асуудал цэгцэрнэ хэмээн үздэг. Гэтэл яг үнэндээ хувьчилсан төрийн өмчит үйлдвэрийн газрууд нь сайн ажиллахгүй байна гэсэн яриа ч байдаг. Үүнд хөдөө орон нутгийн дулаан цахилгааны станцууд, түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүд тэргүүлдэг. Ер нь үйлдвэрийн газруудын хувьчлалыг ихээхэн булхайтай явагддаг гэж мэддэг ч хувьчлал явагдсаар л байна. Төрийн өмчит үйлдвэрийн газруудыг хувьчлахад хүргэдэг хамгийн том үзүүлэлт бол үйл ажиллагааны алдагдал.

Алдагдалтай ажиллаж байгаа салбараасаа төр салах гэхэд нөгөө талдаа урд нь төр алдагдлыг нөхөж өгдөг байсан юм чинь хувьдаа аваад дахин нөхөн төлбөр авахыг санаархсан хэсэг бүлэг хүмүүс ч байдаг бололтой. Ашиггүй салбарыг ашигтай болгох нь зах зээлийн хууль. Харин манайд хувьчлал гэдэг нь өөр утгаар хийгдээд байх шиг. Ер нь томоохон бизнесмэнүүдийн үздгээр төрийн өмчит үйлдвэрийн газруудаас олдог ашиг бол улсаас татаас авах явдал бололтой.

Энэ ч бас үнэн болж таарч байна. Өнгөрсөн өвөл л гэхэд Ховд, Увс аймгийн цахилгаан станцуудын үйл ажиллагаанд доголдол гарч улсын төсвөөс багагүй мөнгө гаргаж байж станцын үйл ажиллагааг хэвийн горимд оруулж байсан. Ийн төрөөс мөнгө зараад л байдаг. Гаргасан зардлаа ямар хөрөнгө оруулалтанд хийснээ бас эргэж хянаж байх хэрэгтэй юм шиг. Тухайлбал, Ховд аймагт л гэхэд дулааны цахилгааны доголдлыг засахаар нэмж хоёр бүрэн шугам тавьсан нь зардлыг нэмэгдүүлэх бас нэг үндэслэл болоод байгаа тухай орон нутгийн удирдлагууд мэдэгдээд байгаа. Энэ мэтчилэн аль салбарын үйл ажиллагааны хяналтыг сайжруулах шаардлага хувьчлалаас илүүтэйгээр хамгийн эхний шийдвэрлэх асуудал юм шиг. Ер нь ч тэгээд төр иргэдийнхээ төлөө ажиллаж байгаагийн хувьд үүнийг шийдвэрлэх шаардлагатай ч бас хувьчлагдсан салбарууд өөрсдөө үүнд анхаарах ёстой юм шиг.

Урин дулааны улиралд засвар үйлчилгээг муу хийснээс болж дүн өвлөөр бөөн ажил болгодог салбар хариуцсан албынхан ч бас нэлээд шүүмжлэлтэй хандсан. Ингээд төрөөс үйл ажиллагааг нь ямар ч байсан таслахгүй байхаар дэмжээд өгдөг. Гэтэл нөгөө талдаа үйл ажиллагааны алдагдалтай ажиллуулж байгаа удирдлагуудад бас асуудал бий гэж болно.

Саяхан гарсан нэгэн мэдээллээр "ДТС-IV" дулааны цахилгаан станц сүүлийн гурван жилийн дотор нийт өрийнхөө 70 гаруй хувь болох есөн тэрбум орчим төгрөгийн нүүрсний өрийг дарж чадсан. Үүнээс харахад үйл ажиллагааны зардлаа тэр дундаа хуримтлагдсан өрөө дарж чадаж байгаа нь энэ салбар нэг их алдагдалтай салбар бол биш юм шиг санагдаж байгаа юм. Олон улсын тусламжаар техникт шинэчлэлт хийчихсэн нь 50 гаруй жил ажиллаж байгаа станцуудын хувьд бас зардлыг нэмэх нь гарцаагүй байлтай.

Тиймээс энэ салбарт алдагдалгүй ажиллах боломжтой байх үндэслэл харагдаж байгаа юм. Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар болох Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр, Хөтөлийн цементийн үйлдвэр, Эрдэнэтийн дулааны цахилгааны станц зэрэг томоохон үйлдвэрийн газруудаа хувьд шилжүүлэх талаар ярих болсон.

Эдгээр үйлдвэрүүд нь бас л ашиггүй салбар гэж үзэгдэх болсон ихээхэн сонирхол татаж байгаа юм. Яг үнэндээ энэ гурван үйлдвэр бол яаж ч бодсон ашиггүй байх салбарууд болсон. Үүнээс харахад бас ирэх сонгуультай холбоотой асуудал ч байж болох талтай. Тухайлбал, Эрдэнэтийн дулааны цахилгааны асуудал. Тэр том хотыг дулаан цахилгаанаар хангахаас гадна Эрдэнэтийн уулын баяжуулах үйлдвэрийн цахилгаан дулааныг хариуцдаг үйлдвэрийг ашиггүй гэж үзэж байх юм. Өмнө нь ямар замаар явдаг байсан нь бас л тодорхойгүй. Тэгвэл энэ асуудал УИХ-ын намрын чуулганаар яаралтай авч хэлэлцэх асуудал болоод ороод ирэх юм. Эрдэнэтийн дулааны станц 1квт цахилгаан үйлдвэрлэл нь 115 төгрөг байгаа гэсэн тариф гарсан аж.

Ингээд иргэдээс цахилгаанаа 74 төгрөгөөр түгээдэг зөрүү мөнгийг төрөөс татаас болгож авдаг гэсэн тооцоог танилцуулж хувьчлал явуулахгүй бол болохгүй гэсэн яриаг эхлүүлсэн. Үүнийг олон гишүүн дэмжиж хувьчлах дээр санал нэгдэж байсан ч УИХ-ын гишүүн Д.Одхүү энэ саналыг эсэргүүцэж хэлэлцэхийг түр хойшлуулаад байгаа. Үүнд зарим гишүүд ч гэсэн дургүйцээд байгаа юм. Ямар учраас хувьчлах гээд яараад байгаа вэ гэдэгт хардлага дагуулаад байгаа юм.

Эрдэнэтийн дулааны цахилгаан станцын хувьчлалд олон хүн санаархаж байгаа бололтой юм билээ. Ингээд бодохоор энэ салбарыг хувьчлан авахаар юунд ингэтлээ улайраад байгаа нь ашигтай салбар гэдгийг илтгэж байгаа юм. Үүний дараагаар Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр, Хөтөлийн цементийн үйлдвэрийн хувьчлалын асуудал. Энэ ч бас дээрхийн адил хар дагуулж байгаа юм. Дээрх хоёр үйлдвэр төрийн өмчит үйлдвэрийн газрууд гэсэн статусаар үйл ажиллагаа нь явагддаг гэдэг ч аль хэдийнэ хувийн өмчит компани шиг ажиллаж байгаа бололтой. Монгол Улсын Засгийн газраас зарлаад байгаа шинэ бүтээн байгуулалт, дунд хугацааны хөтөлбөрийн хамгийн том бүтээн байгуулалт болох 100 мянган айл орон сууц хөтөлбөр.

Энэ хөтөлбөрт тодорхой зааж өгсөн бүтээн байгуулалтын ажилд дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнийг ашиглана гэсэн хамгийн чухал хоёр үйлдвэрийг хувьчлан авах санаархлыг төрүүлсэн байж болох юм. Яг үнэндээ дээрх хоёр үйлдвэр төрийн өмчит гэдгийг ашиглан хэсэг бүлэг хүмүүс баяжих мөнгөний уурхай болоод байгаа мэдээлэл гарсан. Барилгын салбарынхны чухал түүхий эд цементийн үнэ өсч урд хөршөөс өндөр үнээр авах болсон нь орон сууцны үнийг нэмэгдүүлэх үндэс болж байгаа. Гэтэл Хөтөлийн цементийн үйлдвэр цөөн тооны томоохон бизнесменүүдэд хямдхан үнээр нийлүүлээд багахан хэмжээний худалдан авагчдад үнээ нэмж зардаг гэсэн мэдээлэл барилгын салбарынхны дунд аль хэдийнэ тархаад буй. Энэ байдалд Монгол Улсын төрийн өмч, түүнийг хувьчлах ажлыг зохион байгуулж суугаа эрхэм ноён Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Сугар дээрх хоёр үйлдвэрийн газрын үйл ажиллагаа хэрхэн явагдаж байгаад тайлбар хийхгүй би бол тушаал биелүүлдэг цэрэг" гэсэн хариултыг өгч суугаа нь төр өмчөө ямар хүнээр мануулаад байгаа юм бол гэсэн харыг улам бататгаад байх юм.

Эцэст нь хэлэхэд хөгжилтэй орнууд бол төрийн өмчит зайлшгүй байх ёстой салбарууд тэр дундаа хамгийн ашигтай, анхаарал хандуулдаг эрчим хүчний томоохон үйлдвэрүүдээ хувьчилдаггүй юм билээ. Харин манайх өнөөдөр л төрөөс татаас нэхэхгүй бол ирээдүйд ямар асуудал үүсэх нь хамаагүй гэсэн хандлагаар хандаж байгаа нь юутай харамсалтай вэ.

Нөгөө талаасаа хэдхэн хүний ашгийн төлөөх тулалдаанаас болж энгийн ард алдагдлыг нь нөхөх үйлст зүтгэсээр байх уу.

Н.Наран