үсрэнгүй хөгжил нөгөө талаас хүний буруутай үйлдлээс үүдэн буй болсон уур амьсгалын өөрчлөлт, хөрсний бохирдол, усны хомсдол зэрэг байгаль орчны асуудлууд юм. Дэлхий нийтээр энэ чиглэлд анхаарлаа ихээхэн хандуулах болсон. Манай улс ч сүүлийн жилүүдэд байгаль орчноо хайрлан хамгаалах чиглэлээр бодлого хэрэгжүүлж анхаарч байгаад иргэд ам сайтай байгаа. Энэ жилийг БОАЖЯ-наас “Усны жил” болгон зарлаж, усны нөөцийг хамгаалах, үр ашигтай ашиглах эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, усны нөөц, горим, чанарын шинжилгээг хийх, ХАА-н усан хангамжийг сайжруулах, иргэдэд усны хэрэглээгээ зохицуулах, хамгаалах мэдээлэл, сурталчилгаа явуулах зэрэг чиглэлээр ямар дорвитой арга хэмжээ авсан буюу үр дүнгийнхээ талаар БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх, ХХАХҮЯ, “Усны газар” зэрэг мэргэжлийн газрын төлөөллүүд өнөөдөр мэдээлэл хийлээ.

Түүнчлэн энэ үеэр Л.Гансүх сайд ирэх оныг “Агаарын бохирдлыг бууруулах”, “Хөрсний доройтолтой тэмцэх жил”-ээр зарлаж буйгаа мэдэгдлээ. Тэд ирэх онд агаарын бохирдлыг бууруулах, хөрсний доройтолтой тэмцэх чиглэлээр томоохон ажил хийхээр төлөвлөж байгаа аж. Энэ талаар БОАЖЯ-ны сайд “Бид ирэх жил нэлээд дорвитой ажил хийнэ. Утааг бууруулах чиглэлээр 55 тэрбум төгрөг зарцуулахаар төлөвлөсөн. Харин хөрсний бохирдлыг бууруулах чиглэлээр ч иж бүрэн төлөвлөгөө гаргасан. Үүнд хог хаягдлын буруу менежмент, усны бохирдолыг бууруулахад анхаарна. Үүнд юун түрүүнд Туул голд анхаарлаа хандуулна. Хог хаягдлыг бууруулахад онцгой арга хэмжээ авах бөгөөд хөрсний бохирдлыг голлон үүсгэж байгаа гэр хорооллын 00-д хавар, намар хоёр удаа ариутгал хийхээр болж байна” хэмээн онцоллоо.

Энэ үеэр “Усны жил”-ийн хүрээнд хэрэгжүүлсэн ажлын үр дүн, Монгол орны усны бохирдол, нөөц, хэрэглээний буруу дадал зуршил зэрэг тулгамдаж буй асуудлын талаар Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Усны газрын Үйлдвэрлэл хариуцсан орлогч дарга Ц.Сосорбарамаас тодрууллаа.

-Цэвэр усны нөөц хомсдож байгаа нь сэтгэл түгшээх болсон. Өнөөдөр манай орны усны нөөц, түүнийг хамгаалах асуудал ямар түвшинд байна вэ?

- Манай орон дэлхийд хуурайшилттай орны тоонд ордог боловч усны нөөцийн хувьд бол хангалттай. Нийт усны нөөцийн 80 хувь нь гадаргын ус байдаг. Үлдсэн 20 хувь газрын доорх ус юм. Бид хэрэглээндээ харьцангуй бага нөөцтэй буюу газрын доорх усныхаа 87 хувийг ашиглаж байна. Үлдсэн 13 хувийг гадаргын усаар хангадаг. Энэ бол маш зохисгүй хэрэглээ юм. Гэтэл дээрх ихэнх хувийг эзэлж буй гадаргын ус нь манай орны нийт нутаг дэвсгэр дээр унаж байгаа хур тунадас, шар усны үерийн усыг хуй хамж аваад гадагшилдаг. Үүнийг ашиглахгүй мөртлөө олон зуун сая жилийн турш арай гэж хуримтлагдаж бий болсон газрын доорх усаа дэндүү хайр найргүй хэрэглэж байгаа нь үнэхээр зохисгүй хэрэглээ юм. Тиймээс бид өнгөрсөн жил УИХ-аас батлагдсан “Ус” хөтөлбөрийн хүрээнд гадаргын усыг ашиглах чиглэлээр гурван их наяд төгрөгийн төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн. Газрын доор 240-өөд орд нээгдсэн. Үүнээс цэнгэгийг хүн, малын ундад хэрэглэх нь зүйтэй. Яваандаа бид гадагш гарч буй усаа усан сан хийн, тогтоож авч ашиглах чиглэл рүү шилжихээр зорьж байна.

-Уул уурхайн компани, үйлдвэрлэлийн тоо огцом нэмэгдэж буйтай холбоотойгооор ус бохирдохын сацуу усны хангамж хүрэлцээ муудах болсон. Үүнтэй холбоотой авч буй арга хэмжээ юу байна вэ?

- Усны бохирдол бол харьцангуй ойлголт. Гадаргын усны хувьд хавар болохоор лаг шавар нэмэгдэж шар ус гүйснээс усны бохирдол ихэсдэг. Харин зунд нь бороо хур орж цэвэрших нь бий. Гэхдээ хүний, аж ахуйн үйл ажиллагаагааны буруутай үйлдлээс болж, гол мөрөн ус хамгийн ихээр бохирддог. Бид энэ усны нөөц, чанар ямар байгааг тодруулахаар усны тооллогын бүртгэлийн ажлыг явуулсан. Ингэхэд төвлөрсөн томоохон хотуудын гадаргын болон гадаргын доорх усны бохирдол үйлдвэрлэлтэй холбоотойгоор өндөр гарсан. Манай улсад хамгийн их бохирдолтой нь Туул гол, дараа нь Орхон аймгийн Хангал гол, Дархан-Уул аймгийн Хараа гол орж байгаа юм. Усны бохирдлыг дагаад, хөрсний бохирдол, хүн амын эрүүл мэндийн асуудал шууд яригддаг. Үүнтэй холбоотойгоор газрын доорх усны хувьд ч бохирдол нэмэгдэж байна. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын иргэдийг төвлөрсөн цэвэр усаар хангаж байдаг 170 орчим худаг байдгийн нэлээд хэсэг нь хөрсний усаар дамжаад тодорхой хэмжээний бохирдолд ороод байгаа нь үнэн. Хүн амын үсрэнгүй өсөлт нь яах аргагүй усны хэрэгцээ шаардлагыг бий болгож байна. Тиймээс Улаанбаатар хотын дээр томоохон усан санг бий болгох чиглэлээр судалгааны ажил хийж дуусаад ТЭЗҮ-г гаргахаар ажиллаж байна.

- Энэ жилийг “Усны жил” хэмээн зарлаад ямар үр дүн гарч байна вэ?

-Монгол Улс үсрэнгүй хөгжлийн ирмэгт ирлээ гэж Ерөнхий сайд хэлсэн. Тэгвэл энэ үсрэнгүй хөгжлийн амин чухал асуудал нь ус юм. Бид эрдэс баялгаа нээлээ, цахилгаан, дулаан, дэд бүтцийн асуудлаа шийдэж байна. Ингээд эргээд харахад яах аргагүй усны асуудал тулгамдаж байгаа тул өнгөрсөн жилийг “Усны жил” болгон зарласан. Энэ хүрээнд бид хууль эрх зүй, бодлогын хүрээнд томоохон ажлууд хийгдсэн. Нэг ёсондоо усыг хамгаалах, энэ чиглэлд дорвитой арга хэмжээ авах гарааны жил байсан гэж хэлж болно.

-Манай орны усны хэрэглээг бусад оронтой харьцуулбал ямар байдаг вэ?

-Усны хэрэглээ харилцан адилгүй байна. Улаанбаатарын хувьд аваад үзэхэд төвлөрсөн системээс хэрэглэж байгаа усны хэмжээний хувьд бусад улсаас харьцангуй их. Орон сууцанд амьдардаг айл өрхүүдийн нэг хоногийн хэрэглээ 250-300 литр байх жишээтэй. Гэтэл өнөөдөр өндөр хөгжилтэй Герман, Япон зэрэг улсад хоногийн хэрэглээ 110-150 литр байна. Энэ нь хэмнэлттэй технологи ашиглаж байгаатай холбоотой л доо. Өөрөөр хэлбэл, усны хэрэглээний төлбөр, өөрийн өртөг нь өндөр учраас хямгатай хэрэглэж байгаа гэсэн үг. Манайд бол ус хамгийн үнэгүй зүйл. Өнөөгийн суурин соёлд шилжиж буй нөхцөлд энэ тал дээр анхаарах нь нэн чухал асуудал болоод байна.

Б.Ууганбаяр