"Малчин" нэвтрүүлгийн сурвалжлагчаар 32 жил ажиллаж монгол түмэн, тэр дундаа малчин олны туйлын хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн эрхэм хүн тэрбээр Монгол улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Д.Нацагдоржийн болон С.Буяннэмэхийн шагналт, "Болор цом" наадмын хошой тэргүүн байрын эзэн байлаа. Гэр бүл, үр хүүхэд, түүний шүлэг бүтээлийг шимтэн сонсдог мянга мянган монгол хүнд эмгэнэл илэрхийлэхийн хамтаар Ц.Чимиддоржийн сүүлийн ярилцлагын нэгнийг хүргэж байна.

Ц.Чимиддорж: Дарс шиг амттай шүлэг бичих ёстой

-Та Монголын яруу найрагт мөрөө үлдээсэн хүн. Удахгүй шинэ ном тань мэндлэх гэж байгаа гэж сонслоо?
-Тийм ээ. Би энэ онд “Есөн намрын зээрд” нэртэй ном бичсэн. Номынхоо шүлгийг олон жил дарж байж сая гараас гаргалаа. Оны дараа уншигчдад хүргэнэ. Гайгүй бүтээл болсон болов уу гэж хувьдаа найдаж байгаа. Зээргэнэ ер гандаж гунддаггүй. Ялангуяа хүн үсээ угаахад огт ганддаггүй. Үүнийг би Монголын төгөлдөр ухаан гэж тунгаадаг. Тиймдээ ч миний ном яаж ч хэрэглэсэн гандаж гундахгүй брлов уу гэж бодож хэдэн шүлгээ баринтагласан юм.

-Номын тань мялаалгыг хэн өргөсөн бэ?
-Ардын уран зохиолч Д.Цоодол нэлээн дээр мялаалга өргөчихсөн юм. Түүнээс хойш номоо дарчихсан. Дарах тусам дарс чангардаг гэдэг шиг шүлгүүдээ эргээд харсан чинь бүгдийг нь засмаар санагдсан шүү.

-Зохиолчид бие биесээрээ орж гарч уран бүтээлийн халуун яриа өрнүүлдэг. Тэр үедээ сархад балгаж онгодоо хөглөх нь ч бий?
-Яруу найрагч, зохиолчдыг л архи уудаг гэж ярьдаг ч архи уудаг хүн Монголд цөөхөн. Гэхдээ бид өөрсдөө архи юм шүү дээ. Бид нарын нэрсэн архи шүлэг. Тэр шүлгүүдийг маань уншиж байгаа хүн архи ууж байгаа гэсэн үг. Тийм л дарс шиг амттай шүлэг бичих ёстой. Энэ бол ард түмэнд өгч байгаа үнэгүй дарс юм.

-"Таны Малчин” шүлэг нэг үе үзэгч сонсогчдыг шуугиулж байсан. Дахин түүн шиг үеийн үед уншигчдад хүрсэн шүлэг хэр төрж байна вэ?
-Нэг удаа Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сум руу адуучдын зөвлөгөөнд оролцохоор явж байлаа. Тэгээд овоонд чулуу нэмчихээд иртэл “Машин тэргэнд суугаад дотор муухайрдаг
Малаа хороолгосон гэхээр дотор муухайрдаг” гэдэг хоёр мөр орж ирдэг юм байна.
Тэр зөвлөгөөний бөхийн барилдаанд Д.Баяраа заан түрүүлж байсан торгон агшинд “Малчин” шүлгээ тэрлэсэн дээ. Бас энэ зөвлөгөөнд зууны манлай уртын дууч Н.Норовбанзад гуай очсон юм. Бид хоёр Дорноговь аймгийн Их газрын чулуунд төрсөн. Түүгээрээ бахархдаг. Тэр хүний хажууд төрсөн ч би дуучин болоогүй, яруу найрагч болсон. Гэхдээ би дуулдаг. Залуудаа Дундговь аймагтаа Адарсүрэн гэж явлаа шүү дээ. Адраа ах миний шүтээн.

-Хүмүүс нас ахих тусмаа нутгаа санаж очмоор санагддаг болдог гэх юм билээ. Та ч мөн адил байсхийгээд нутгаараа үдэлж буудаллаж эрч хүч авдаг биз?
-Би нутгаараа очихдоо сумын төвөөр дайрдаггүй. Шууд л төрсөн нутагтаа очдог. Дундговь аймаг, Дэрэн сумаар дайраад явахаар ангийн андуудаас эхлээд сархад балгах хүн мунддаггүй юм. Аль болох түүнээс хол байж төрсөн бууцан дээрээ очиж хөрвөөхийг боддог. Энэ бол эр хүний бардам чанар болов уу. Говийн ноён хутагт Данзанравжаагийн шүлгэнд ч бардам сэргэлэн байх ёстой гэж олон удаа гардаг шүү дээ.

-Та энэ жилийн “Болор цом” наадамд оролцох уу, эсвэл шүүгч хийх үү. Ер нь та энэ удаагийн “Болор цом” наадамд ямар үүрэг гүйцэтгэх вэ?
-Би “Болор цом” наадамд би хоёр удаа түрүүлж, гурван удаа аман хүзүүдсэн. Тийм учраас одоо “Болор цом” наадамд орох шаардлагагүй. Олон удаа оролцоно гэдэг шүүгдсэн гэсэн үг. Энэ жилийн хувьд арын сайхан хангай Архангай аймагг очиж “Тайхар чулууны тууль” шүлгээ уншсан. Тайхар чулууг өргөөд буцаагаад тавих хэмжээний шүлэг болсон гэж бодож байна. Тэгээд ч Архангай сайхан нутаг шүү дээ. Бас “Хоргын тогоонд цутгасан бугын жим” шүлгээ уншлаа.
Хоргын тогоо руу өнгийхөд өөрийн эрхгүй толгой эргэдэг юм. Тиймээс Хоргын тогоогоор дүүрэн мод битгий тариасай, түүнийг тэр хэвээр нь онгон дагшнаар нь байлгаасай гэж боддог. Би энэ газар дөрвөн удаа очиж байлаа. Үнэхээр сайхан үзэсгэлэнт газрын нэг шүү дээ. “Болор цом” яруу найргийн сайхан наадам. Цагтаа Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн Д.Пүрэвдорж, П.Бадарч, Т.Галсан гээд аваргууд уралддаг нэр хүндтэй наадам байлаа. Гэтэл сүүлийн үед хэдэн хүүхэд хоорондоо уралдаад л өнгөрдөг болоод байна шүү дээ.

-Үнэндээ тэр үеийн “Болор цом” наадмын шүлгүүдийг уншигчид амнаас ам дамжин ярьцгааж цээжилдэг байсан нь нууц биш шүү дээ. Тэгээд ч сүүлийн үед энэ наадмын үнэ цэнэ буураад байна уу даа?
-Олон даваатай болсноос үүдэлтэй янз бүрийн асуудал үүсээд байгаа юм. Би хувьдаа “Сэлбэ”, “Хүүхэдгүй морь”, хамгийн сүүлд “Малчин” шүлгийг уншаад түрүүлж байлаа. Гэтэл өнөөдөр олон даваатай болсон учраас сайн шүлгээ авч үлдээд яахав дээ гэсэн шүлгээ уншаад нэгийн даваанд уначихаж байна. Тийм учраас олон даваатай болгохгүйгээр хуучнаар нь нэг шүлэг л уралдуулж байвал зүгээр юм шиг санагддаг юм. Энэ үүднээс энэ жилийн наадмыг шударга, цөөхөн шүлгээр уралдуулаасай гэж бодож байна.
Уралдаан гээд ярьсантай холбогдуулж ярихад сонгуульд нэр дэвшиж байгаа хүмүүс нутагтаа нэр дэвшдэгээ болих хэрэгтэй. Улс эх орноо л хөгжүүлэх гэж байгаа юм бол аль ч аймгаас нэр дэвшиж болно шүү дээ. Зөвхөн нутгийнх нь хэдэн ах дүү, танилынх нь хүрээнд явуулж байхын оронд өөр чаймаг суманд нэрийг нь сольж дэвшүүлээсэй гэж боддог. Ингэсэн нөхцөлд Монголын парламентад агуу их туршлага болно.

-Зохиолчид бусдаас ялгарах өвөрмөц онцлог төрхтэй байдаг. Таны хувьд ?
-Хүн бүхэнд өөрийн гэсэн өнгө төрх байдаг. Гэхдээ үсээ ургуулсан хүн болгон зохиолч биш. Миний хувьд найман нас хүртлээ даахиа үргээлгээгүй. Айлын ганц хүү учраас нэлээд эрх танхи талдаа өссөн. Тэгээд сургуульд ороод яах аргагүй үсээ авахуулсан даа. Түүнээс хойш уран зохиолтой холбогдоод дахиад л үсээ ургуулаад явж байна. Үс бол миний үг. Хэрэв үсээ авахуулчих юм бол би хэн ч биш болно. Миний уран бүтээлд ихэвчлэн хөдөө нутгийн өнгө аястай шүлгүүд зонхилдог. Тэр дундаа адуу мал морь. Тиймээс би хаа ч явсан шүлгээрээ уралдаж шүлгээ морь гэж боддог.

-Дуучид тодорхой ханшаар дуулдаг. Харин зохиолчдын хувьд зах зээлийн нийгэмд уран бүтээлээрээ амьдрах боломж хэр байна вэ?
-Монголын радиогийн “Малчин” нэвтрүүлгийн сурвалжлагчаар 32 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ нэвтрүүлгийг явуулахад малчид, малтайгаа ойрхон байдаг юм. Малдаа ойрхон байна гэдэг төрийнхөө сүлдтэй ойрхон байна гэсэн үг. Малыг хамгаална гэж ярьдаг ч цаг дээрээ хамгаалаад байгаа юм байхгүй. Өвөлд нь малтайгаа шуурганд уруудаад, зунд нь цагаан идээг нь хүртэнэ гэдэг монгол хүнд оногдсон хувь заяа юм. Ингэж л бодож би “Малчин заяа”нэртэй дуугаа бичсэн дээ.

-Захиалгын уран бүтээл тасардаггүй биз?
-Хүмүүс захиалгаар уран бүтээл хийлгэдэг. Гэхдээ бид ямар нэг ханш тогтоодоггүй. Өгсөнийг нь аваад, өгөөгүйг нь буянаараа болог төгөлдөр гээд л өнгөрдөг. Төгөлдөр гэдэг үг миний амны уншлага болсон үг. Баярласан үедээ төгөлдөр гэдэг үгийг хэлэх дуртай. Ачдаа ч Төгөлдөр гэж нэр өгсөн.

-Уран бүтээлийн замд хөтөлсөн багшийнхаа тухайд?
-Миний шүлгийн анхны багш Г.Төмөр Дундговь аймгийн Мандалговьд намайг дагуулж уулын орой дээр гараад анхны “Эжий” шүлгийг минь дэглэж байлаа. Дээр нь П.Бадарч, Б.Лхагвасүрэн нарын гурван багш нараараа яруу найраг заалгаж өдий хэмжээний яруу найрагч болсон хүн дээ би.

Яруу найрагч Ц.Чимиддорж бурханы оронд заларлаа
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (9)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:33 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:32 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:28 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:26 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:22 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:19 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:13 | 96.51.143.173 |

Зочин
Ынэхээр сайхан яруу найрагцн хунлэг сайхан ах бсан ямар харамсалтай юм бэ та тэнгэрийн оронд торох болтуйгай.. ум маани бадми хум

2011-12-26 | 11:14:04 | 96.51.143.173 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео