“Circus Mongolia Khadgaa” циркийн жvжигчин Н.Дашдэндэвтэй ярилцлаа. Тэрээр Монголын циркт єєрийн хувь

нэмрээ оруулж, анх удаа амаараа жонглёрдох vзvvлбэр vзvvлж, могойтой тоглолт хийж байсан нэгэн юм. Vргэлж шинэ содон зvйл сэдэж байдаг тэрээр циркийн урлагтай хэрхэн холбогдсоноо болон єєрийнхєє уран бvтээл, vзэл бодлын талаар ийнхvv ярьсан юм.

-Циркийн урлагт хэдэн жил хvчин зvтгэж байна вэ. Хэн багшийн шавь билээ?
-Есєн настайгаасаа эхлээд циркийн урлагтай амьдралаа холбосон. Намайг гардаж авсан анхны багшийг минь Гончигийн Батбаатар гэдэг. Тулах тэнцвэр, акробат, жонглёрын багш хvн. Багштайгаа 1995-2004 он хvртэл хамтдаа хичээллэсэн. Тvvнээс хойш гурван жил Туркэд бэлтгэл хийгээд 2006 оноос єєрєє бие даан тусдаа гарсан. Харин 2007 оноос хойш “Circus Mongolia Khadgaa” циркийнхэнтэй хамтарч ажиллаж байна. Товчхондоо бол ийм л байна.

-Тулах тэнцвэр, акробатыг сонгосон гэхээр багадаа их хєдєлгєєнтэй хvvхэд байжээ дээ?
-Зарын дагуу циркт очиж бvртгvvлж байсан юм. Багадаа их vсэрдэг, харайдаг, хурдан шаламгай хєдєлгєєнтэй хvvхэд байлаа. Манай арван жилийн багш “Циркээс зар ирсэн байна. Чи очоод бvртгvvлээч” гэсэн. Тэгээд очиж бvртгvvлж билээ. Анх тулах тэнцвэр акробатаар орсон. Сvvлдээ єєрєє янз бvрийн зvйл оролдож vзсэн л дээ. Харин хєгжим, ая, тавилт гээд бvх зvйлээ єєрєє гардан хийж амаараа жонглёр тоглох байсан. Надад жонглёрын багш байгаагvй л дээ. Хvмvvсийн тоглолтыг бичлэгээр vзэж байгаад єєрийнхєє vзvvлбэрийг гаргасан хэрэг.

-Бусад жонглёроос юугаараа ялгаатай болохыг нь манай уншигчдад тайлбарлаж єгєхгvй юу?
-Жонглёр дотроо кольцтой, бємбєгтэй, саваатай гэх мэт байдаг. Харин би дан ганц бємбєгтэй аман жонглёроор дагнасан vзvvлбэр vзvvлдэг. Амаараа жонглёрддог гэсэн vг л дээ. Энэ vзvvлбэрийг би хамгийн анх Монголдоо нэвтрvvлсэн. Энэ нь маш хурдан темптэйгээр олон бємбєгийг амаараа жонг-лёрддогоороо бусдаасаа онцлогтой. Одоо бол ганц нэг хvн энэ vзvvлбэрийг хийдэг юм билээ. Миний хувьд теннисний таван бємбєг дээшээ vлээдэг. Цаашдаа бємбєгнийхєє тоог нэмж 11 болгох зорилготой байгаа. Манай улсын дээд амжилт нь долоон бємбєг байдаг юм. Гэхдээ энэ амжилтыг би єєрєє тогтоосон л доо. Одоо есєн бємбєгєєр жонглёрдох vзvvлбэр гаргахаар бэлтгэл сургуу-лилтдаа орчихсон явж байна.

-Есєн бємбєгєєр жонглёрдохоор бэлтгэл сургуулилтаа хийж байгаа гэлээ. Тэгэхээр єєрийн тань зорилго 11 бємбєг болгох гэсэн. Хэзээ энэ зорилгодоо хvрэх бол. 11 гэдэг нь цаанаа ямар нэгэн утга учир агуулж байгаа юу?
-Дэлхийн циркчдийн дээд амжилт нь 12 бємбєг байдаг юм. 11 болгоно гэсэн зорилго маань дэлхийн дээд амжилт руу нэг алхмаар дутуу болно гэсэн vг. Гэхдээ тэр хvртэл маш их хугацаа, бэлтгэл хэрэгтэй.
-Амаараа жонглёрдоно гэхээр уншигчдын маань зарим нь ойлгохгvй байж мэднэ. Жаахан дэлгэрэнгvй ярьж єгєєч?
-Амаараа жонглёрдоно гэдэг нь теннисний бємбєгийг амандаа хийгээд зєрvvлж vлээхийг хэлээд байгаа юм. Олон бємбєгєєр жонглёрдоход гар оролцдог. Гараа оролцуулахгvй гэх юм бол амаараа гурван бємбєгєєр жонглёрдож чадна.

-Монголд шинэ vзvvлбэр нэвтрvvлэхэд хvмvvс хэр хvлээж авч байсан бэ. Зэмлэл гэхээсээ илvvтэй олон магтаал сонсч байсан байх даа?
-Анх тоглоход хvмvvс маш сайхан хvлээж авч байсан. Тухайн vед хvмvvс амаараа жонглёрдож болдгийг тєсєєлєє ч vгvй байсан байх. Тэгээд циркийн vе vеийн ахмад жvжигчид маань надад маш сайхан урмын vг хэлж, илvv гоё болгоорой гэж захиж билээ. Энэ vзvvлбэрээрээ би чинь єнгєрсєн жил СТА цол хvртсэн байгаа.

-Анх бэлтгэл хийж байхдаа цєхєрч байв уу. Хvндрэлтэй зvйл олон байсан байлгvй?
-Нэг бємбєг vлээж сурах гэж бєєн юм болж байсан. Шvд нь дээр ойгоод vсрээд явчихдаг байж билээ. Тэгээд нєгєє бємбєгєє олж аваад угааж цэвэрлэнэ гээд бєєн ажил болно шvv дээ. Анх vзvvлбэрээ vзvvлэхдээ сандраад ганц, хоёр алддаг байсан. Гэхдээ алдахгvй циркийн урлаг гэж байдаггvй шvv дээ. Шинэ vзvvлбэр байсан болохоор яг манежинд гарахдаа сандардаг юм билээ. Энэ vзvvлбэрийг гаргаснаасаа хойш би Турк, Орос, Тайвань, Францад очиж тоглосон. Ер нь vзvvлбэрээрээ гадаадын тэмцээнд оролцох зорилготой байгаа шvv. Нэг удаа бэлтгэл хийхдээ доод тал нь таван цаг шаардлагатай байдаг болохоор тэр бvр єєртєє цаг гаргаж чадахгvй юм. Дан ганц жонглёр гэлтгvй хажуугаар нь групп номерт оролцдог. Акробат vсрэлт, агаарын vзvvлбэр гээд энэ бvхэнд оролцдог болохоор дунд нь єєрийнхєє vзvvлбэрт зарцуулах цаг, зав хомс байдаг хэрэг л дээ. Тиймээс дунд нь жаахан завсарлага авах хэрэгтэй болсон.

-Амаараа жонглёрдох, могойтой тоглолт тань Монголын циркт анхдагч болж чадсан. Энэ хоёроосоо гадна дахин анхдагч болох єєр vзvvлбэр vзvvлье гэсэн бодол бий юv?
-Би чинь Монголдоо аварга могой тоглуулсан анхны жvжигчин. Цаашдаа єєр тєрлийн амьтан тоглуулах бодол бий л дээ. Эхнээсээ саналууд орж ирсэн. Матар, арслан тоглуулая гэж. Хамгийн гол нь тэр амьтдыг тоглуулах орчин нєхцєл нь манай улсад бvрдээгvй байна. Халуун орноос ирэх амьтад манай улсын уур амьсгалд дасан зохицож чадахгvй шvv дээ. Энэ нь жаахан асуудал болоод байна. Бид чинь хувийн цирк болохоор тэр амьтдыг хаана ч байрлуулах билээ. Бар, арслан, матар авчирчихаад гэртээ байлгалтай нь биш. Тэгэхээр хамгийн тvрvvнд байр хэрэгтэй байна. Циркийн урлагт орчин их нєлєєлдєг. Дєрєв, таваараа давхардаад бэлтгэл сургуулилт хийдэг болохоор энгийн орон сууц бидэнд багадана шvv дээ. Циркийн vзvvлбэрт зориулсан байртай болчихвол биднээс уран бvтээл гаргахад маш их нэмэр болно.

-Тvрvvн гаднаас орж ирэхэд морин хуур тоглож байсан нь их сонирхолтой санагдсан. Ер нь морин хуур тоглодог уу, эсвэл vзvvлбэртээ ашиглахаар бэлтгэл сургуулилт хийж байв уу?
-Манай циркийнхэн 14 хvний бvрэлдэхvvнтэй шинэ уран бvтээл дээр ажиллаж байгаа юм. Нэгдvгээр сарын 15 гэхэд бэлэн болно. Шинэ бvжгийн багш авсан. Багшаараа бvх бvжгийн тавилтаа тавиулж байна. Харин хєгжим дээр “Хєсєгтєн” хамтлагийнхан тусалж байгаа. Тус хамтлагийн Батзориг ах надад морин хуур, хархираа, хєємэй зааж єгч байна. Манайхан Монгол цирк, урлагийг багтаасан, морин хуур оруулсан бvтээл хийж байгаа юм. Бэлэн болсны дараа гадаадад тоглолт хийнэ. Яваандаа энэ тоглолтоо Монголдоо хийнэ л дээ.

-”АСА”цирк хувьчлагдсанаас хойш их олон хувийн цирк тєрєн гарчээ. Ингэхэд хоорондоо хэр єрсєлдєєнтэй ажилладаг юм бол?
-Тийм шvv. “АСА” чинь Монголын vндэсний цирк гээд хувьдаа гарчихсан шvv дээ. Манай циркийн хувьд 55 хvний бvрэлдэхvvнтэйгээр хувьдаа гарсан. Шинэ цирк, тєв гээд ер нь их олон хувийн байгууллага бий. Студи гэвэл бас их олон шvv дээ. Ер нь циркийн vзvvлбэрvvд чинь адилхан. Хєгжим, тавилт, трукийн ялгаа л гардаг. Мэдээж єрсєлдєєн байлгvй яахав. Гэхдээ тийм аймар єрсєлддєггvй.

-Яагаад?
-Нэг гэрт байсан учраас тэр л дээ. Харин ч єєр єєр газар харьяалагддаг ч нэг нэгэндээ их тусалж, дэмждэг. Ер нь их гоё хамт олон шvv дээ.

-Уг нь, тус тусдаа уран бvтээл хийж байхаар зангидсан гар шиг нэгдэж нэг удирдлага дор байвал илvv єр єгєєжєє єгєх байх?
-Уг нь тийм байх ёстой байсан юм. Монголын цирк маань 70 жил хєгжсєн шvv дээ. Хэрвээ энэ олон жилийн тvvхтэй циркээ хувьчлаагvй байсан бол энэ хоёр, гурван зуун уран бvтээлч Монголын цирк гээд нэгэн дээвэр дор явж байх байсан. Одоо нэгэнт хувьдаа гарчихсан учраас нь хувь хувиа хєєхєєс єєр арга байхгvй шvv дээ. Уг нь, урлаг дотроос циркийн урлаг Монгол Улсын нэрийг маш олон газар єргєж байгаа. Vvнийг би нvvр бардам хэлнэ. Бидний vзvvлбэрийг ямар ч хvн хараад ойлгодог. Єнєєдєр дуучид маань гадаадад монгол дуугаа дуулахад хэр баргийн хvн ойлгодоггvй. Тэднийг гадаадад байгаа монголчууд л vздэг. Харин Монголын цирк ямар юм бэ гэдгийг аль ч оронд очсон бvх хvн нь vздэг. Тэгэхээр нvvр бардам хэлэхэд бид улс орныхоо нэрийг гадаадад єндрєєр єргєж явдаг юм шvv. Хувьчлагдаагvй байсан бол ам бvлээрээ сайхан л байх байсан болов уу.

-Тантай адилхан бодолтой уран бvтээлч олон байдаг уу. Ингэхэд циркийн жvжигчид маань энэ талаар єєр хоорондоо юу гэж ярьдаг юм бол?
-Нэгэнт болоод єнгєрчихсєн асуудал шvv дээ. Улс маань биднийг vнэлэхгvй хувьд гаргачихсан. Байр нь хvртэл хувийнх болчихсон байхад 300 жvжигчин яах ч билээ. Хэрвээ улс маань хувьд гаргахгvй, та нар шинэ уран бvтээлээ хий, циркээрээ бай гэсэн бол бид нэг галтай л байх байсан.

-Хувьд гарчихсан болохоор та нарт Монголын vндэсний циркт бэлтгэл хийх боломж байдаггvй байх. Тийм vv?
-Боломжгvй асуудал. Айлын гэрт ороод хойморт нь vсэрч дэвхцээд байвал эзэн нь уурлана биз дээ. Vvнтэй л адил.

-Ингэхэд єдєр, шєнєгvй бэлтгэл сургуулилттай байдаг циркийнхэн хэдэн тєгрєгийн цалин авдаг юм бэ дээ. Ивээн тэтгэгч байгууллага хэр олон байдаг вэ?
-Наадах чинь л бидний гол асуудал. Бvгд л хувийнх болохоор єєрсдийн гэсэн уран бvтээлтэй болчихоод тэрийгээ гадаадынхантай гэрээ хийж очиж тоглодог. Тэгээд олсон мєнгєєрєє цалинждаг. Vлдсэнээр нь тоглолтын хувцас, техник хэрэгслэлээ авдаг. Одоогоор дэмжиж, ивээн тэтгэдэг байгууллага нэг их байхгvй. Уг нь шинэ уран бvтээл гаргахад нь хєгжим, тоглолтын хувцсаар дэмждэг байгууллага байдаг бол сайн л байна. Яагаад гэвэл тоглолтын нэг хvний хувцас гэхэд ойролцоогоор 200-300 мянган тєгрєг болдог. Тэгэхээр арванхоёр хvний бvрэлдэхvvнтэй тоглолтын хувцас хэдэн тєгрєгийн vнэтэй болох билээ. Дэмждэг байгууллага олширвол бидний шинэ уран бvтээлд ч нэмэр нєєлєг болно шvv дээ.

-Авдаг цалин, хєлс тань амьдралд хvрэлцээтэй байж чаддаг уу?
-Яг хvрэлцээтэй байж чаддаггvй л дээ. Гэхдээ манай циркийнхэн орон нутагт байнга очиж тоглож хvмvvст цирк гэж ийм байдаг юм гэдгийг мэдрvvлдэг. Тvvнээсээ тодорхой хэмжээний цалин хєлс авдаг. Бас єєрсдєє хувиараа албан байгууллагын болон янз бvрийн арга хэмжээнд очиж тоглож хэдэн тєгрєг олдог.

-Циркийн шугамаар гадаад руу явах их амархан байдаг гэдэг юм билээ. Эхнээсээ яваад янз бvрийн хэл ам таталж байна?
-Циркийнхэн гээд миний мэддэггvй, хvмvvсийн таньдаггvй хvмvvс гадаад руу их гарсан байдаг. Уран нугаралтын чиглэлээр гэж яваад хэл аманд орсон жаахан охид олон бий. Ямар ч харьяалалгvй циркийн бус шугамаар уран нугараачид гээд гараад явчихсан тохиолдол ч бий. Дараа нь бидэнд тєвєг болоод байдаг юм. Цирк гэхээр л ємнє нь ийм хvvхдvvд явсан байна. Таних уу гэдэг. Гэтэл ерєєсєє танихгvй хvмvvс байх жишээтэй. Ер нь хvмvvсийн таньж мэдэхгvй хувийн багштай олон студи байдаг юм. Болсон болоогvй, чаддаг чаддаггvй зvйл хийлгээд л хvvхдvvдээ гадаад руу гаргах гэдэг. Тэр нь циркийнхнийхээ нэр хvндийг унагадаг. Ер нь харьяа бус хvмvvс л байдаг. Тэрнээс олон хvний бvрэлдэхvvнтэй суурь сайтай циркийнхэн иймэрхvv асуудал гаргадаггvй юм шvv. Манай циркийн хувьд яваагvй улс орон гэж байхгvй. Гэхдээ хэн нэгэн нь vлдсэн гээд янз бvрийн асуудал vvсгэдэггvй учраас чєлєєтэй хилээр нэвтэрч уран бvтээлээ хvссэн газар бvртээ хvргэж чаддаг юм.

ardchilal