Оройтсон намар, эртэдсэн хавар гэж дуулснаас бус өвөл хожуу эхлэхийг тэр бүр үзэж байсангүй. Гэхдээ дэлхийн дулаарлын хуйлралаар сүүлийн үес өвөл «өнжих» гээд «Капитализмыг алгассан» шиг цасгүй хүйтрэл нэрвэж, зөвхөн «Утаан зуд»-ад автчих гээд байх болсныг нуултгүй.

Сэрүүн, хүйтэн улиралтай газар нутагт зарим араатнаас эхлээд шавьж хорхой хүртэл «ичээндээ» ордог нь байгалийн жам. Өмнөд, хойд туйлд ичдэггүй цагаан баавгайн өрөөсөн бор баавгай хүртэл Сибирь, Хөвсгөлийн тайгад ичдэг л хорвоо шүү дээ. За бүүр жижигрүүлээд үзэхэд шоргоолж, цох хорхой ч ичээндээ дугжирна. Хээр талын монголд маань гөлчгий, зурам, тарвага, могой, огтоно гээд хөеөтэй нүхэндээ нүд аниад атирчихна шүү дээ.

Өвөл болуут тэдэн шиг амьтдад атаархмаар гэдэг нь. Хичнээн зузаан хунгар цасан дор, хэдий их хүйтэн, нойтон, салхи шуурганд ажрахгүй хэвтэх тэднийг диваажинд морилжээ гэсэн ч болохоор. Ичээндээ хоргоддог амьтдын хувьд диваажин гэхээр, элгээрээ мөлхсөн ч байсан дөрвөн хөллөж болохгүй хүмүүний хорвоод бол элээж л барахаас аргагүй өвөл хаяанд бус халуун суганд наалдчихлаа, байнав?

Өвөл өвөлдөө бүүр гурван есийн эхнийх нь ес эхлэх гэж байна. Тоолбол хориодхон хоног гэлээ ч торойгоод жирэлзээд өнгөрөхөөрөө бол хажууханд ирчихсэн л гэсэн үг. Ойрмогхон хотын жавар илт нэмэгдлээ. Гадаа «унтдаг» машинууд цасаа шилгээгээд ухасхийж чадахааргүй болж байна. Галаа хэмнэж суудаг гэр хорооллынхон утаагаа нууж чадахгүй боллоо.

Яг энэ өвлийн торгон ирмэг дээр хот хөдөөгүй «Биеэ оторлогсод» ч гараад ирдэг юм, хуна. Дээхэн үед гагц малаа оторлож болдог, малынхаа төлөө бээрч, даарч үхтлээ мачийж зүтгэдэг байсансан. Тэгвэл одоо малаа бус өөрийнхөө хар толгойг бөөцийлөөд, гараа эвхээд дулаан суурин руу «Биеэ оторлохоор» дайжигсад эрс нэмэгдлээ. Тэднийг боловсноор зах зээлийн үеийн «НҮҮДЭЛЧИД» гэх нь ч байна. Үнэндээ тэд хөдөө цас их орвол зуд турхан боллоо гээд малаа зарж үрээд хот руу ханарна. Үнэхээр зуданд малаа үйрүүлсэн нь ч байх.

Гэхдээ нэн цөөхөн. Өвсөө хямгадаагүй, өвөлжөөндөө сайтар бууцаа төвхнүүлээгүй хэн ч байсан ганцхан оройн цасан шуурганд малаа уруудуулж, муухныг нь өеөдүүлчихдэг болсон болохоор тэнгэрээс унасан «зудан»-д бурууг тохоод, дэргэдээс боссон «будан»-д уруу чирэгдээд хот руу бөөгнөрдөг малгүй монголчууд ч олширлоо. Малгүй хүн чинь «Биеэ оторлохоос» яах вэ?

Биднийг багад эмээ, өвөө нар жаахан залхуурах юм уу, ажлаас хойш суухад «Биеэ оторлолоо» гэж загнаад зүгээр суулгадаггүй байж билээ. Дараахан нь том болоод социализм, коммунизм руу «маршлахад» олон нийтийн ажлаас хойргошвол , субботникоос зугтаавал «Биеэ оторлолоо» гэж шийтгүүлэхээ ч дөхдөг байсансан. Өдгөө бол «Биеэ оторлосон хүн» хамгийн сайн, бүүр «Од» болчихоо ч шахаж байгаа юм биш үү?

Тэгэхдээ мөнгөтэй хүн л биеэ оторлож чадаж байгаа болохоос ядуу гуйлгачингууд бол гудамжиндаа атираад тйичилж байхаас өөрцгүй. Харин сүүлийн үед нийгмийн хавтгайрсан халамжийн буянаар «траншейн» буюу «танк»-андаа биеэ оторлоод хэвтэж байх нь ч жаргалтай болжээ. Нэн ялангуяа өвлийн цагт биеэ оторлогсод олон хэлбэр, донжтойгоороо эрс ялгарах болов.

Нэг. ЭРҮҮЛЖИХ, БАРИВЧЛАХ ТӨВӨӨР БИЕЭ ОТОРЛОГСОД

Тэд бол сард нэг удаа олдох 21 мянган төгрөгөөрөө тансаглаад эрүүлжих рүү ирцгээнэ. Цагдаад аль болох өртвөл сайн.

Гудамжинд тасраад олны хөлд уначихсан байхад л эрүүлжих рүү чирээд оруулчих тул «Хоржийлоо». Их, бага гарын хулгайч, халаасны атаманууд бол баригдталаа гүйж яваад, дэл сул бүхнийг хоморголж хамж явсаар байгаад л «баривчлах төв» рүүгээ ирэхэд нэг хэсэгтээ жаргалынхаа оромжинд түгжигдэнэ.

Өвлийн дүн хүйтэнд, халуун байшинд бэлэн хоол идээд тарвалзчихна. Овсгоотой зарим нь «Шар хад»-ны асрамжиндаа булагнана. Хар данстай хэсэг нь мансуурсан энэ тэр гээд Мөнгөнморьтынхоо «торонд» уягдана. Тортой л харагдахаас бус гадаад ,дотоодынхны асрал, хайр халамжинд умбаад өвлийг өнгөрөөчихнө.

Бүүр ганц бие, асран хамгаалах хүнгүй өвгөд хөгшид бол Батсүмбэрийн -Цагаан хэрэм»-энд тухална. Өнчин өрөөсөн, хаягдаж гээгдсэн өлгийтөн, бага балчрууд бол «Хүүхэд асрах төв», Христ , мусальманы сүмд ч асруулчихна. Ер нь амьд л бол арга нь олдоно. Арга олдох олдохдоо, дандаа асрамж хамгаалалтанд орно.

Өвлийн цагт биеэ үнэлэгчид ч халуун «баривчлагаа»-нд өртсөн бол 14-30 хоног «албадан асаргаа»-нд орно. Дээгүүр зиндааны биеэ үнэлэгсэд томхон саун, зочид буудалд тансаглана. Дүрвэсэн биеэ үнэлэгсэд хил давж Эрээн хотод «дипломат» аргаар амь зулбана. Ийм л биеэ оторлогсод өөрсдийгөө «Доод тив»-ийнхэн гэдэг боловч «Дээд тив»-ийнхнээс илүү эрх чөлөөг эдэлнэ.

Тэдэнд нийгмийн халамж олгох «төсөв»-ийг УИХ-аар батлаад өгчихнө. Сонгууль ойртохоор хувь хишгийг нь нэмнэ гээд амлана. Амлахгүй бол саналаа өгнө гэж гонжийнжоо. Улс төрчид, бизнесмэнүүд тэдэнд далан таваар буугаад өгчихнө. Сүүлийн үес жагсаал цуглаан хийнэ гэж айлгаад «Долдугаар сарын нэгэн» гэж хадны мангаагаар дарамтлах ч боллоо.

Эхэндээ шууд өлсгөлөн зарлаад хэвтчихдэг байсан бол моодноос нэгэнт гарчихлаа. Жагсаал цуглаан ч тоогдохоо болилоо. Галдан шатаах, буудах ч дөжрөөхөд хүргэлээ. Ирэх сонгуулиар яах вэ? гээд бодож хэвтээ дээ, тэд. Нэгэн мэргэн санаа олж таарна. Биеэ оторлох шинэ арга гаргаад л ирнэ, харж л байгаарай.

Хоёр. ГАДААДАД ЗОРЧИЖ БИЕЭ ОТОРЛОГСОД

Нүүдлийн шувуу шиг аль аятай, тухтай орчныг сонгож, амралт зугаалга, аялал, айлчлалаа хослуулах боломж өмнөх үеэ бодоход нээлттэй байх болов. Хүн бүхэн гадаад паспортыг элгэндээ тэвэрч, айл бүхэн гадаад хүргэн, бэрүүдтэй ч болоодохлоо.

Америкад өвөлжөөд, өвөлжинө гэдэг нь манайхаар «зусаад» гэсэнтэй адил сонсогдоно. Европоор аялаад, Азиар жуулчлаад эргээд ирэхэд Монголд хавар болчихсон байна. Дээхэн үед цагаачилна, өнөө үед «харлана» гэсэн үгс бараг хэлний зүйгээс арчигдах биз ээ.

Мөнгөтэй л бол хаана ч хаа хүрч, юугаар ч юу хийж болно. Мөнгө гэдэг л гол хэрэглээ. Тиймээс мөнгө олохын тулд яах вэ? Баян оронд очиж өндөр боловсрол олох дээд боломж. Дараа нь ажил хийж, мөнгө хуримтлуулах нь дунд боломж. Эцэст нь бусдын хүргэн юм уу, бэр болж бэлэн амьдрал дээр хөрвөөх нь доод боломж.

Энэ гурван боломжийг сонгож баймааж гадаадад биеэ оторлох аргаа олох чухал. Бүүр аргаа барахад хүүхэд асрах, өндөр настанд туслах, залуус бол оюутан солилцоогоор хэл сурахын хажуугаар хар ажил олж хийх гээд олон боломж бас олдоно. Зарим нэгэн танхай залуус бол зодоон нүдээнд өртөж, хулгай зэлгийд орж баривчлагдах нь байх шиг байна.

Увайгүй, шуналтай золигнууд нь хар тамхи, биеэ үнэлэх зэрэг хүний наймааны бохир сүлжээнд өртөж, хатуудаа хатуу, зөөлөндөө зөөлөн шийтгэл хүлээж баларчихаа дөхөж буй нь харамсалтай. Тэднийг хөөрхий биеэ оторлогсод гэхээсээ өөрийгөө золиослогсод гэсэн ч болно. Харамсмаар нь, тэд амьдралын доод хязгаараас дээд довжоо руу тэмүүлж явахдаа хазгай гишгэж буй нь тэр.

Тийм замд орогсод насан туршаа шоронд хоригдох юм уу, амь насаараа ч дэнчин тавих ээдрээтэй хаалга тосох нь гутамшигтай. Үүнээс бүр эсрэгээрээ амьдралын дээд хязгаар руу тэмүүлэгсэд ч бас байна. Тэд бол баячууд. Баячуудын аав, ээж, эхнэр хүүхэд гадаадын улс оронд хувийн хаус, ордонд заларч, сургууль дамжаанд сурч байгаа нь тодорхой. Байнга ирэн очин, байсхийгээд буцан, эргэн байх нь тэдний эрх. Онгоцоор дуртай цагтаа нисэж, орон улсын дунд нүүдлийн шувуу шиг амьдарцгаана.

Эрх танхи авгай нар зөвхөн ээлжийн хувцсаа солихын тулд гадаад руу нисч, эрх мэдэлтний бэр, хүргэнүүд анхны хүүхдээ манцуйлахдаа ч гадны улс руу зорьж байна. Дэлхийд хэвшил болоод байгаа бал сар, хуримаа гадаад улс оронд хийхийг оролцуулахгүйгээр «Биеэ оторлогсод»-ыг хайхад зөндөө баримт олдоно.

Сүүлийн үес хэл сурна, магистр, мастер болно гээд гадаад руу төрийн тэтгэмжээр, арын хаалгаар морилогсод хэмээс хэтэрчээ. Мөнөөх дээрхэн үеийнх шиг дээд зиндаа, хөрөнгө бэлтнийх нь тэр хүрээнд хамрагдахаас бус ягтаа тулсан ядрагсдын үр хүүхэд бас гадна нь гадуурхагддаг болсныг нуултгүй.

Хамгийн гол нь хэл сурах хэрэгцээг нь дөрөөлөөд доод түвшнийх нь гадуурхагдахдаа мөнөөх «Гоё зар»-ын хөшгөөр халхавчлагдаад хүний наймааны далд сүлжээ рүү өөрийн эрхгүй түлхэгддэг нь аюултай. Эсхүл гоё хүргэн, бэр болох гээд гоомой урхинд орж амьдаараа тамлагдах нь ч байна. Үүнийг бол ямар юмных нь «Биеэ оторлох» гэх вэ дээ? Харин ч биеэ тамлан зовоох гэвэл илүү үнэнд ойртоно.

Тиймээс «Биеэ яаж оторлохоо» сайтар бодож, бие, хэл, сэтгэл гурваа шинжиж, тэнцүүлж байж «Алсын отор»-т гармаар байна.

Ойрын оторт гарья гэхээр Улаанбаатар маань утаан зудтай, говь хангай маань ухмал нүхний гамшигтай, заримдаа ч «гишгэх газаргүй» болчихоо дөхөж байна. Уудам дэлгэр оронд маань «Биеэ оторлогсод» олширвол бас хөгжил ухарч, хүний нийгэмд хөл алдах болно. Хаа холын баян араб шиг хөлсний зарцтай амьдарья гэхээр газрын тосны гачаал бидэнд бий.

Африк шиг алтны боол болж, арабууд шиг шингэн алтны хоол болчихвол бидэнд «Биеэ оторлох» газар нутаг хичнээн том байгаад нэмэргүй.
Уурхайн оорхойдоо нуугдаж ичээнд орсон баавгай шиг хэдий болтол амиа хоохойлох билээ? Яваандаа даяаршил хавтгайрч, дэлхийн дулааралд автвал баавгай шиг ичих ч хэрэггүй болно.

Цунами шиг газар хөдлөж, Катарина шиг салхи алгадаж, далай хөрвөөвөл оготно зурам шиг хөеөн дороо унтаад ч нэмэргүй. Аяа, биеэ оторлогсод минь нэгийг бодож, нөгөөг тунгаах цаг ирлээ шүү. «Хөшиж үхдэгээс хөдөлж үхдэггүй» гэдэг өвгөдийн үг орой руу нэвт хатгаж, дагзан дундуур татаад авах шиг болох чинь юу вэ?

Ж.Батсайхан

Эх сурвалж: “Монцамэ”