бололтой.Өнгөрсөн мягмар гарагт тус компанийн ашиглалт хариуцсан дэд өрөнхийлөгч Курт Чөрч гэгч халагдсан ажилчдадаа барьцаалагдлаа хэмээн сүржигнэснээр “Саусгоби сэндс” ХХК-ийг олны анхаарлын төвд оруулсан.Монголчууд биднийг хоёр толгойгоо ярьж, хэрэлдэж суух зуур гадныхан эднээс дутахааргүй баялагтай томоохон ордуудыг сэмхэн хуваагаад авчихсан. үүний нэг жишээ бол “Саусгоби сэндс” ХХК.

Чоно борооноор гэдэг шиг Оюу толгойн асуудал шуугиж байх үөд буюу 2007-2008 онд “Саусгоби сэндс” ХХК өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын нутагт орших Овоот толгойн нүүрсний ордыг өөрийн болгосон. 2007 оноос хойш үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн тус компани өдгөө ашиглалтын 303 км.кв талбайг хамарсан, 600-700 сая тонн нүүрсний нөөцтэй Овоот толгой, Цагаан толгой, Сүмбэр билүүт гэх гурван том ордыг эзэмшдэг. Одоогоор Овоот толгойн ордод олборлолт, Өмнөговь аймгийн найман сумын нутагт хайгуул хийж байна. Ерөнхийдөө өмнөговь аймгийг өмчилчихсөн гадны томоохон хөрөнгө оруулагчдын нэг. Товчхондоо Канадаас хэн нэгэн хөрөнгө оруулагч орж ирээд л гуравхан жилийн дотор асар их баялагтай ордод эзэн сууж, хөрөнгө босгож байгаа нь гайхалтай хийгээд хорсолтой. Хамгийн гол нь “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн энэ байдал монголчуудад С.В.Паушокийн “Алтан дорнод Монгол” ХХК-ийг эрхгүй санагдуулах болов.

Учир нь Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй “Саусгоби сэндс” ХХК аажмаар монголчуудаас, Монгол ажилчдаас дөлж, Монголын гэх хүрээллийг хумиж эхэлжээ. Яг л “Алтан дорнод Монгол” ХХК-ийн жишгээр.

Эхлээд Монгол талын удирдлагууд, дараа нь монгол ажилчид, сүүлд нь баялгаар нь мөнгө босгоод Монголоос зугтдаг. Эцэст нь Монгол Улс С.В.Паушок мэтийн эх орны хөрсийг онгичсон тэнүүлчдийн хэдэн зуун тэрбумын өрөнд унаж, арбитрын шүүх дээр муугаа үздэг шүү дээ. үнэндээ Засгийн газар иймэрхүү маргааныг шийдвэрлэх гэж хэд хэдэн удаа арбитрын шүүхэд гомдол гаргаж байсан боловч ялсан нь тун цөөхөн. Өмгөөллийн хөлс энэ тэр гэж сая сая ам.доллар цацаад л хоосон гуяа ганзагалаад ирдэг. Тэгвэл “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн удирдлагуудын гаргаж буй үйл хөдлөл, тушаал шийдвэр нь яг ийм байдлаар үргэлжилж байна.

Тухайлбал Ашиглалт хариуцсан дэд өрөнхийлөгч Курт Чөрч, Овоот толгой уурхайн өрөнхий мөнөжөр Жастин Капла тэргүүтэй “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн удирдлагууд Овоот толгойд олборлолт явуулж эхэлснийхээ дараахан Монгол талын удирдлагуудыг нэг нэгээр нь хавчиж, ажлаас нь халсан. Ингэснээр энэ компанид Монгол талыг хариуцсан удирдах албан тушаалтан нэг ч үлдээгүй. Одоо “Саусгоби сэндс” ХХК 100 хувь хөрөнгө оруулагч талын мэдэлд шилжлээ.

Монгол талын удирдлагуудыг цэвэрлэснийхээ дараа монгол ажилчид руу давшилж эхлээд байна. өнгөрсөн оноос эхэлсэн уг асуудал даамжирсаар одоогийн байдлаар 49 монгол ажилчин халагдчихаад байгаа. Халах халахдаа ажилчдад бүр гэмт хэргийн шинжтэй хандаж, “өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдсөн” гэх хууль бус өргөдөл дээр хүчээр гарын зуруулсан байна. Тэднийг халсныхаа дараа энэ талаар дурсахгүй байж чадвал шагнал болгож 500.000 төгрөг өгнө гэжээ. Курт Чөрч гэгч ажилчдаа хэрэв хэл ам гаргавал Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулагчтай нэг ч компанид ажиллах боломжгүй болгоно хэмээн сүрдүүлсэн байна. Компанийн зүгээс эдгээр монголчуудыг халсан шалтгаанаа үйлдвэрчний эвлэл байгуулах гэсэн, удаа дараа цалин нэмүүлэх шаардлага тавьсан гэх зэргээр тайлбарлажээ.

Энэ бол “Алтан дорнод Монгол” ХХК-д давтагдаж байсан үйлдэл. Одоо “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн удирдлагуудад Монгол Улсыг өрөнд оруулж, ордуудаа зарчихаад гадагшаа зугтах л үлдэж байх шиг байна. Энэ тохироо нь бараг хийгдчихсэн гэхэд болно. өөрөөр хэлбэл “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн үйлдэл “Алтан дорнод Монгол” ХХК-ийг бодвол хэтэрхий хурдан өрнөж байна.

2009 онд эднийх нүүрс угаах үйлдвэр барина хэмээн БНХАУ-ын төрийн өмчит “China Inүestment Corporation” компаниас 500 сая ам.долларын зээл авсан. Ингэхдээ компанийнхаа 29.9 хувийг барьцаалсан байдаг. Мэдээж “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн хувь гэдэг нь өмнөговь аймгийн нутаг дахь Овоот толгойн уурхай, түүний эргэн тойрон дахь ордууд. Тэгэхээр Курт Чөрч Монголын газар нутгийг хятадуудад барьцаалж, 500 сая ам.долларын зээл авсан болж таарч байна. Гэвч хоёр жилийн өмнө авсан зээлээр шав тавьж, хундам цутгаснаас өөр Овоот толгойн уурхайд ямар ч нүүрс угаах, баяжуулах үйлдвэр баригдсангүй. Нөгөө 500 сая доллар нь Курт Чөрч зэрэг энэ компанийн удирдлагуудын халаасанд орсон шиг байна.

“Саусгоби сэндс” ХХК 2011 онд 3.5 сая тонн нүүрс олборлосон бол энэ онд найман сая, 2013 онд 12 сая, 2014 оноос энэ хэмжээгээ барин олборлолт явуулна хэмээн төлөвлөжээ. Олборлосон нэг тонн нүүрсээ 59 ам.доллараар БНХАУ руу гаргадаг. Үүний үр дүнд 2010 оны эхний гурван улиралд 27 сая, 2011 оны эхний гурван улиралд 59 сая ам.долларын ашигтай ажиллажээ.

Гадны нэг л хөрөнгө оруулагч Монголын баялгийг үнэгүйдүүлж, нэг тонныг нь 59 ам.доллар буюу 60 мянга гаруй төгрөгөөр зарчихдаг. Харин Улаанбаатарын монголчууд нэг тонн нүүрсийг 300-400 мянган төгрөгөөр худалдаж авдаг. Тэгэхээр “Саусгоби сэндс” ХХК хэний баялгийг хэнд, хэдэн төгрөгөөр зарж, хөлжөөд байгаа юм бэ.

Овоот толгойн уурхай Шивээ хүрэнгийн боомтоос 35-хан км-т оршдог. Тиймээс 21 жил ашиглах нөөцтэй нүүрсний асар том орд хятадуудын хорхойг хүргэх нь аргагүй. Энэ ч утгаараа хятадууд “Саусгоби сэндс” ХХК-д зээл олгох нэрээр Овоот толгойг барьцаалж эхлээд байна.

Мэдээж канад эзэнтэй энэ компани 500 сая ам.долларыг тийм ч амархан төлөхгүй. “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн удирдлагууд өөрсдөдөө амрыг нь бодоод барьцаалсан компанийнхаа хувийг газартай нь өгчихөөд хил даваад алга болох биз.

“Саусгоби сэндс” ХХК-ийн удирдлагууд хятадуудтай маш дотно хамтарч ажилладаг гэсэн. Монгол дахь үйл ажиллаагаа хариуцдаг Курт захирлынх нь гэр бүл Бээжинд амьдардаг. Иймээс Курт амралтынхаа өдрийг Бээжинд гэр бүлтэйгээ өнгөрүүлдэг талаар ажилчид нь ярьдаг юм билээ.

Үнэндээ Курт гэдэг канад эр С.В.Паушок шиг хамаг газраа барьцаалж, хятадуудад өгчихөөд хил даваад зугтвал манайхан яаж ч чадахгүй. Араас нь хэдэн жил нэхэл дагал болж арбитрын шүүхэд л өгнө биз. Манай Засгийн газрын хийдэг ажил өрөөсөө л энэ шүү дээ.

“Саусгоби сэндс” ХХК-ийн эмзэглүүлж байгаа нэг асуудал байгаль орчин, нөхөн сэргээлт. үйл ажиллагаа эхлээд гурван жил болж байгаа Овоот толгойн уурхайн олборлолтын явцад 10 км.кв талбай бүхий 130 метр гүн нүх үүсээд байна. Цаашдаа олборлолтын талбай нэмэгдэх тусам доош ухагдаж, 250 мөтр нүх үүснэ гэсэн судалгаа бий. Харин 20 жилийн дараа өмнөговийн Гурвантэс суманд 250 мөтр гүн, Хоргын тогоо шиг асар том хар нүх үлдэх аж. үүнийг нөхөн сэргээх боломжгүй. Сансраас авсан гэрэл зургаас харахад шүдэнзний модоор хатгасан мэт нүх үлддэг талаар мэргэжилтнүүд хэлдэг юм билээ. өөрөөр хэлбэл “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн одоо явуулж буй үйл ажиллагаа 20 жилийн дараах Монголын нэгэн эмгэнэл болон үлдэх биз ээ.

Ямартай ч Монгол Улсын өрөнхийлөгчийн таалж, “Алтан гадас” одонгоор шагнасан “Саусгоби сэндс” ХХК-ийн дэд өрөнхийлөгч Курт Чөрчийн явуулж буй үйл ажиллагаа “Алтан дорнод Монгол” ХХК-ийг эрхгүй санагдуулж байна. Иймээс хаа хаанаа болгоомжлох цаг болсон юм биш үү.

Б.Даваахүү

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”