Зах зээлийн эдийн засгийг монголд цогцлоон байгуулсан гэж 22 жилийг өнгөрөөлөө. Одоо ч гэсэн байгуулсаар л яваа гэнэ. Үр дүнд нь монгол хүн баяжсан бус ядуурлын туйлд хүрч гуйлгачин болсон байна. Монголд хэн үүнийг бүтээчихэв.

Монгол хүн бүрийн гар бие оролцож, хөлс хүчээ шингээн байж бүтээн босгосон социализмын далан жилийн бүтээн байгуулалтыг хувьчлал нэр дор хуйвалдан, хувааж, сүйтгэж хэн устгав. Социализмын үеийн гурилын үйлдвэр буудай хийж гурил гаргадаг байсан. Ардчилал болоод зах зээлийн гурилын үйлдвэр гурил хийж буудай гаргадаг болсон болоод төрийн өмчит үйлдвэрүүдийг нурааж тараав уу.

Өнөөдөр гурилын үйлдвэр болон бусад үйлдвэрийг босгоё гэвэл социализмын бүтээн байгуулалтаа давтах л шаардлагатай болж байна. Түүх давтагдах гэдэг ийм л хатуухан юм байдаг даа.
Байгалийн баялаг аливаа улс орны өмч, халдашгүй бүрэн эрхтэй байдаг. Тухайн улс орны ард түмэн түүний үр шимийг хүртэж амьдрах ёстой. Гэтэл монголд, монгол айлын хаалгаар монголын байгалийн баялгийн үр шим орсонгүй. Улс орны баялаг агаарт дэгдэж, усанд живсэн үү чимээ нь сонсогдохоо больж сураг тасарлаа. Үүнийг хэн тэгээд хийчихэв.

Хөгжил гэдэг зөвхөн мэдлэгийн хөгжлийг ярьдаг. Социализмын 70 жилд байгалийн шинжлэх ухаан, инженерийн бүх салбарын мэдлэг боловсролын тогтолцоо, цэцэрлэгээс авхуулаад ерөнхий боловсрол, техникум, их сургууль, академи хүртэл бидэнд бодитоор байсан.

Өнөөдөр монголын шинжлэх ухааны академи гал гаргадаг хүн байна гэж нотолж, академийн тэргүүн нь дэлхий дахинд чөтгөрийн гал гэж нэрлэсэн цөмийн түлшийг бурханы бэлэг гэж хүн төрөлхтний шившиг болж байна. Их дээд сургуулиуд, мэдлэг олгодог байгууллагууд шашин ярьж, мухар сүсгээр давалгаалж байна. Хаа сайгүй ид шид ярьж, галзуу солиотой нь мэдэгдэхгүй толгой нь эргэсэн хүмүүс гүйлдэж байна. Энэ гай гамшгийг хэн тэгээд хийчихэв.
1990 оны ардчилсан хувьсгалын дайсан хэн байсан вэ. Тэр дайснаа ардчиллын зарчимаар шүүн тасалж, дүгнэлт хийж сургамж авсан уу. Ийм зүйл болоогүй гэдгийг монгол хүн бүр сайн мэдэж байгаа. Яахлаараа үүнийг тэгээд хувьсгал гэж хэлдэг, нэрлэдэг билээ.

1990-д оноос хойш эрх мэдлийн төлөөх солиорол, галзуурал талын түймэр адил монгол оронд дүрэлзсэн. Өмдний тэлээгээ ч олигтойхон чангалах чадвар байхгүй нусгай жаалууд төр болж тоглосны гайг авлигын индекс, ардчиллын индекс тодхон харуулж, түгшүүр зарлаж байна.

Монгол улс авлигын индексээр өмнөх оноосоо 4 байр ухарч авлигад идэгдсэн улс орнуудыг тэргүүлж байна. Ардчиллын индексээр бас өмнөх жилээсээ 5 байр ухарч, хангалтгүй ардчилалтай 53 орны тоонд орж дарангуйлалруу өдөр ирэх бүр дөхөж буйг хүн төрөлхтөн ноцтойгоор сануулсаар л байна.
Төрийн эрх мэдлийг хувийн баяжих хэрэгсэл болгож байгаа хүмүүсийг авлигачин, олигархи, төрийн нэр барьсан луйварчин цаашлаад хүн төрөлхтний эсрэг эрүүгийн гэмт хэрэгтэн гэж үздэг.
Төрийн нэр барьсан луйварчид намт төрийг устгана гэж амандаа шулганан шивэгнэх боловч өөрсдөө намаар дамжин монгол хүн бүрийн амьдралыг хулгайлж доройтуулан тэгсэн хэрнээ амьдрал сайжирч байна гэж тохуурхан доромжилж байна.

Ээжийн хэвлийд тээгээстэй монголоо гэж ирэх монголын үр хүүхдийг шим тэжээлийн хомсдолд оруулж, хордуулж, нялх балчир хүүхдүүдийн угжны сүүг хулгайлан тураалд нь оруулж, залуучуудын хөгжиж дэвших амьдралыг үнэгүйтүүлж, идэр насны хүмүүсийн хийж бүтээх бахархалыг нь устгаж, азай буурлуудын тайван амьдрах найдварыг нь алдуулж байна. Ямар их хорлонтой, хорсолтой, хахирган новшийн үүр уурхайнууд вэ.
Сонгууль ойртож байна. Ард түмэн шийдвэрээ гаргах гэж байна. Төрийн нэр барьсан луйварчид нам дамжин монголын амьдралыг цөлмөн оршдог өөрсдийн шимэгчдийн амьдралаа үргэлжлүүлсээр байна. Тэднийг хэн бэ гэдгийг ард түмэн сайн гэгч нь мэдэж байгаа. Монгол хүн бүр олон жил амьдралаараа хохирсноо гүнээ ойлгож байна. Харааж зүхэж байна. Хэнд итгэсэндээ халаглан харуусаж байна.

Ард түмний олигархи гэж сэжиглэж, хардаж, итгэл хүлээлгэхээс татгалзаж байгаа тэр хүмүүсээсээ салахгүй бол улс төрийн нам устан алга болох нь тодорхой. Үүнийг л улс төрийн намын үхлийн цэг гэж нэрлэмээр байна.
Улс төрийн намууд олигархи, хулгайчидтайгаа устсанаар улс төр цэвэршинэ. Үүний дараа монгол төргүй, эзэнгүй байж болохгүй. Тийм учраас парламент дахь цэвэр, монголын төлөө зүрх сэтгэлтэнгүүд өөр өөсдийн ойлголцдог, санал нэгддэг хүмүүстэйгээ нэгдэн нийлж шинэ намын хууль гаргаад бүх намыг татан буулгаж төрөө эмхлэх хэрэгтэй. Ард түмний итгал найдварыг хүлээж монгол орныг хөгжил цэцэглэлтийн замд нь оруулах хэрэгтэй. Энэ л монгол улсын цорын ганц гарц шүү гэдгийг сайн ухаарах хэрэгтэй болжээ.

А.ГАНБОЛД