МОДНЫ ХУЛГАЙН СҮЛЖЭЭГ АГААРААС АЖСАН АНХНЫ НИСЛЭГ

2011-11-15

Утаа, тоосондоо бүрхэгдсэн Улаанбаатар хот сааралтан бүдгэрч, алсрах тусам цахилгаан

станцын өтгөн саарал утаанаас бусад нь бүдгэрэн тэртээ хол үлдэж хоцров. Төд удалгүй Төв аймгийн Эрдэнэ сумыг дайран Сэлэнгэ аймгийн нутаг руу орлоо. Хэнтийн нурууны оргил цэг Асралт хайрхан, Монгол нутгийн чимэг болсон Минжийн хангайн уул, толгодыг тохон бүрхсэн өтгөн шигүү ой мод алган дээр байгаа мэт үзэгдэж, Ерөө, Цахар Минж, Ар Минжийн гол угалзран харагдана. Газраар явбал 400 гаруй км туулж байж хүрэх энэ газарт замгүйн дээр битүү ойтой тул онгоцоор очихоос өөр аргагүй. Засгийн газрын хэрэгж үүлэгч агентлаг Ойн газар, БОАЖЯ, Монголын байгаль орчны иргэний зөвлөл болон хэвлэл мэдээллийн төлөөлл өөс бүрдсэн баг ЗХЖШ-ын 303 дугаар ангийн МИ-171Е нисдэг тэргээр Төв аймгийн Эрдэнэ, Батсүмбэр, Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Хүдэр сумын нутгаар өнгөрсөн мягмар гаригт явсан юм. Төвийн бүсийн ойн төлөв, хортон шавьж, түймэрт идэгдсэн байдалд дүгнэлт хийхээс гадна хууль бусаар самар, мод бэлтгэж байгаа отгуудын байршлыг тодорхойлж, модны хулгайн замуудын ерөнхий сүлжээг тогтоох зорилготой уг нис лэгийг анх удаа зохион байгуулж байгаа юм.

Минжийн хангайд 1986 онд томоохон түймэр гарснаас нэг сая шоо метр ой бүхэлдээ шатаж, 3000 хоригдол галыг унтраах гээд бараагүй түүхтэй. Харин дараа нь 2002 оноос хойших таван жилийн хугацаанд мөн томоохон түймэр гарчээ. Үүнээс болж унасан мод ойд нэлээд их харагдсан. Тайга руу хүрэх замгүй тул ой модыг цэвэрлэх боломж бүрдэхгүй байгаа гэнэ. Тиймээс хуучин замуудыг сэргээж, зарим газарт шинэ зам тавьж, ой модыг цэвэрлэх ажлыг зохион байгуулахаар Ойн газар төлөвлөж байгаа юм байна. 2009 онд Москвад хүчтэй түймэр гарснаас 58 мянган хүн үхэж, 127 суурин үнсэн товрог болтлоо шатаж байжээ. Үүний гол шалтгаан нь ой цэвэрлэгч 75 мянган хүнийг ажлаас нь халснаас ойн цэвэрлэгээ үндсэндээ зогсчээ. Түүнчлэн баячуудад ойг эзэмшүүлснээр намгархаг газруудыг хатаан, хувийн орон сууц барьснаас ой мод хуурайшсан аж.

Минжийн хангайд 35 жилийн өмнөх шиг том гал гарахгүй гэсэн баталгаа байхгүй. Тиймээс манайх ой модоо зохион байгуулалттайгаар цэвэрлэх зайлш гүй шаардлагатай гэдгийг Ойн газрынхан онцолж байсан. Учир нь унанги ихтэй ойд түймэр гарвал унтраахад илүү хэцүү, хөрөнгө мөнгө ч их шаарддаг байна. Энэ нь хөрсний түймэр унангиар дамжин модонд орж, гүний түймэр болдогтой холбоотой. Биднийг нисэж байхад аль 1990-ээд оны эхээр бэлтгээд авч чадаагүй хураалттай чигээр нь орхисон гуалингууд ч харагдсан. Учир нь 1991 онд энэ газрыг Хан Хэнтийн тусгай хамгаалалтад авсан юм билээ. Ийнхүү Хэнтийн дархан цаазат газрын ой модон дахь цэвэрлэх шаардлагатай газрууд болон шинээр зам үүссэн хэсгүүдийг GPS-ийн тусламжтайгаар тэмдэглэн авав. Дараа нь бид нийслэлийн ногоон бүс дэх хулгайн замуудын сүлжээг харахаар Шаргаморьт, Сэлбийн эхийг зорилоо. Хэтрүүлэн хэлэхэд аалзны тор мэт сүлжсэн олон зам нийслэлийн хойд хэсгийг даган зурайжээ. Шаргаморьтын даваа орчимд самарчдын майхантай отог байсан бол хажуудаа Портер машинтай гэр ч харагдав. Мод бэлтгэдэг хүмүүс ийнхүү буусан байдаг аж. Түүнчлэн ямар зорилготой, ямар үйл ажиллагаа явуулах гэж байгаа нь тодорхойгүй эксковатор уулын оройд газар ухаж байв.

Эргэн тойрных нь модыг юу ч үгүй огтолж халцлаад, үндсийг нь ухаж овоолон, сул шороо болгосныг харахад харамсмаар. Арваннэгдүгээр сард мод бэлтгэх ажил эд өрнөж, самарчдын отог ойгоор нэг болдог ч ойг нээх гээд орон нутгийнхан хяналт сайтай байгаа тул модны хулгайч нар харагдсангүй. “ЗХЖШ-тай бид 2010 оноос хамтран ажиллаж байна. Тэд ой хээрийн түймэр, хууль бус мод бэлтгэлтэй тэмцэхэд бидэнд тусалдаг. Асралт хайрхан хүртэл өмнө нь ямар ч зам байгаагүй. Гэтэл өнөөдөр хошуу болгон руу зам гарсан байна. Энэ бүгдийг бид тодорхойлох шаардлагатай байгаа юм. Үндсэндээ төвийн бүсэд хууль бусаар мод бэлтгэж байгаа отгууд, хулгайн замын сүлжээг тодосгож зураг дээр тэмдэглэн орон нутгийн болон мэргэжлийн хяналтын байгууллагынханд чиглэл өгч, шалгуулах ажлыг хийхээр зорьж байна. Минжийн бүсэд шатсан, унасан, цэвэрлэх зайлшгүй шаардлагатай маш их мод байгааг харлаа. Хэдийгээр энэ хэсэг тусгай хамгаалалттай, дархан цаазтай газар ч цэвэрлэгээ хийхгүй бол 1984 оны аюулт түймэр давтагдахыг үгүйсгэхгүй” хэмээн Ойн газрын Ой ашиглалтыг зохи цуулах хэлтсийн дарга Л.Ням ярьсан.

Ой модны томоохон дайсан болсон хууль бус мод бэлтгэгчдийн ажиллагааг өнөөг хүртэл таслан зогсоож чадахгүй байгаа нь үнэн. Тэдний хулгайн замыг өнөө- дөр хаахад маргааш нь дахиад л шинэ жим гарган модоо хулгайлдаг. Тиймээс энэхүү нислэгээр тэдний замын сүлжээг тэмдэглэн авч байгаа нь хулгайн мод бэлтгэгчдийн ажиллагааг зогсооход чухал ач холбогдолтой нь ойлгомжтой. Ер нь энэ нислэгийг ойрхон хийж, Монгол орны ойн байдлыг явж үзэж байх шаардлагатайг энэ үеэр онцолж байсан. Учир нь хяналт тавьж чадахгүй байгаа газар олон байгаа аж. Хэдийгээр нисдэг тэргээр ийн явах нь зардал ихтэй ч Зэвсэгт хүчний 303 дугаар ангийнхан төрийн байгууллагуудад 50 хувийн хөнгөлөлттэй үйлчилдэг юм байна. Түүнчлэн нисдэг тэргээр яваад хулгайч нарыг барих, цаашлаад мод хууль бусаар бэлтгүүлэхээс урьдчилан сэргийлж чадвал экологид учрах хохирлыг зогсоож, онгоцонд төлснөөс илүү их мөнгө хэмнэх боломжтой юм.

Манай улсын ойн сан бүхий талбай буюу өмнө нь ойтой байсан, цаашид ойжих боломжтой нийт талбай нь 18.6 орчим сая га газрыг эзэлдэг. Үүнээс 12.6 орчим сая га нь ойгоор бүрхэгдсэн талбай юм. Энэ их ой модыг хяналтдаа авч хамгаална гэдэг амаргүй ажил. Тиймээс энэ удаагийнх шиг нислэгийн тусламжтайгаар Монгол орны ойн төлөв байдлыг тогтоож, хамгийн гол нь хулгайч нарын гарт өртөхөөс хамгаалах нь өндөр ач холбогдолтой болохыг Ойн газрынхан онцолж байсан юм.

unuudur