байх заяатай. Гэтэл улс орон маань бусдын жишгийг дагаж социалист, коммунист чиг баримжаанаас аль хэдийнэ татгалзаж зах зээлд орчихсон байдаг. Хувьд тулгуурласан эдийн засаг бүхий төрд төсвийн хөрөнгөөр хэрхэн ажиллах зарчим байдаг юм бол.

Хувийн сургууль, эмнэлэг, хамгаалалтын “сэкрийт”-тэй өрсөлдөхийн тулд төрөөс үүрэг хүлээсэн үйлчилгээний байгууллагуудын хувийн амьдрал нь хэрхэн зохистой шийдэгдсэн байх ёстой вэ?.

Саяхан нэлээд бужигнуулаад авсан багш нарын ажил хаялт юу болж дууссан бэ?. Цалин нь нэмэгдэх үү?. Нэмэгдээд ч амьдрал нь хэр баталгаатай юм. Багш нарын цалинг бага зэрэг нэмэх нь нэг удаа өвчин намдаах анальгин төдий л юм. Дахиад л толгойн өвчин янгинаад эхлэхээр өөр юу уух вэ?. Тэнд хоцрогдоод байгаа систем нь болохоо байчихаад байна. Улс төр нийгэм шал өөр болчихоод байхад “Хичээлээ сайн заа” гэж загнахаас өөр юм толгойд нь орж ирдэггүй хуучин цагийн нам эвлэлийн кадрууд энэ салбарыг удирдаж явна. Багш нарын Эрээн явж наймаа хийж чадахгүй хэсэг нь сургуульдаа “үнэнчээр” хоцорч одоо гонгиноцгоож байна.

Хатуухан хэлэхэд хэдэн хүүхэд загнаж самбарын өмнө зогсохоос өөр хийж чадах ажил байхгүйдээ дотроо ихэд бачуурдаг бололтой. Овтой овсгоотой хэсэг нь зах зээлд орж ядахнаа хувийн сургуульд залагдан атаархал төрүүлнэ. Мөн багш нарын дараа үеийнхэн улсын сургуульд ажиллахаар ирлээ гэхэд мөн л дутагдах гачигдахаар дүүрэн залуу насаа үдэх үү.

Боловсролын салбарыг удирдахаар давхиж очсон улстөрчид улс төрөө л гэнэ. Өөрөөр хэлбэл ард түмний хүүхдийг “Кээмбрижийн сургуульд” ордог болтол муусайн багш нарыг чангалж байна гэж нийт массаас оноо цуглуулна. Багшаар дарга тавьчихаар арилжааны нийгэмд даанч унхиагүй дээ. “Эрдэм номондоо хичээж эх орондоо шударга сайхан хүн болоорой. Ум мааний бад ний хум” гэхээс цаашгүй. Ер нь багшийн мэргэжил нь мянган жилийн өмнө нээчихсэн шинжлэх ухааныг мянгантаа давтан үглэх зориулалттай, хувь хүнийг өөрийн эрхгүй хоцрогдсон болгодгоороо “Нарт ертөнцөд өөр байхгүй” алба. Тэр зааж байгаа мэдээлэл нь найман настай хүүхдэд цоо шинэ гайхамшигтай болохоос заалгасны маргааш сургууль багш хоёр баяртай. Багш дараагийн найман настанд нөгөө “цоо шинэ” юмаа заахаар багшийнхаа ажилд үлдэж хоцорно. Энэ мэтчилэн шинжлэх ухаанд гэнэт хувьсгал гарахгүй л бол нийгэм яаж ч өөрчлөгдөж байсан үл хамааран 35 үсгээ заасан хэвээрээ насан турш тэндээ хадагддаг юм. Дэлхийн бүх багш нар адилхан. Мэргэжлийн багш нар дотроос арай шинэлэг юм бодох ёстой нь уг нь биеийн тамирын багш баймаар. Тэд хүүхдээ тэмцээн уралдаанаас медаль авдаг болгохын тулд сүүлийн үеийн арга чарга юу болж гээд харах хэрэг хааяа гардаг. Гэхдээ л бөх л бол бөх шүү дээ.

Засгийн газрын боловсролын салбартаа хандсан шийдвэрүүдийн ихэнх нь багш нарын амьдралд хүртээлгүй сэдвүүд байдаг. Компьютер тавьж өгөх, дотуур байрны дээвэр засах, сургалтанд хамруулах, тэргүүний багш цол тэмдэгээр шагнаж онгироох гэхчилэн.

Өнөөдөр багш гэлтгүй нийт төрийн албан хаагчид программ зохиох хэмжээний хамгийн сүүлийн үеийн үнэтэй компьютер төсвөөс авчихсан дээр нь хийх ажилгүй хөзөр тоглоод сууж байна. Ямар ч үр дүнгүй курс семинар нэртэй тойрон аяллаар гадаад дотоод явцгааж улсын хайран мөнгийг сая тэрбумаар нь цацаж байна. Хэтийн ач холбогдлыг огт тооцохгүй баахан ажил жагсааж бичээд тендер гээч юм зарлана. Социализмын үеэс ч долоон дор хүн үнэмшдэг байгаа даа гэмээр том тоотой тендерийн ард шат шатны хулгайч нар оочирлон жаал юм салгаж амьдралаа залгуулна. Тэр нь хэзээ нэг цагт баригдчих вий гэж түгшсээр байгаад аягүй бол өвчин оёг ч тусдаг байх.

Одоо энэ боловсролын салбарыг гайгүй сайн бизнесмэнүүдийн гарт атгуулж үзмээр байгаа юм. Мэдээж хувьд бол гаргахгүй л дээ. Өмнөөс нь гол харламаар үргүй зардлуудыг нь цэгцлээд өгөхөд л үндсэн цалин нь арав дахин нэмэгдэхээр тооцоо гардаг гэсэн. Зөвхөн цалинг нь нэмэхдээ биш эдийн засгийн тооцоотой болчихвол манай боловсролын салбар босоод ирнэ. Боловсрол сайжирвал манай энэ тэнэгүүд цөөрнө. Ийм цөөхөн хүн амтай оронд хүн болгон нэг биш юмыг мэддэг байх шаардлагатай. 27 саяас дээш хүн амтайсан бол ард түмний талаас илүү нь боловсрол байтугай бичиг үсэггүй байсан ч яадаг юм. Сайндаа ч багш нарын төлөө санаа зовоод байгаа юм биш. Хамаг бүтээсэн босгосон, тусгаар тогтнож чадсан бүхнээ улам балайрч байгаа хойч үеийн мангар бацаануудад үлдээнэ гэхээс хайран байна шүү дээ. Хэдэн дарга нарын хүүхдээс бусад нь олигтойхон гагнуур хийж ч сурахгүй ямар сайндаа Хятадаас барилгачин зөөхөв.

Төрийн албаны тогтолцооны дөнгөж цухуйж байгаа оройг харахад л хувааж үрэн таран хийх зориулалттай Сангийн яам бүх хөрөнгийг аялуулдаг. Мөнгө яаж босдог зовлонг ойлгохыг ч хүсдэггүй сургуулийн ня-бо, одоо Ерөнхий менежэр гэх болсон Захирал хоёр мөнгийг хэрхэн устгах шалтаг хайж суудаг. Хоёрт туульт системийн үед капиталистууд социализмын “таван жилийн төлөвлөгөө”, эдийн засагчийн тооцоо энэ тэрийг эхэндээ шоолж байж. Тэгснээ гэнэт санаа аван түүнийг улам боловсронгуй болгон нэн ялангуяа улсын салбар болох сургууль эмнэлэг энэ тэрдээ нэвтрүүлэн амжилтад хүрсэн гэдэг. Гэтэл өнөөдөр манай хувь хувьсгалын бүх салбарт эдийн засагч гэсэн орон тоог хасчихсан. Угаасаа тэд нар нь ч хоцрогдлын туйлууд байсан л даа. Одоо том компани группууд цоо шинэ эдийн засгийн онолд сурцгааж үр дүнгийн, үр ашгийн хэтийн төлөвлөгөө зохион түүндээ орлого зарлагаа зохицуулдаг болжээ. Соц байсан зарим орнууд шүүх хуулийнхнаа бүгдийг нь халаад оронд нь өөр хүмүүс авчирч тогтолцооны хоцрогдлоос гарсантай адил. Хичээлээ зааж байгаа багш нарыг биш түүний удирдлагыг өөрчилж, хөрөнгө цацагч Сангийн яамтай эн тэнцүү хэмнэлтийн, төлөвлөгөөний орчин үеийн комисс, институци, байнгын ажиллагаатай салбар нээвэл энэ замбараагүй гоожоод байгаа мөнгөний бөглөө болж магадгүй. Арай урт өгүүлбэр биччихлээ. Уучлаарай.

Боловсролд хэтийн ба ойрын хоёр төлөвлөгөө зорилт хийн үр дүнгээрээ цалинждаг тогтолцоонд шилжих нь шударга явдал. Тэднээс ямар үр дүн шаардах вэ? Мэдээж хүүхэд. Эрдэмтэн хичнээн, шоронгийн хулгайч хэдийг нийгэмд бэлтгэж өгснөөр нь тэр сургуулийн нэг үр дүнг л лав тооцож болно. Өөр юу байхав. Арын хаалгаар дээд сургуульд элссэн тоогоор биш элсэлтийн шалгалтын нийт оноо авсан баллын дундаж тэр сургуулийн өнгөрсөн жилийн хөдөлмөрийн хөлс мөн үү. Олимпиадын ганцхан аварга торддог бусдад нь хичээл ч заадаггүй багшийг мандуулах биш торгодог систем нэвтрүүлэх. Сургуулийг олон цэцэг тарьсан, бүгдээрээ цахимжсан, коридороо цэвэрлэсэн гэдгээр нь биш хамгийн олон эрүүл хүүхэдтэйгээр нь, хамгийн нуруулаг өсөлттэйгээр нь, олон онцууд биш олон энэрэнгүй үйлсэд оролцсоноор нь үр дүнг тооцох гээд ангайж мэлэртэл нь өөрчлөх хэрэгтэй. Тэгж чадсанд нь сарын 1500 доллар бэлнээр чулуудаж бусдынх нь шээсийг гоожтол өрсөлдүүлээд үз дээ. Хүүхдийг ямар аргаар сургасан нь тэдний эрхийн асуудал. Хүүхэд харин муур оготно барьж чаддаг шиг болох нь манай эх оронд хэрэгтэй байна.

Эд нар ийм зоригтой алхам хийж чадахгүй. Их л сайндаа цалингаа нэм гэж орилолдоно. Хувийн хэвшлийн бизнесмэнүүдэд “эх орны даалгавар” өгөөд боловсрол гэдэг цэргийн албанд дөрвөн жил дайчил. Та нар энийг нэг сайхан болгочихоод хүрээд ирээч. Төрийн албаны хаалгаар шагайхаас л өмнөөс нь уур хүрч нервтээд байх юм. Тэгж байгаа биз.

Ж.ГАНГАА