Сүүлийн 20 жил Дорно дахины анагаах ухааны чиглэлээр бариа засал, ховсын эмчилгээгээр дагнан ажиллаж байгаа “Сэтгэшгүй” эмнэлгийн ерөнхий эмч С.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

-Таныг зорьж ирсэн хүмүүсийн урт цуваа тасардаггүй бололтой. Яриагаа танай эмнэлгийн талаар эхэлбэл ямар вэ?

-Би “Сэтгэшгүй” эмнэлгээ байгуулаад 20 жилийг ардаа орхижээ. Нэг хэсэг Дорнод аймагт байснаа ардчилал өрнөсний дараахан Улаанбаатар хотод ирж байлаа. Тэр үед ажлын орон тоо байхгүй гээд хийх ажил чолдохгүй хэцүү байсан үе шүү дээ. Тэгээд анх хувийн эмнэлэг байдаг гэдгийг сонсч очсоноор миний ажил, амьдралын гараа эхэлсэн гэх үү дээ.

Ер нь аливаа нэг юм зорьсон зорилготой байж л биелдэг гэж би хувьдаа үздэг. Хүүхэд байхын ховсын эмчилгээний тухай сонсч, сонирхдог байсан. Харин одоо ховсын эмчилгээний оргил үед бүрэн хүрээгүй ч Монголын ард түмний багагүй хувь нь надад хандан эмчлүүлсэн байдаг юм. Мэдээж эмчилгээний хувьд надад алдсан эсвэл оносон зүйл байгаа л байх. Гэхдээ оносон нь их, алдсан нь бага гэж боддог. Манай эмнэлэг одоогоор ховсын эмчилгээний гурван их эмч, сувилагч гээд арваад хүний бүрэлдэхүүнтэй ажилладаг.

-Таны үйлчлүүлэгчдийн нэлээд хувь нь нярай хүүхэд байх шиг харагдсан. Эцэг, эхийнх нь ярьж байгаагаар бүгдээрээ тархины доргилттой гэсэн оноштой байгаа нь ямар учиртай юм бол?

-Тархины доргилтыг хэрхэн эмчлэх тухай монгол ардын эмчилгээнд байдаг. Гэтэл өнөөдөр манайхны ихэнх нь харийнхны үзэл суртлаар ажилладаг болсон. Энэ нь Монголын эмч нар, төр засаг нь ч тэр аяараа өөрийн гэсэн үзэл бодол, толгойгүй болж байгаагийн илэрхийлэл юм. Уг нь бид өөрсдийнхөө толгойгоор ажиллаж, амьдрах естой биз дээ. Түүний нэг жишээ нь анагаах ухаанд орж ирсэн асуудал байгаа юм. Тэр асуудал нь тархины доргилт гэж болно.

Тухайлбал, өнөөдөр эцэг, эхчүүд хүүхдээ өлгийдөхөө больсон. Аль болох тааваар нь байлгаж, төреөд удаагүй нярайд хувцас өмсгөчихдөг. Толгойгоо ч даагаагүй нярай хүүхдэд хувцас өмсгөж, нааш цааш нь татаж чангаагаад байхаар хүүхдийн тархи автоматаар доргидог. Түүний нэг жишээ нь манайд аваад ирж байгаа нярай хүүхдүүд байгаа юм.

Эдгээр хүүхдүүдийн тархи доргисоор байгаад дасал болчихсон байдаг. Энэ бол Европын үзэл суртал л даа. Өлгийдөөгүй хүүхэд өсөлт сайтай байдаг л байх. Гэхдээ ингэлээ гээд юу хожих гээд байгаа юм бэ. Хурдан хөлд оруулж, хүүхдээ хоёр, гурван нас хүрмэгц сургаж, мундаг гентэй болгох гээд байгаа юм уу. Ингээд 16 настайд нь их, дээд сургуулийг нь төгсгөөд, ажилчин ангид өгөх гээд байна уу.

Ерөөсөө хүн төрөлхтний бодол ийм л байгаа. Ер нь хүүхдээ хурдан өсгөнө гэдэг дэлхий дахинд явж байгаа хий үзэгдлүүдийн нэг юм. Бид өөрсдийнхөө нэгдсэн ойлголтыг авч үлдэхгүй бол болохоо байлаа.

-Монголын эрүүл мэндийн салбарын өнөөгийн байдалд та хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ?

-Агаарын бохирдол өнөөдөр гамшгийн хэмжээнд хүрчихсэн байгаа. Үүнээс үүдээд хүмүүс хүчилтөрөгчийн дутагдалд ордог. Нөгөөтэйгүүр, тархи, угаарын хийгээр хорддог. Угаартсанаас болж хүн үхдэг. Энэ бүгдийг эрүүл мэнд тапаас нь харахгүй бол утаатай тэмцэж байна гээд баахан мөнгө зараад л байгаа нь сүүлдээ бизнес болчихсон юм уу даа. Одоо Монголын хүн амын 60 гаруй хувь нь ямар нэгэн суурь өвчтэй байна.

Эмэгтэйчүүдийн 80 гаруй хувь нь өндгөвчний өвчтэй. Хүн амын 54 хувь нь сэтгэцийн эмгэгтэй. Сэтгэцийн эмгэг гэхээр манайхан сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй гэж ойлгодог. Бодит байдал дээр тийм биш. Нойргүйдэл, ажлаасаа болоод стресс, ядаргаанд ордог. Хоёр хүний нэг нь ийм эмгэгтэй байна шүү дээ. Тэгсэн хэрнээ яагаад Монголын эрүүл мэндийг авч хэлэлцэхгүй байгаа юм бэ.

Одоо анхаарал тавьж, авч хэлэлцээд байгаа зүйл нь ердөө тоног төхөөрөмж, оношлогооны төв л байдаг. Зөвхөн хүнийг мөнгөөр харсан зүйлийг л яриад байдаг. Ганцхан хийсэн юм нь гэвэл, Монголд бөөр, элэг шилжүүлэн суулгасан. Энэ бол Монголын анагаах ухааны ололт. Бусад нь бол бахь байдгаараа л явж байгаа. Харин манай эмнэлгийн хувьд хүнийг эмгүй эмчлэх бүхэл бүтэн аргачлалыг олж чадсан. Энэ утгаараа өөрийнхөө “Монгол ховс. Био орон зайн эмгэг, эмчилгээ” номоо хэвлүүлэхээр болсон.

-Энэ номныхоо тухай сонирхуулахгүй юу. Германд хэвлүүлж байгаа гэсэн үү?

-Тийм ээ. “Монгол ховс. Био орон зайн эмгэг, эмчилгээ” номоо ХБНГУ-ын Майн дахь Франкфурт хотод төвтэй “Август Фон Гёте” хэвлэлийн компанид хэвлүүлж байгаа. Удахгүй уншигчдын хүртээл болох юм. Номоо Австри, Герман, Щвейцарь улсуудын номын дэлгүүрт худалдаанд гаргах гэж байгаа. Монголын болон дэлхийн ангаах ухаанд био орон зай өөрчлөлт гэсэн цоо шинэ нэр томъёог оруулсандаа баяртай байна. Энэ бол миний 20 жилийн хөдөлмөр юм.

-Ховсын эмчилгээ хийлгэснээр биеийн эсэргүүцэл сайжирдаг гэдэг байх аа. Ингэхэд агаарын бохирдлыг ховсдох аргаар багасгаж болох уу?

-Агаарын бохирдлыг ховсдох аргаар сийрүүлнэ гэж байхгүй. Ховс эмчилгээ хийлгэснээр хүний биеийн эсэргүүцэл сайжирдаг юм. Нэг ёсондоо өвчлөхгүй байх бололцоог бүрдүүлдэг гэж ойлгож болно. Сүүлийн үед хүмүүс био орон зайтай холбоотой өвчлөл болох хараал хийлгэдэг болжээ. Энэ нь био орон зайг өөрчилдөг. 2012 оны арванхоёрдугаар сард болох од гаригийн буд, марс, нар, cap бүгд нэг тэнхлэгт тогтоно гэж яриад байгаа.

Үүнийг хүн төрөлхтөн янз бүрээр тайлбарладаг. Магадгүй дэлхий ертөнц соронзон орны шуурганд ороод ирэхээр, хойд өмнөд туйл нь солигдох ч юмуу, шинээр газар хөдлөлт үүсэх зэргээр хэлж, таамаглаж мэдэхгүй зүйлс гарч ирэх байх. Харин тэрнээс ямар нэгэн өвчин үүсч магадгүй. Хүн төрөлхтөний талаас илүү хувь үхэж ч мэднэ.

Би хувьдаа ингэж л боддог. Учир нь байгапь өөрөө цэвэрших естой. Учир нь нар, cap хиртсэний дараа халдварт өвчний дэгдэлт нэмэгдэх хандлагатай байдаг. Харин 2012 оны арванхоёрдугаар сард болох тэр үйл явдлаас хэн нь амьд, эрүүл саруул үлдэх вэ гэвэл, био орон зай эрүүл хүн л үлдэнэ дээ. Энэ бүгдээс бид ганцхан юмаар урьдчилан сэргийлж чадна.

-Тэр нь юу гэж?

-Нэгэнт би өнөөдөр онолын хувьд мэдэж байгаа юм чинь ганцхан урьдчилан сэргийлэх чадвар бололцоо нь энэ. Тэр бол бариа засал, ховсын эмчилгээ байгаа юм. Одоогоор био орон зайг сэргээх эмчилгээг миний багш, бид хоёр л хийж чадна. Бид хоёроос өөр хүн Монголд байхгүй гэдгийг хаана ч, хэзээ ч хэлнэ. Монголд битгий хэл, Германы том ховсчид ч надтай маргалдаж чадахгүй. Учир нь надад өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж байна.

Тэгээд ч би өөрийгөө дэлхийн хэмжээний хүн гэж боддог. Надад өнөөдрийг хүртэл хэн ч ирээд дэлхийн хэмжээний эмч гэдгээ хэлээгүй. Ганцхан би өөрөө өөрийгөө л хэлж байна. Миний энэ салбарын мэдлэг, хуримтлал, туршлага дэлхийн том эрдэмтдийн бүтээсэн бүтээлүүдийг уншаад харьцуулахад даваад гарсан байхгүй юу. Энэ хуримтлалыг зовж зүдэрсэн Монголын ард түмэн бий болгосон.

-Таны багш тань хэн бэ?

-Батбаяр гэж хүн байгаа. Тэр хүн био орон зайгаар эмчилдэг. Тэр хүнээс өөр хүнийг би олж хараагүй. Одоогийн био орон зай гээд яриад байгаа нөхдүүд бүгд худлаа ярьдаг.

-Ховсоор өөрөөсөө юуг зайлуулж болох талаар хүмүүс хэр их ханддаг вэ?

-Надад юмаа хулгайд алдлаа, хаана байгаа бол, сануулаад өгөөч гэж хүмүүс ирдэг. Тэр хүнийг ховсдоод өөртөө татмаар байна гэсэн эхнэр, нөхрүүд ч байдаг. Ийм үед сэтгэлийн засал хийж өгч явуулахаас биш ховсыг буруу зүйлд ашигладаггүй. Яагаад гэвэл би ховсдохыг сурахдаа зөвхөн хүн эмчлэхэд ашиглана гэсэн болохоор тэр. Тэрнээс гудамжны эсвэл тайзны ховсны чиглэлээр яваагүй. Тэгээд ч би эзэмшсэн мэргэжлийнхээ нэр хүндийг унагаахгүйн тулд ёс жудагтай байхыг хүсдэг. Ойрын 14 жил олон нийтийн газар хамаагүй орж, архи дарс ууж согтож явсангүй. Мэдээж, хааяа найз нөхөдтэйгөө уулзалгүй л яах вэ. Гэхдээ архи дарс хэрэглэдэггүй.

-Та Монголын Уламжлалын Нэгдсэн намын гишүүн явдаг байх аа?

-Тийм ээ. Би чинь Монголын Уламжлалын Нэгдсэн намын ерөнхий удирдах зөвлөлийн гишүүн гэж явдаг. Бид системийн хямрал гэдэг зүйлийг таван жил ярилаа. Одоо ч Монгол Улс тэр аяараа системийн хямралд орсон байгаа. Эрүүл мэнд, улс төр, боловсролын сапбар гээд бүгд системийн хямралд өртчихсөн. Үүнээсээ гарч чадахгүй байна.

-Уучлаарай та гэр бүлтэй юу?

-Надад эхнэр байхгүй. Бид олон жилийн өмнө салсан л даа.

-Та нэгэн үе гурван эхнэртэй болох тухай хуулийг санаачилсан байх аа. Одоо энэ талаархи бодол тань өөрчлөгдсөн үү. Таны гэр бүлийн салалтад арай санаачилсан хууль тань нөлөөлөөгүй биз?

-Үгүй. Бид тэрнээс өмнө зөрчилтэй байсан. Би одоо ч санаачилсан хуулиа дэмждэг хэвээрээ. Энэ бол эрчүүдийг өмөөрсөн асуудал биш. Монголын эмэгтэйчүүдийн хувьд хүний хоёр дахь эхнэр болохгүй гэж боддог нь зөв л дөө. Жишээ нь, Ш.Алтантуяа гэдэг монгол бүсгүй хэдэн жилийн өмнө Малайзид алууллаа. Солонгосоос хичнээн Монгол эмэгтэйн шарил ирлээ дээ. Энэ бүгд юуг хэлээд байна вэ.

Монголын охид, бүсгүйчүүд харийн хүнтэй сууснаар амьдрал сайхан болно гэж боддог. Нөгөө талаар Монгол удам угсаагаа аврах хэрэгтэй биз дээ. Монгол эмэгтэй хятад хүнтэй суулаа гэхэд Хятадаар овоглосон хүүхэд л төрнө. Тэгэхээр дэлхийд гайхагдахаар Монгол цус хэвээрээ байх ёстой юм. Хятадууд, ялангуяа Солонгосчууд Монгол охидуудыг зодоод явж байхад юу ч хэлдэггүй хэрнээ Монголчууд нам гэж талцаж байна. Ард түмнийг хоёр хуваачихлаа. Одоо жендер гэдгээрээ талцаж эхэлсэн.

Монголчууд өөр хоорондоо суусаар байгаад цус ойртож байна. Хүн амын 1420 хувь цус ойртолттой. Тэгсэн хэрнээ манайх энэ тухай огт ярьддаггүй. Намайг үнэн үг хэлэхээр үзэн яддаг. Надад өнөөдөр эрүүл мэндийг даатгалтай болгоод өөрийнхөө бизнесийг хийе гэсэн бодол алга. Зарим нэг нь Хүрэлбаатар эмч өөрөө бизнес болгох гэж байгаа хэмээн ойлгодог бол эндүүрэл. Тэгээд ч би даатгалд чинь хамаарахгүй. Хүсвэл надад мөнгөө төлөөд үзүүлнэ биз. Тэрнээс би даатгалаас мөнгө авахгүй. Гэхдээ даатгал Монголын ард түмэнд хэрэгтэй.

-Таныг бөө болсон гэж сонссон. Үнэн үү?

-Үгүй ээ. Би бөө болоогүй. Хүн надад бөө удган болоорой гэж бөөгийн өмсгөл өгсөн. Тэрнээс энэ бол миний явах зам биш. Хүрэлбаатар алдсан ч оносон ч эмчээрээ дуусна.

-Урлаг, спортынхон танд хэр их ханддаг вэ?

-Би урлаг, спортынхны ихэнхийг нь танина. Хааяа ирж бариулдаг. Гэхдээ би нэрийг нь хэлэхгүй. Нөгөөдүүл чинь онигоонд орно шүү дээ. Ер нь бол өнөөдөр миний бухимдал бол асар их байна. Төр нь түвшин бол ард түмэн амгалан байна. Тийм учраас Монголын төрд ухаантай сайхан хүмүүс гараасай гэж би бодож байна. Өнөөдөр нам эвсэл гэж би туйлширмааргүй байна. Одоо бид үлдсэн 20, 30 жилд юу хийх үү. Талцаад байх уу. Одоо болимоор юм.

 Ч.Анна
Эх сурвалж: “Нийслэл таймс”