мэргэжлийн холбоод хамтран “Монголын төмөрлөгийн аж үйлдвэрийн хөгжлийн тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга зам” сэдвээр энэ сарын 16-нд “Иргэний танхим”-д хэлэлцүүлэг хийсэн. Хэлэлцүүлгийг нээж, Монголын машин үйлдвэрлэгч үндэсний холбооны /МТМҮҮХ/ ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын дэд дарга, Г.Батхүүгийн тавьсан илтгэлийг сонирхуулж байна.

Юуны түрүүнд энд хүрэлцэн ирсэн зочид төлөөгчдийн энэ өдрийн амрыг айлтгая. Монгол Улс зах зээлийн харилцаанд шилжээд 20 гаруй жил боллоо. Энэ хугацаанд их зүйл өөрчлөгдөж, хөгжиж, ялангуяа уул уурхайн үйлдвэрлэлд үсрэлт болж байна гэдэгтэй та бүхэн санал нэг байх болов уу.

Харамсалтай нь зах зээлд шилжээд төмөрлөгийн боловсруулах, машин үйлдвэрлэлийн салбарыг хөгжүүлэх төрийн бодлого алдагдаж, дотооддоо үйлдвэрлэж байсан, үйлдвэрлэх боломжтой зарим тоног төхөөрөмж, машин механизмын сэлбэг хэрэгслийг бүгдийг гадаадаас өндөр үнээр импортлон авч, асар их валютыг гадагш нь урсгах болсон гашуун үнэн ч байгаа юм. Тухайлбал, бид машины үйлдвэрийг хөгжүүлэх чиглэлээр социализмын үед багагүй амжилт олж автомашин, дугуйд их засвар хийн, цөөнгүй тооны сэлбэг, резин эдлэлийг экспортод гаргадаг байв. Энд төмөрлөг боловсруулалт ч хамаатай юм. Жилдээ 4000 гаруй тонн ган, ширэм, өнгөт төмөрлөг хайлуулж, сэлбэг эд анги хийдэг байлаа. Улс орны үйлдвэржилт, хөгжил дэвшлийг шийдвэрлэх нэн чухал гарцын нэг нь төмөрлөг боловсруулалт , машины үйлдвэрлэл билээ. Бид бүхэн чухам л энэ асуудал өнөөдөр ямар байдалтай байгаа, цаашид яавал зохихыг шүүн хэлэлцэхээр энд цуглаад байна.

Төмөрлөг боловсруулалт, машин үйлдвэрлэлийн салбарын асуудлыг төрийн бодлогын хэмжээнд явуулж байсан 1980-аад оны салбарын стратеги хөгжил, техник технологи, шинжилгээ судалгааны болон мэргэжилтэй боловсон хүчний бодлогыг Сайд нарын Зөвлөлийн нэг орлогч даргаар удирдуулсан Засгийн газрын дэргэдэх “Металл боловсруулах, техник засварлах асуудлыг эрхлэх комисс” явуулж байсан билээ. Уг комисс нь металл боловсруулах, машин үйлдвэрлэлийн эрдэм, шилжилгээний судалгааны төв, 200-гаад зохион бүтээгч, технолгичидтой зохион бүтээх төв товчоо, туршилт тохируулга угсралтын үйлдвэр, гангийн үйлдвэр, металл судлал, цутгуурын лаборатори бүхий эрдэм шинжилгээ, сурталчилгааны томоохон бүтэцтэйгээр ажиллаж байлаа. Тухайн үед энэ салбарт бие даасан тайлан баланстай төмөрлөг боловсруулах томоохон 20 гаруй үйлдвэр, 400 гаруй цех, тасаг, 7000 гаруй суурь машинтай ажиллаж байсан байна.

Өнөөдөр төмөрлөг боловсруулах үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл үйлдвэрлэх, тоног төхөөрөмжийг ажиллуулдаг, технологийг эзэмшсэн өндөр дадлага, туршлага бүхий инженер техникийн алтан гартай ажилчид олон байна. Төмөрлөг боловсруулах зориулалттай олон зуун тоног төхөөрөмжийн хүчин чадлын 10 хүрэхгүй хувийг ашиглаж, ихэнх нь зөвхөн тухайн аж ахуйн нэгжийн дотоодын хэрэгцээнд зориулагдан сул зогсож, ихээхэн нөөц боломжоо алдаж байна. Иймд үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулж, төрөлжүүлэх, хорших улмаар зах зээлд нийлүүлэх, бизнесийн орчинг бүрдүүлэх шаадрдлагатай байна. Түүнчлэн мэдлэг шингэсэн нарийн хийцийн эд анги үйлдвэрлэн хоёр хөршийн том зах зээлд гаргах боломж бүрдэж байгааг анхаарах шаардлагатай юм. Тухайлбал, Япон Улсын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Санко Сейки” компаний нь сансарын холбооны болон үйлдвэрийн роботын зориулалттай 30 орчим нэр төрлийн 250 мянган ширхэг эд ангийг Япон улсын захиалгаар программын удирдлагатай суурь машин дээр үйлдвэрлэн нийлүүлж байгаагаас гадна мөн Японы хөрөнгө оруулалттай “Мон-Шибасаки” компани Тоёото, Хонда, Исузи маркийн суудлын автомашины хөдөлгүүр тоормос болон суудлын 10 орчим нэр төрлийн 300 мянган орчим ширхэг эд ангийг үйлдвэрлэн экспортод гаргаж байна.

Төмөр замын засварын төв үйлдвэр, Эрдэнэтийн засвар механикийн завод, Цэргийн засварын газар, хуучин арьс ширний үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн бааз байсан “Нолого” компани, “Цахилгаан тээвэр” компани зэрэг аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын үйлдвэрлэлийн байр, тоног төхөөрөмж, боловсон хүчнийг ашиглан нэгдсэн зохион байгуулалтад оруулж, техник технологийн шинэчлэлийг төрийн бодлогоор дэмжиж чадвал машины үйлдвэрлэл хөгжих боломж манай улсад бүрэн бий.

ГЕГ-аас гаргадаг гадаад худалдааны барааны зөвхөн сүүлийн гурван жилийн статистик мэдээлэлд судалгаа хийж үзэхэд импортоор оруулж ирсэн бараа бүтээгдэхүүний 40 орчим хувь буюу гурван тэрбум ам.доллар нь зөвхөн төрөл бүрийн төмөрлөг бэлдэц, утас /ган, зэс, хөнгөн цагаан гэх мэт/ өндөр чанарын ган, автомашин, техник, тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн эд анги, сэлбэг хэрэгсэл эзэлж байна. Мэдээллээс үзэхэд хамгийн энгийн хар төмрөн бэлдэц, чанаржуулаагүй ган цувимал, ган төмрөн тээрмийн бөмбөлөг, тэвх, чагт, гархи, өвс сүрэл боох машины эд анги, шороо чулуу ялгах, шигших, зуурах, холих машин механизмын сэлбэг зэрэг 70 орчим сая ам.долларын бүтээгдэхүүнийг өөрийн оронд боловсруулж, хийх боломжтой байх бүрэн бус судалгаа гарчээ.

Гэтэл манай улс уул уурхайн олборлох үйлдвэр зонхилон явуулж дахин нөхөгдөшгүй, сэргээгдэхгүй байгалийн баялаг, эрдэс түүхий эдээ гадагш нь түүхийгээр нь зөөж үлэмж хэмжээний ашгаа алдсаар байна. Улсын төсвийн ихээхэн хэсгийг бүрдүүлдэг гэгддэг Эрдэнэтийн уулын баяжуулах үйлдвэр л гэхэд 30 гаруй жил шороо зөөж, 4-5 дахин ашиг олох боломжоо алдсаар сууна. Манай улс төмөрлөгийн үйлдвэрийн гол түүхий эд болох төмрийн хүдрийнхээ нөөцийг бүрэн тогтоож чадаагүй, одоогоор тогтоогдоод байгаа нь дэлхийн нөөцийн 0.5 хувьд ч хүрэхгүй байхад гадагш эрчимтэй зөөж байна. Засгийн газрын 2009 оны 320 дугаар тогтоолоор баталж, 2011-2016 онд барьж байгуулахад тусгагдсан Хар төмөрлөгийн цогцолборын томоохон төсөл төмрийн нөөцийн хомсдолд орж болзошгүй болоод байна.

Манай зарим аж ахуй нэгж, хувь хүмүүс төмрийн хүдрийг зүгээр л олборлон, түүхийгээр нь хямд үнээр үнэгүйдүүлэн харийнханд ямар ч татваргүйгээр, хамтарсан нэрээр зөөж байна. 2001 он хүртэлх сүүлийн зургаан жилийн хугацаанд 37 компани, аж ахуйн нэгж өмнөд хөрш рүү 6.9 тонн сая төмрийн хүдэр экспортолсноос гадна зөвхөн 2011 оны эхний 10-дугаар сарын байдлаар 4.8 сая тонн хүдрийг 347.8 сая ам.доллараар гаргажээ. 2010 онд экспортолсон төмрийн хүдрийн хэмжээ 2005 оныхоос 20.1 дахин өсөж, нэг тонныг нь дунджаар 68 ам.доллараар гаргасан нь дэлхийн зах зээлийн үнээс /165 ам.доллар/ 2.4 дахин хямд борлуулж, 671.9 сая ам.долларын ашиг алдаж, тэр хэмжээгээр улсад төлөх татварын хураамж, төлбөр багассан нь даан ч харамсалтай.

Өнөөдөр бараг бүгдээрээ “Оюу толгой”, “Таван Толгой” гэж бүхний анхаарал хөндийрсөн үед төмөрлөгийн үйлдвэрийн төрийн бодлого алдагдсанаас Монгол улсын төмөрлөгийн /хар, өнгөт, газрын ховор металл, полиметалл болон бусад эрдэс, түүхий эд/ орд газрууд гадныхны нөлөөнд орж, хөрөнгө оруулсан, хамтарсан аж ахуйн нэрээр олборлолт явуулж, баялгийг дэлхийн зах зээлийн үнээс хэд дахин хямд үнээр экспортолж байна. Зөвхөн үнийн ханшны зөрүүнээс л гэхэд төмөрлөгийн хэд хэдэн цогцолбор үйлдвэр барих , улсын төсөв бүрдүүлэхэд шаардагдах хөрөнгөнөөс ихээхэн хэмжээний хуримтлал бий болгох ашгаа алдаж байгаа юм. Эцэст нь тэрхүү ашгийг гадны хамтрагчид болон тэдэнтэй нийлэгсэд л хүртэж, хөлжиж байна.

Эдгээр нөхцөл байдал, байгаа нөөц бололцоог ашиглан төмөрлөг, машины аж үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бүрэн боломжтой. Энд гагцхүү гар, сэтгэл нийлсэн хамтын ажиллагаа, санаачлага, төрийн цэгцтэй бодлого дутаж байна гэж үзэж байна. Төмөрлөг, машин үйлдвэрлэлийн үндэсний холбоо та бүхний оюун ухаан, материаллаг боломж дээр тулгуурлан хамтын хүчээр энэ аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх боломжтой хэмээн үзэж байгаадаа итгэлтэй байна.

Та бүхэнд амжилт хүсье.