Энэ зөвлөл нь лиценз эзэмшигчдийн ирүүлсэн орд газрыг ашиглах техник эдийн засгийн үндэслэлд тулгуурлан стратегийн ордод оруулах эсэхийг шийддэг. Мөн орд газрын нөөцийн хэр хэмжээг хүртэл тодорхойлно. Орд газрын нөөцийн хэмжээг тогтоохдоо лиценз эзэмшигчдийн хүсэлтээр их бага тогтоодог гэсэн яриа байдаг юм.

Тэгээд ч Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүд ихээхэн хэмжээний авлига авч орд газрын нөөцийг тогтоодог хэмээн төрийн бус байгууллагууд хардсаар ирсэн. Стратегийн ордод орох магадлалтай, төсвийн хөрөнгөөр хайгуулийн ажил нь хийгдэж нөөц нь багассан тооцоо хийгдэн гадны компаниудын мэдэлд очих болсон билээ. Үүний хамгийн том жишээ бол Ховд аймгийн Цэцэг суманд байрлах Хөшөөтийн нүүрсний уурхай юм.

Тус ордыг 1971 онд Оросын мэргэжилтнүүд нээж 200 сая тонн нөөцтэй болохыг тогтоосон байдаг аж. Гэтэл Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамны Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл 87 сая тонн нөөцтэй хэмээн тооцоолсон гэнэ. Үүнээс улбаалаад Хөшөөтийн нүүрсний уурхайн нөөцийн хэмжээ савлаж эхэлсэн. 2007 онд УИХ-ын гишүүн Л.Пүрэвдорж ЭБЭХЯ-наас тус ордын нөөцийн талаар тодруулга авсан байдаг юм.

Тухайн үед ЭБЭХЯ-наас Хөшөөтийн нүүрсний ордыг 7,411 кклор бүхий агууламжтай 306,1 сая тонн, үүнээс 180 сая тонн нь коксжих нүүрс хэмээн хариу ирүүлж байсан байна. Хөшөөтийн нүүрсний уурхайн нөөцийг улс төрийн зорилгоор багасгаж чадсаны хүчинд стратегийн ордод оруулалгүй авч үлдсэн аж. Тус уурхайн лицензийг БОЯ-ны сайд асан У.Барсболдын хүчин чармайлтаар хятадууд эзэн сууж "Мон Эн Ко" ХХК эзэмших болсон юм.

Ингэснээр Хөшөөтийн уурхай Хонконгт байрлах "Монголиа Энержи Корпорэйшн" олон улсын компанийн түүхий эдийн бааз болон хувирсан билээ. Үүний дараагаар Хөшөөтийн уурхайн нөөц дахин өөрчлөгдөж дэлхий нийтэд зарлагдсан аж. Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа арилжихын тулд ордын тухай хамгийн бодит мэдээллийг зарладаг. Энэ утгаараа "Мон Эн Ко" компани Хонконгийн хөрөнгийн бирж дээр Хөшөөтийн нүүрсний нөөцийг 2,4 тэрбум тонн хэмээн зарлав.

"Мон Эн Ко" компани хөрөнгийн бирж дээрээс 2,7 тэрбум ам.доллар босгож чадсан байгаа юм. Таван толгойн ордоос түрүүлж дэлхийн зах зээл дээр хувьцаагаа зарж эхэлснээс гадна нүүрс угаах үйлдвэрээ Ховдод хил залгаа Шинжаанд байгуулахаар Син Вен хэмээх уул уурхайн групптэй тохирсон байна. Жилдээ 1,5 сая тонн нүүрс угаах хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулагдаж байгаа нь Таван толгой төсөлд томоохон өрсөлдөгч гарч буйг хэлээд байгаа юм.

Син Вен групп нь жилдээ 37,23 сая тонн нүүрсний борлуулалт хийж 46,8 тэрбум юанийн борлуулалт хийдэг аж. Үүнээс үзвэл аварга том нүүрсний мангас Хөшөөтийн уурхайг залгиж эхэлсэн байна. Энэ компани нь "Мон Эн Ко"-д нүүрс угаах үйлдвэр барьж өгөөд зогсохгүй менежментийг нь хариуцахаар болж байгаа юм. Үүнээс үзвэл Хөшөөтийн нүүрсний уурхай эх газрын хужаа нарын мэдлээс гарч хөгшин гүү шиг зарагдаж буй бололтой.

Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл Хөшөөтийн уурхайг гадныханд өгөх эрхзүйн орчныг бүрдүүлж өгсөн. Анх орон нутгийн чанартай жижиг орд хэмээн мэдээлж байв. Тэгвэл тэр орон нутгийн чанартай ордын 2.4 тэрбум нөөцийг хятадууд засмал зам тавиад зогсохгүй олон улсын нисэх буудал, төмөр зам тавиад эхэллээ. Илчлэг муутай, цэвдэгтэй 87 сая тонн нүүрсэнд хөрөнгө зарж ийм их ач холбогдол өгнө гэж үү.

Ховд аймгийн удирдлагууд "Мон-Эн-Ко" компанийн талд орчихсон "Цэцэг сумын нутаг засмал замтай боллоо. Хятадууд явахад зам үлдэнэ" хэмээн хөөрцөглөж байх юм даа. Харин хятадууд 311 км үргэлжлэх хатуу хучилттай замаар баруун бүсийн уул уурхайн баялгийг түүхийгээр нь зөөх бодолтой байгаагаа ил тод зарлаж байгаа юм. Ямар ч байсан Ярантын боомтоор Монгол Улсын уул уурхайн баялаг урсах нь тодорхой болов. Одоогийн байдлаар 100 тонны даацтай 300 гаруй машин нүүрс зөөхөөр болж байгаа аж.

Гэхдээ ил далд туршилтын гэх нэрийн дор "Мон Эн Ко" компани 50 гаруй машинаар нүүрс зөөсөөр байгаа гэнэ. Энэхүү хулгайг аймгийн удирдлага мэдээгүй байснаас гадна тухайн үед мэргэжлийн хяналт 650 сая төгрөгөөр торгоод өнгөрсөн аж. Өдгөө орон нутгийн иргэд "Хоёр жил шахам Монгол Улсын баялаг туршилт нэрийн дор урслаа" гэж байна. "Мон Эн Ко" компанийн захирал, БНХАУ-ын иргэн Лю Чэнг Лин Ховд аймагт 13 тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг аж. Энэхүү тусгай зөвшөөрлөө Син Вен группт зарсан гэх сураг ч байгаа билээ.

Хөшөөтийн нүүрсний ордын баялаг Ховд аймгийн нутгийн зон олонд ямар ч хүртээлгүй гэнэ. Хамгийн бага цалинтай ажилд нутгийн залуус ордог аж. Хятадуудын боол мэт дарамтад байдгаас гадна цаг хугацаандаа ажлын хөлсөө авч чаддаггүй байх юм. Манай сонинд Хөшөөтийн нүүрсний уурхайд гэрээгээр ажилладаг хайгуул, тээвэр, кэмпийн зарим компаниуд наймдугаар сараас хойш цалингаа авч чадахгүй байгаагаа мэдэгдлээ.

Шинэ жил, цагаан сараар ажлын хөлсөө авч чадаагүй учраас тэвчээр нь барагдан компанийн эзэд хэвлэлд хандаж байгаа аж. Нэр бүхий компаниуд (Цаашид хамтран ажиллах бодолтой байгаа учраас нэрээ нууцлахыг хүссэн юм) "Мон Эн Ко" компанид удаа дараа хандан ажлын хөлсөө авъя гэхэд компанийн зүгээс "Мөнгө төгрөг хангалттай бий" хэмээн өгүүлдэг байсан гэнэ. Өөрсдийг ч авч хэлэлцэхгүй байгаад бухимдсан манай компаниуд Хөшөөтийн нүүрсний уурхайн замыг хаах талаар ярилцаж байгаа гэнэ. Энэ талаар "Мон Эн Ко" компанийн харилцаа мэдээлэл хариуцсан ажилтан Х.Гэрэлтуяагаас тодруулахад "Ямар ямар компаниуд ажлын хөлсөө авч чадаагүйг шүүж үзье" гэсэн юм.

Зуун хувийн гадны хөрөнгө оруулалттай "Мон Эн Ко"-д бүтцийн өөрчлөлт орж, мэдээлэл өгчихөөр монгол захирал байхгүй болсон гэнэ. Хөшөөтийн нүүрсний уурхайг Хонконгоос удирдах дээрээ тулаад байгаа бололтой. Зарим нэг эх сурвалжийн мэдээгээр "Хөшөөтийн нүүрсний уурхайн эзэд солигдох гэрээ хэлцэл явагдаад ажлын хөлсөө тавихгүй байгаа юм" гэлээ.

Нэн сонирхолтой нь Хөшөөтийн нүүрсний ордын нөөц өрөм тавих болгонд нэмэгдэж байгаагаас гадна "Мон Эн Ко" компани ашигт малтмалын орд бүхий 330 га газар эзэмшдэг болсноо вэб сайтдаа тавьсан байхыг үзлээ. Энэ хавар элэг буруу хүмүүсийн гараар орсон Хөшөөтийн нүүрсний уурхайг стратегийн ордод оруулах талаар төрийн бус байгууллагууд тэмцэхээр болсон гэнэ. Баруун бүсийг ашигт малтмалыг зөөх бодол агуулж буй Хөшөөтийн нүүрсний зам нутгийн иргэдийн эсэргүүцэлтэй олон удаа тулгарч байсан билээ.