Гавьяа шагнал үнэ хүндээ алдаад байгаа энэ үед харин түүний энэ шагнал нүдээ олсон шагнал байсан гэхэд хэн ч маргахгүй. Харин ч бүр зарим нь Найдандорж найруулагч чинь одоо хүртэл гавьяат аваагүй байсан хэрэг үү гэж гайхаж хүлээж авна билээ. Энэ нь түүнийг аль хэдийнэ энэ шагналын ззэн болох гавъяатай хүн гэдгайн баталгаа. 2011 оны отгон гавьяатыг “Хөөрөлдөхүй” буландаа урилаа.

-2012 оны босгон дээрээс эргэн харахад 2011 онд хийж бүтээнэ гэсэн төлөвлөгөө тань хэдэн хувьтай биелсэн байна. Алдаа оноо, амжилт бүтээлийн aль нь давамгайлж байна?

-2011 оныг бид ёстой солиотой юм шиг өнгөрөөлөө. Юу гэхээр улс даяараа бид тои ойнуудыг тэмдэглэлээ. Түүнтэй давхцаад театрын 80 жилийн ой боллоо, Энэ ойг угтаж манай театрын хамт олон 1.5 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй ажлыг хийхээр төлөвлөсөн байсан. Эдгээр ажлууд маань 99 хувийн биелэлттэй байна. Монголд мэргэжлийн театрьш байгууллага үүсч хөгжсөний 80 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлнэ гэдэг хариуцлагатай бөгөөд их ажил байлаа.

Нэгд, үүний ард гарлаа. Түүнээс гадна энэ театрыг 50 настай байхад нь 50 жилийнхээ ойг хийж байхад нь, би алтан тайзан дээр нь анх гарч байсан. Харин өнөөдөр 80 жилийнх нь ойг тэмдэглээд явна байна. Энэ бол тэр бүр хүнд олдохгүй хувь зохиол.

Хоёрт, 80 жилийнх нь, босгон дээр Монголын театрыг үүсгэн байгуулагчдын нэг, Монголын хамгийн анхны жүжигчдын нэг, анхны зохиолчдын, анхны найруулагчдын нэг Донровын Намдаг гэдэг энэ эрхэм хүний “Оролмаа” гэж жүжгийг нь гypaв дахь тавилтаар нь би найруулан тавилаа. Энэ цаг дор театрын гол ачааг үүрч яваа уран бүтээлчид дээр түшиглэж энэ жүжгийг цоо шинээр найруулан тавьсан. Өөрөөр хэлбал урьд өмнөхөөс огт өөрөөр Нандандоржийн гэсэн нэр дор Найдандоржийн найруулгаар Д.Намдагийн “Оролмаа”-г 2011 ойд хийлээ.

Энэ бол мииий хувьд нэр хүндийн асуудал. Тэр тусмаа Донровын Намдагийн мэндэлсний 100 жилийн ойгоор бас Монголын театрын суурийг тавилцсан энэ хүний Төрийн тагнал хүртсэн бүтээлийг нь найруулж тавина гэдэг бол миний хувьд том ажил. Ямар ч байсан бид энэ жүжгийн тайзнаа дахин тавьж Намдаг гуайнхаа ойд бэлэг барилаа.

-2011 оны хамгийн отгон гавьяат нь та байлаа. Их утга учиртай өдөр энэ алдрыг хүртлээ. Ер нь нь шагнал таны хувьд?

-Өнгөрсөн жил маш олон ойнууд тохиолоо гэж би түрүүнд хэлсэн. Тусгаар тогтнолын олон баярууд бас боллоо шүү дээ. Ялангуяа тусгаар тогтнолын өдөр энэ шагналыг авна гэдэг миний хувьд бэлэг дэмбэрэлтэй хэзээ ч мартагдахааргүй сайхан үйл явдал байсан. Үзэгч түмэн мань мэдэж байгаа байх. Найдандорж голдуу нийгмийн сэдэвтэй, тусгаар тогтнол улс төрийн сэдэвтэй жүжгүүд тавьдаг гэдгийг. “Хориотой жүжиг”, ‘Тамгагүй төр” гээд миний тавьсан жүжгүүдийн аль аль нь энэ сэдэвт харьяалагдана.

Тусгаар тогтнол гэдэг зөвхөн Найдандоржийн юм биш. Ерөөсөө Монголын ард түмний үеийн үед хөндөж байсан эмзэг сэдэв. Энэ сэдвийг тойрч уран бүтээл хийж болохгүй. Ялангуяа улс эx орон бүрэн бүтэн байх, эвтэй найртай байх, зөв шударга байх, үнэн байхыг эрмэлзэж буй цаг дор энэ сэдэв их хэрэгтэй. Монголчуудын үнэт зүйл нь тусгаар тогтнол. Ийм сайхан баярын өдөр төрөөс ийм том хайр хишиг хүртлээ.

Нэг үгээр хэлбэл Найдандорж энэ өдөр төрийн хүн боллоо. Төрд данстай уран бүтээлч боллоо гэдгийн илэрхийлэл нь энэ шагнал юм болон уу гэж би хүлээж авсан. Нөгөө талаар Монголын театрын 80 жилд найруулагчдын оруулсан хувь нэмрийг үнэлсэн үнэлэлт юм болов уу гэж бодсон. Энэ өндөр нэр хүндийг хүртэнэ гэдэг бол мэдээх Монголын cop болсон уран бүтээлчидтэй хамт уран бүтээлээ хийж тэдэнтэйгээ үргэлж хамт байсных. Бас бие биеэ үргэлж ирлэж байсных. Жүжигчин, театр, тайз, хөгжмийн зохиолч, жүжгийн зохиолч, зураач, тайзны ажилчингүйгээр бол Найдандорж бол юу ч биш шүү дээ. Ард түмний сэтгэлд хоногшиж үлдсэн бүтээлүүдийг хамт хийсэн уран бүтээлчдэдээ л их баярласан. Бас бурхнаас авьяастай төрүүлсэн эцэг эхдээ баярласан. Багш нартаа. хамт, сурч байсан ангийхандаа маш их баярлacaн даа. Эцч бүхэн л намайг өдий зэрэгт хүргэсэн гэж бодож байгаа.

-Цагаа олсон, нүдээ олсон шатнал хүмүүсийг туйльн ихээр баярлуулдаг гэдгийг таны шагнал баталсан. Өөрөөр хэлбэл таныг Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн болсон гэхэд баярлаж байсан хүн маш их байсан. Танд ч бас энэ нь анзаарагдсан байлгүй?

-Магтаал сонсох. шагнал авах мнннй хувьд их хүнд байдаг. Яагаад гэхээр тэр магтаал, шагнал болгоны ард Найдандоржийн нуруун дээр ачаа нэмэгдэж байдаг. Энэ утгаараа надад баяр xүpгэж байгаа хүмүүсийн үг надад хэцүү байсан. Өнөөдөр шагналын үнэ цэнэ ямар болсон билээ. Болох болохгүй янз бүрийн хүнд шагнал өгдөр болсон цаг үе. Тэднийх нь нэг нь би болчихож байгаа юм биш байгаа гэж би санаа зовж байсан. Ер нь янз янзын л юм бодогдож байсан. Баяр хүргэж байгаа хүмүүсийн дунд “Одоо л чи гавьяат авч байгаа юм уу” гэх хүн ч байсан. Ингэж хэлж байсан хүмүүсээс бол урам авч байсан. Нөгөө талаар бид нар ямар нийгэмд амьдарч байгаа билээ, ямар цаг дор байгаа билээ гэдгийг бас бодох хэрэгтэй. Ер нь шагнал, магтаал бүрийн дараа Найдандоржийн үүрэх ёстой ачаа нэмэгддэг гэдгийг дахин ойлгож авсан даа.

-Ингэхэд Нандандорж урлагийн их далайд хэзээнээс эхлэн орсон юм бэ?

-Энэ талаар ч их ярьсан даа. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Батзаяа бид хоёр нэг байрны хүмүүс. Намайг дөрөвдүгээр ангид байхад Өсвөрийн залуу алиа хошин шогчдын бүлгэм гэж байгуулагдаж түүнд Б.Батзаяа намайг хөтөлж аваачиж оруулж байсан юм. Энэ бүлгэмд байхдаа “Өвгөн партизани яриа” гэдэг жүжигт гамин болж тоглон урлагт анх хөл дүрж байсан юм. Харин түүнээс өмнөх үе гэвэл 28 дугаар cypгуултай холбоотой. Би 28 дугаар сургуульд нэгдүгээр ангид орж байсан юм. Манай анги даасан багш Гомбо гэж хөгжмийн багш байлаа. Манай анги 42 хүүхэдтэй. Гомбо багш бидэнд бүгдэд нь мандалин хөгжим бариулаад до ре ми па гээд л гам уншуулж сургаж байсан.

Ер нь багаасаа л урлaгтaй холбогдох хувь зохиолтой байсан хүн. Урлагийн буянаар, aлтaн тайзнихаа буянаар урлагт донтож өдий зэрэгт хүрлээ. Монголын театрт би хийгээгүй ажил гэж байхгүй. Би жүжигчий хийж байсан, найруулагч хийж байсан. одоо ерөнхий найруулагч хийж байна. Бас бүхэл бүтэн хоёр курс төгссөн багш, хамтлаг хүртэл байгуулж захирлаар нь ажиллаж байлаа. Ингээд бодохоор би энэ 30 гаруй жилийн хугацаанд энэ салбарт өөрийнхөө хийж чадах бүхий л юмыг хийжээ.

-30 жилийн өмнө Оролмаа эх жүжигт тоглож байлаа гасэн. Шинэхэн жүжигчин алтан үеийнхэнтэй хамт ажиллана гэдэг ховор тохиол шүү?

-1983 онд шиг санагдаж байна. “Оролмаа эх” жүжгийг Москвагийн театрт тоглож байсан юм. Тэгэхэд би олны хэсэгт тотлож байсан. Ардын жүжигчин Ганаа. Гомбосүрэн, Жамсранжав, Цэрэндагва, Мэндбаяр гуай гээд л аваргуудын хормойноос зүүгдээд гүйдэг байлаа даа.

-Чанартай сайн уран бүтээлийг үзэгч түмэндээ хүргэхийн тулд найруулагчид жүжигчдэд багагүй зэм хүртгэж байгаа харагддаг. Ардынуудыг ч баалах үе бас байх юм билээ. Ард түмннй хүндлэлийг хүлээсэн мундгуудыг загних хэцүү биш үү?

-Баалахаа хүрвэл ганц нэгээр зогсохгүй л дээ. Манай театрын хамгийн бага зэрэггэй жүжигчин гэхэд бакалавр зэрэгтэй. Тэгээд л тэрнээс дээш алдар цолтой гавьяатууд, ардынууд, хөдөлмөрийн баатрууд ажилладаг. Эдгээр хүмүүс бол найруулагчийн уран бүтээлийнх нь гол багаж зэвсэг нь юм. Ийм мэргэжил дэлхийд өөр байхгүй. Нэг үгээр хэлбэл ийм боловсролтой мэдлэгтэй, Монголын шигшигдсэн авьяастнууд, cop болсон хүмүүс театрын найруулагчийн гол багаж зэвсэг болдог. Дөнгөж төгсөөд ирж байгаа жүжигчин, олны хэсэгт тоглож байгаа оюутан, ардын жүжигчин ч ялгаагүй бүгд найруулагчийг сонсож, найруулагчтай ур ухаанаа уралдуулж уран бүтээлээ хийдэг. Энэ бол театрын зарчим. Тэр хүн Ардын байна уу, Хөдөлмөрийн баатар байна уу хамаагүй загнахаа хүрвэл адилхан л загнана, хашгирахаа хүрвэл адилхан л хашгирна. Бас аргадахаа хүрвэл адилхан аргадна, магтахаа адилхан л магтана.

Aлгa ташилтаа бүгдээрээ цуг хүлээж авна. Энэ бол манай ажлын онцлог. Би гавьяат, би ардын, би олон жил ажилласан хөгшин хүн гэж найруулагчийн өөдөөс нэг л үг дуугарахын бол маргааш нь театраас хөөгддөг. Ийм зарчимтай юм. Тийм учраас манай театрт тийм ёс суртахуунгүй хүн байдаггүй. Байж ч болохгүй. Үүнийг бид хаа хаанаа хэддэг. Ер нь алдар цол ажлын явцад бол ердөө ч садаа болдоггүй. Ажлын явцад жүжигчин гэдэг утгаар нь найруулагч харьцана. Найруулагч хэлсэн бол жүжигчин түүнийг хийх л ёстой. Бүр даалгавартай үүрэгтэй. Хэрвээ чадахгүй бол арга хэмжээнд ордог театрын дотоод хуультай.

-Мэдээж цаад хүний хичээл зүтгэл бас их нөлөөлөх байх тийм үү?

-Би сая хэллээ шүү дээ. Найруулагчтай оюун ухаанаа уралдуулдаг гэж. Хүн бүр ижилхэн авьяастай, туршлагатай биш шүү дээ. Тиймээс тэр болгоныг найруулагч урдаас нь чиглүүлж залж байдаг. Өөрөөр хэлбэл амьд хүнийг уран бүтээлээр нь хөглөж дагуулж уран бүтээлийг үзэгчдэд хүргэдэг тэр гүүр нь, тэр нүд нь, тэр толь нь найруулагч байдаг. Найруулагчгүйгээр жүжигчин тайзан дээр гарч жүжгийн рольд тоглоно гэдэг бүтэшгүй зүйл. Тийм учраас театр найруулагчийн мэргэжил бий болгосон юм.

-Шинээр найруулан тавьсан жүжгийнхээ нээлтийг та хаанаас үздэг вэ? Хамгийи эхний суудалд уу эсвэл бүр хамгийн хойно нь уу?

- Би жүжгийнхээ нээлтийг үзэж чаддаггүй. Яагаад гэвэл их хүнд байдаг. Маш нарийн тopгoн мэдрэмжээр жүжгийг тайзан дээр тоглодог юм. Нэг жаахан xөr алдагдахад л би тэнд бачуураад явчихна шүү дээ. Тэгж бачуургахгүйн тулд үзэхгүй байсан нь дээр. Чанга яригчаар сонсоод л өрөөндөө сууж байдаг. Тэгээд дуусахаар нь тайзан дээр гарч ирж ёсолдог. Харин гурав, дөрөв дэх өдрийн тоглолтоос миний тависан жүжиг яг тэр чигтээ хадгалагдаж байна уу үгүй юу гэдгийг орж шалгадаг. Нээлт хүртлээ Найдандорж бүх юмаа зориулаад зарцуулаад жүжигчдэдээ хэлэх юмаа хэлээд дуусчихсан.

Энэ жүжигчин миний санаанд хүртэл тоглолоо. энэ жүжигчин илүү тоглолоо, харин энэ жүжигчин миний хэлснээр тоглож чадахгүй нь ойлгомжтой боллоо гэдгээ мэдчихсэн тохиолдолд дахиад нээлтэнд орж өөрийгөө зовоох шаардлага байхгүй. Аягүй бол нээлтэн дээрээ “стоп” гээд зогсоочихоод дахиад эхнээс нь гээд хашгирчихна шүү дээ. Тэгж хашгирахгүйн тулд нээлтээ үздэггүй.

-Найруулагчийнхаа хувьд миний энэ жүжиг хамгийн сайн болсон гэж үнэлдэг жүжиг тань?

-Би энэ 30 жилийн хугацаанд муу жүжиг хийгээгүй. Бүх жүжгэндээ би өөрийгөө дуустал зориулсан. Үзэгчид шүүмжлэгчид судлаачид бол сайн мууг нь ялгаж Хэлэх байх. Би бүх зүйлээ шавхаж жүжгүүдээ хийдэг болохоор миний энэ нь сайн, энэ нь муу, энэ нь тийм ийм гээд хэлээд байх юм байдаггүй.

-Тэгвэл хэдийд би ер нь их зөв мэргэжил сонгочихжээ гэж бодож байв?

-Анх би энэ мэргэжлийг сонгохдоо л тэгж бодсон. Би одоо болтол түүндээ үнэнч байгаа. Намайг найруулагч болоход олон хүн эсэргүүцэж байсан. Найдандоржоо чи бол найруулагч биш, жүжигчин. Жүжигчин жүжигчиндээ энэ театрын ирээдүйтэй, итгэлтэй сайн жүжигчин. Найруулагч болж өөрийгөө эвдээд яахав. Чамайг хүлээж байгаа энэ олон дүрүүдийг хаяж явах эрх чамд байхгүй гэж энэ театрын олон ахмадууд надад хэлж байсан. Гэвч би бүгдийнх нь үгийг сөрж “Yгүй би найруулагч болно” гээд явсан. Энэ бол миннй хувьд хамгийн зөв сонголт байсан. Одоо хүртэл би энэ сонголтондоо итгэлтэй байгаа. Найруулагч болсондоо би хэчээ ч харамсч байгаагүй.

-Ард иргэдийн дундах жүжигчдийн нэр хүнд, хүмүүсийн театр руу тэмүүлэх тэмүүлэл таныг жүжигчин гэж мэргэжлийг сонгоход нөлөөлсөн байж болох уу, та юу гэж бодож байна?

-Жүжигчдийн нэр хүнд одоо ч иргэдийн дунд өндөр хэвээр байгаа. Харин миний мөрөөдөл бол сайн жүжигчнээс сайн найруулагч. сайн уран бүтээлч л болох байсан. Монголын театрт хэрэгтэй олон уран бүтээд хийх юмсан гэж л хүссэн.

-Драмын театрын тайзан дээр таны чин сэтгэлээсээ хүсч, тэмүүлж тавьсан хэний ямар жүжиг вэ?

-Театр цаг хугацааг, нийгмийг маш сайn мэдэрч байх ёстой. Өнөөдөр бидэнд ямар юм хэрэггэй байна түүнийг театр хөндөх ёстой. Ингэж хөндөж тавихдаа хамгийн cop болсон бүтээлийг л таних хэрэтэй. Тэгэхээс Найдандорж Шекснирийн тэр жүжгийг тавих юмсан гэж мөрөөдөж болохгүй. Энэ бол их өрөөсгөл ойлголт. Яг цаг тухайн үеч мэдэрч түүнд тохирсон жүжиг тавих хэрэгтэй. Тухайлбач өнөөдөр Монголын амьдралд юу болж байна. өнөөдөр монголчуудын сэтгэл оюунд юу дутагдаж байна, юу хамгийн эмзэг байна түүнийг л найруулагч болоод уран бүтээлчид хөндөж хийх ёстой юм.

Киноны уран бүтээлчид мөн ялгаагүй. Нэг утгаараа энэ. Нөгөө утгаараа Найдандорж дэлхийн сонгодгуудаас гэхэд Шекспир болон Молерийн зохиолуудыг тайзан дээр тавьсан. Монголоос гэхэд Л.Ванган, Д.Намдаг, Б.Лхагвасүрэн гээд л олон зохиолчийн cop болсон олон жүжгийг тавилаа. Cop болсон бүтэчлүүд дээр ажиллана гэдэг нэр төрийн хэрэг л дээ. Гэхдээ тухайн цаг үеэс шалтгаалан тавих жүжиг сонгогддог. Тухайлбал намайг “Хорнотон жүжиг”-ийг тавихад талбай дээр олон хүн жагсаж олон нам хөдөлгөөнүүд шинээр гарч ирж байлаа.

Нийгмийн амьдрал ямар байсийг хүн бүхэн л мэдэж байгаа Томчуудын хүүхдүүд хар тамхитай холбогдож шоронд ороодл бужигнаж байсан үе. Энэ үед “Хориотой жүжйг” гэж зохиолыг Найдандорж “Х-ТҮЦ” хамтлагийн жүжигчидтэй хамтарч хийсэн, Тэгэхэд талбай дээр зогсож байсан залуучууд “Найдан найруулагчаа та бидээс илүү томыг тайэан дээр хийчихсэн юм байна. Дуугарах ёстой юмаа та дуугарч чадсан байна” гэж хэлж байсан, 1990-ээд онд хүмүүсийн амьдралыг үзэх үзэл өөрчлөгдсөн учраас бид 1996 онд “Ромео Жулетта”-г тайзан дээр тавьсан. Нийгэм өөрчлөгдөхийн хажуугаар бидний оюуны үнэт зүйл маань өөрчлөгдөж байдаг. Өөрөөр хэлбэл бурхнаас хүмүүн бидэнд заяасан бие биеээ хайрлах хайрыг хөндөж үзэгчдэдээ өгнө гэдэг бол тухайн үеийн л шаардлara байсан. Энэ шаардлагын дагуу “Ромео Жулатта”-г тайзан дээр тавьсан.

-Тэгвэл одоо Монголчууд яг юyгaap цангаж байна?

-Үнэнээр цашаж байна. Үнэн юм хаана байна, хууль хаана байна, төр хаана байна. Бидний үнэт зүйл юу болж байна, бид хэний тоглоом болох гээд байна гээд бүх юмны үнэнийг мэдмээр байна. Би түрүүнд хэлсэн тусгаар тогтнол гэдэг бол Монголчуудын хамгийн эмзэг сэдэв гэж. Ер нь иргэн хүн Tөp барьдаг юм уу мэргэн хүн төр барьдаг юмуу гээд л асуудлууд үүсч байна. Гэх мэтчлэн бидэнд бодож санаж сэрэмжлэх юм их байна. Энч тухай жүжиг хийх юмсан гэж бодож байна.

-1990-ээд онд нийгэм солигдож хүмүүс театрт очих нь битгий хэл талхаа авч чадахгүй хэцүүдэж байсан. Гэвч жүжигчид л мэргэжилдээ үнэнч үлдсэн. Тэдний нэг нь та?

-Олон хүн тэр үед ажил мэргэжилээ орхиж ганзагын наймаа явсан. Хаа очиж манай драмын жүжигчид л гахай үүрээгүй. Хэдийгээр амьдрал хүнд байсан мэргэжилдээ үнэнч байсан, Театр рүү зүглэж үзэгчдийн жим балрах шахсан байсан ч яг цаг үеэ олсон зөв юм билээ. Бурхнаас надад жаахан авьяас заяаж би түүнийгээ сургууль номоор явж “хөрөнгө” болгосон. Миний энэ “хөрөнгө” галд шатахгүй, усанд урсахгүй, хүнд хулгайлагдахгүй, Байгалаас надад өгсөн энэ том хөрөнгөөрөө амьдрахгүй би өөр юугаар амьдрах юм бэ, ТҮЦ-ээр би амьдрахгүй, барилгаар бй амьдрахгүй, газар худалдаад бй амьдрахгүй ш дээ.

-”X-ТҮЦ”-ийн эахирал байсан Найдандорж яагаад дахиад УДЭТ-таа ирэх болсон юм бэ?

-Би энэ театрыг 50 настай байхад нь анх хол тавьсан гэж түрүүнд хэлсэн. Энэ хамт олны дунд бй өдий зэрэгт хүрсэн. Энэ театртай байнга холбоотой байсан. “Х-ТҮЦ” хамтлаг ч гэсэн энэ л театраас салбарлаж гарсан. Ер нь Найдандоржид өөр буцах газар байхгүй л дээ, Одоо очих газар бол театр. Алтан-Өлгий хоёр л байна ш дээ. Өөр хаашаа очих юм. Тийм учраас энэ гал тогоондоо ирсэн, Манай хамт олон намайг санасан, бй хамт олноо санасан. Найдандорж хаана хэрэгцээтэй байна тэр газраа л байна.

Энэ бол арын хаалгаар хийдэг ажил биш. Ер нь арын хаалгаар жүжигчин болдоггүй арын хаалгаар Ардын боддоггүй юм, арын хаалгаар од болохгүй ш дээ. Хэн хэзээ хаана хэрэгцээтэй байна, өнөөдөр ямар жүжигчин ямар жүжигт хэрэгтэй байна тэр гaзраа л байх ёстой. Тэр л зарчмаар Найдандорж энд ажлаа хийж байгаа.

Х.Алтан
Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”