 200- гаад хүүхэд барилдуулж үзээд бөхийн удам, барилдаан зэргийг нь харж байгаад Д.Долгорсүрэн зааны хүү Дагвадорж, улсын харцага Лүндэгийн Бадарчийн хүү Дашням нарыг сонгон авсан байна. Хоёр өглөөний луу анхны гурваас ялгаатай нь Японы дунд сургуульд суралцаж, сонирхогчдын сүмогийн амтыг мэдэрч байж мэргэжлийн сүмод орсон явдал байв. Хэл ус мэддэг болж, япон хоол унд, цаг агаарт дассан хойноо мэргэжилд орсон нь тэдний давуу тал байлаа. “Монголын алдарт бөхчүүлийн хүүхдүүд мэргэжилд орж ирлээ” хэмээн тэднийг жонокүчид барилдахаас нь өмнө л хэвлэл мэдээллийнхэн онцгой анхаарч байлаа. Энэ үеэс монгол бөхтэй болохыг хүссэн ояката нар бие даан Монгол явж, шавь хайн, таалагдсан хүүхдүүдээ дагуулан ирдэг болсноос гадна Монголд сүмоч болохыг мөрөөдөж буй залуус маш олон байлаа.

Хөх, улаан хоёр лууны хооронд 1999 оны есдүгээр сард Б.Хайдавмөнх “Асахияма” дэвжээнд, М.Цолмонбаяр “Касүгаяма” дэвжээнд элсэн орж, Дайбанжакү, Китакасүга тус тус нэрээр барилдсан. Харин 2000 онд нь найм, 2001 онд 14 монгол хөвгүүд мэргэжлийн сүмод орсон байна. 2000 оны найман хөвгүүнд Асасэкирюү, Фүдояма, Хакүба, Рюүо, Ониараши, Хошихикари, Хошизакүра, Коорюү нар байна. Тэднээс Асасэкирюү сэкивакэ, Хакүба комүсүби цол авч, Рюүо, Коорюү хоёр дээд зиндаанд, Хошихикари жюүрёод барилдаж байлаа. Өглөөний хөх луу хэмээх Д.Дагвадорж Монголын бөхчүүлээс анх удаа арслан, аварга цол хүртэж, америк сүмочдын үе дууссаныг зарлан тунхаглав. Сүмогийн түүхэнд Асагийн үе хэмээн алдаршиж мөнхөрсөн тэр үед Монгол орон сүмогоор амьсгалж, сүмогоор буцалж байсан гэхэд хэтрүүлэг болохгүй биз ээ. Асашёорюү хурдан шалмаг хөдөлгөөн, угсраа мэх, дайчин эрэмгий араншингаараа мэргэжлийн сүмод хувьсгал хийсэн гавьяатай. Тэрбээр 2002 оны нэгдүгээр сард Монголын анхны сэкивакэ, есдүгээр сард нь Монголын анхны озэки болж, озэки цолтой хоёр тэмцээн дараалан түрүүлээд, 2003 онд Монголын анхны ёкозүна болсон.

2002 оны арваннэгдүгээр сард монголчууд макүүчи зиндаанд анх түрүүлж, эзэн хааны цом гардан авчээ. Удалгүй их аварга Таканохана, Акэбоно, Мусашимарү нар зодог тайлан одсоноор мэргэжлийн сүмод Монголын үе эхэлсэн. Хакүхо, Харүмафүжи нар дээд зиндаанд гарч ирснээр гаднын бөх башёд түрүүлэх бараг боломжгүй болсон. Хакүхо 2001 онд сүмод орсон 14 бөхийн нэг. 2001 оны нэгдүгээр сард Бонтэншёо, Дайонами, Дайтэнзан, Харүмафүжи, Торанояма, гуравдугаар сард нь Дайтэншёо, Дайюүбү, Хакүхо, Мооконами, Сэншёо, Шёотэнро, Тайга, долдугаар сард Дайшёочи, арваннэгдүгээр сард Какүрюү нар сүмогийн эгнээнд орсон. Анх сүмод орохдоо 180 см өндөр ч 60 гаруйхан кг жинтэй байсан түүнийг Миягино багш хэдэн сар хоол ундаар тордон, 80 кг жинтэй болоход нь барилдуулж эхэлсэн байна. “Миягино” дэвжээний тэргүүн бөх байсан Кообогийн хэлсэнчлэн “унтаад босохдоо л хүч чадал нь нэмэгдэж байсан” Хакүхо бие хаа нь чангаран, удалгүй ирээдүйд юм дуулгах залуу гэж хэлэгдэж эхэлсэн. Дээд зиндаанд орсноосоо л дараагийн ёкозүна гэж хэлэгдэж байв.

2004 оны арваннэгдүгээр сарын тэмцээнд ёкозүна Асашёорюүг окүридаши мэхээр ялж, анх удаагаа аваргыг ялсан байна. 2006 оны нэгдүгээр сарын тэмцээнд Асашёорюүг ялж, гуравдугаар сарын тэмцээнд нь дахин ялав. Энэ тэмцээнд оноо тэнцсэн тул Асашёорюүтэй дахин барилдсан ч өвдөг шороодсон. Энэ барилдааныг тэр үед Монголд телевиз үзэж байсан хүмүүсийн 93 хувь нь үзсэн гэх тооцоо бий. Хакүхо 2007 оны тавдугаар сарын тэмцээнд 15 ялалттай түрүүлэн ёкозүна цол хүртсэнээс эхлэн Японы хэвлэл мэдээлэл Аса-Хакү үе эхэллээ хэмээн албан ёсоор зарласан. Хөх луу, Цагаан гарьдын өрсөлдөөн. Олон жил ганцаараа сүмогийн ертөнцийг үүрч явсан их аварга Асашёорюү ийнхүү өрсөлдөгчтэй болсон юм. Нутгийн дүү хэмээн дуудуулж, ах дүү шиг явсан хоёр бөх энэ өдрөөс эхлэн өрсөлдөж, тэдний өрсөлдөөн сүмог улам сонирхолтой болгож байлаа. 2009 онд Ама озэки болж, Харүмафүжи хэмээх дайчин арслан болсноор энэ өрсөлдөөн улам халуун болсон. 2010 онд Асашёорюү зодог тайлан одсон ч манайхан мэргэжлийн сүмог эзэгнэсэн хэвээр байна.

2002 оны долдугаар сард анх удаа Японы Оюутны сүмогоос монгол бөх сүмод орлоо. Токитэнкү хэмээх А.Хүчитбаатар Токиогийн Хөдөө аж ахуйн дээд сургуульд сурч байгаад “Токицүказэ” дэвжээнд элсэн орсон юм. Тэмцээн уралдаан, шалгалт шүүлэг хослуулан явсаар сургуулиа төгссөн Токитэнкү Монголын анхны бакалавр цолтой сүмоч болсон билээ. Энэ үеэс Японд их дээд, дунд сургуульд суралцан, дадлага хийж байгаад мэргэжлийн сүмод орох залуус гарч ирсэн. Токитэнкүтэй нэг онд мэргэжлийн сүмод Дэвахикари (9-р сар), Араваши, Хошиказэ (хоёул 11-р сард) нар орсон. 2003 оны нэгдүгээр сард Широнорюү, тавдугаар сард Сакигакэ, долдугаар сард Кагамио, Токүсэгава нар мэргэжлийн сүмод орж, монгол сүмочдын бүлийг нэмэв. Харин дараа нь мэргэжлийн сүмо дахь гадаадын бөхчүүлийн тоонд хязгаар тавьснаас сүмод орох манай бөхчүүлийн тоо буурч, 2004 онд Маэноюү, Тамаваши, 2005 онд ганцхан Сэйро, 2006 онд Тоорүгава нар Японд очсон.

Харин 2003 онд Ж.Хайдав арслангийн хүү Бонтэншёо ар гэрийн гачигдлаар зодог тайлж, 2004 онд нь сүмогийн анхны бөхчүүлийн нэг Дайбанжакү сүмогоос гарч, эх орондоо харьсан. 2005 онд Дайтэнзан, Китакасүга, Дайшёочи нар зодог тайлсан. Хакүхог ёкозүна болж байхад Кёкүшюүзан зодог тайлснаар “Ошима” дэвжээнд гадаад бөхийн нэг орон тоо гарч, Японы Гифү Дайичи сургуульд сурж байсан Т.Эрдэнэбаатар орж ирлээ. 2008 онд Аратоши, Таканоива, Азүмарюү нар мэргэжлийн сүмод орж ирсний Аратоши нь Токиогийн Хөдөө аж ахуйн дээд сургуульд, Таканоива Тоттори мужийн дунд сургуульд сүмо барилдаж байсан хөвгүүд байлаа. Ялангуяа Таканоива “Таканохана” дэвжээнд элссэн нь гадаад бөхөд дургүй, хэзээ ч гадаад шавьтай болохгүй хэмээн ярьж байсан Таканохана ояката монгол шавьтай болохыг ихэд хүссэний шинж биз ээ. 2009 онд Г.Мөнхсайхан хэмээх ганц монгол залуу сүмод орсон нь Б.Ганбаатар арслангийн хүү байлаа. Тэр Коконоэ дэвжээнд барилдаж байна. 2010 онд Рюүонами, Кэнго нар сүмоч болцгоосон.

Харамсалтай нь манай чөлөөт бөхийн гавьяат тамирчин Адуучийн Баатархүүгийн хүү Кэнго хэмээх Б.Төртүвшин бэлтгэл дээр толгойндоо хүнд гэмтэл аван, эмнэлэгт эмчлүүлж байгаад 2011 оны тавдугаар сард зодог тайлсан. Кэнгогийн тархинд цус харвасан хэмээн эмч нар оношилсон юм. 2011 оны нэгдүгээр сард Вакамишёо Г.Ган-Эрдэнэ Магаки дэвжээнд, долдугаар сард Такакасүга Касүгаяма дэвжээнд орсон. Тоттори мужийн дунд сургуульд сүмо барилдаж байсан Г.Ган-Эрдэнэ мэргэжлийн сүмод ороод л макүшита, жюүрёогийн бөхчүүлтэй бэлтгэл дээр ана мана үзэлцэж, аль хэдийн “Шинэ Асашёорюү” нэр зүүгээд байна. Харин энэ хугацаанд манай хэд хэдэн бөх зодог тайллаа. Ирээдүйтэй бөх хэмээгдэж байсан Маэноюү гэмтлийн улмаас 2007 онд зодог тайлахаас өөр аргагүйд хүрсэн. 2007 оны арваннэгдүгээр сард сүмогийн анхны алтан хараацайн нэг Кёкүтэнзан Б.Энхбат зодог тайлснаа зарласан.

2008 оны нэгдүгээр сард Н.Цэвэгнямын дүү Н.Лувсандорж зодог тайлан, Японы прорэслингийн клубтэй гэрээ байгуулсан. Тэрбээр мэргэжлийн бөхийн хэд хэдэн тэмцээнд оролцон, сүмо бөхөд сурсан тэсвэр хатуужлаа гайхуулж явна. Тэдний дараа 2010 онд Дайтэншёо, Дайюүбү нар зодог тайллаа. Гэхдээ тэд өөрийн хүсэл зоригоор юм уу хүч чадал нь барагдаад зодог тайлаагүй. Багш нар нь тэднийг албан хүчээр зодог тайлуулсан хэмээн манай хоёр бөх одоо Японы шүүхээр заргалдаж буй. Харин 2011 он Монголын сүмочдын хувьд үнэхээр хар жил болсон. Мэргэжлийн сүмод найрааны хэрэг гарч, Сүмогийн холбооноос найраанд нэр холбогдсон бөхчүүлд зодог тайлах шаардлага тавьсан.

Бөх сонирхогчдын итгэлийг буцаан авахын тулд Сүмогийн холбоо нарийн мөрдлөг явуулалгүй, бүгдийг нь “зодог тайлахгүй бол хөөнө шүү” гэж сүрдүүлсээр бөхчүүл зодог тайлахаас өөр аргагүйд хүрсэн. Эдний дунд манай зургаан бөх байлаа. Жинхэнэ амжилт гаргах насан дээрээ дээд зиндаанд гялалзаж явсан Хакүба, Коорюү, Хошиказэ, Хошихикари, Мооконами, Токүсэгава нар зодог тайлсан. Одоо манай 27 бөх мэргэжлийн сүмод хүч сорьж, аварга, арслан болохоор зүтгэж явна. 1992 оны гуравдугаар сарын тэмцээнээс хойш 2012 оны гуравдугаар сарын тэмцээнийг хүртэлх 20 жилийн хугацаанд Японы мэргэжлийн сүмогийн дохён дээр Монголын 52 бөх барилдаж, Эзэн хааны цомыг 48 удаа хүртээд байна. Дашрамд дурдахад Монгол сүмочдын 20 жилийн ойд зориулсан “Сүмод шингэсэн монгол хөлс” нэртэй ном удахгүй уншигч олны гар дээр очих гэж байна. Энэ номноос та бүхэн монгол бөхчүүлийнхээ амжилт, ялалтын буухиа, хийсэн мэх, авсан шагнал, барилдаан гээд бүхий л мэдээллийг авах болно.

МОНГОЛ СҮМОЧИД

¹ Нийт бөх Он сар

1 Асахитака 1992.03-1993.09

2 Кёкүжиши 1992.03-1992.11

3 Кёкүсэцүзан 1992.03-1992.11

4 Кёкүшюүзан 1992.03-2006.11

5 Кёкүтэнхо 1992.03 ->

6 Кёкүтэнзан 1992.03-2008.01

7 Асашёорюү 1999.01-2010.01

8 Дайбанжакү 1999.09-2004.09

9 Китакасүга 1999.09-2005.03

10 Асасекирюү 2000.01 ->