шинэ бизнес эхлүүлэхээр зорьж яваа залуусын нэг. Тэрбээр цахим худалдааны сайт байгуулахаар банкны зээл хөөцөлдсөн ч арилжааны ихэнх банкаас “Боломжгүй” гэсэн хариулт л сонссон тухайгаа ярив. Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмж, арилжааны банкууд эрсдэлгүй үнэт цаас руу хуйларч, зээлээ хумьж эхэлсэн учраас ойрын хугацаанд түүнд зээл олдохгүй бололтой. Гэвч хамаг учир үүнд байгаа юм биш. Арилжааны ихэнх банк дүрмийн сангаараа дүрэмгүй тоглож эхэлснээс зээл олгох нь замбараагаа алдсан гэхэд болно.

ЖИЖИГ ЧУЛУУГААР ТОМ ЧУЛУУ ДОРГИОХ ЭРСДЭЛТЭЙ АЛХАМ

Дүрмийн сан нь найман тэрбумын босго дөнгөж давсан хэрнээ 40 тэрбумын зээл гаргачихсан банк цөөнгүй байх аж. Жижиг чулуугаар том чулуу доргиох эрсдэлтэй алхам тэднийг төлбөрийн чадваргүй болгож, дампуурлын ирмэгт хүргэж болзошгүй тухай эдийн засагчид ярьж л байсан. Яг ийм шалтгаанаар 2009 онд тоглоомоос хасагдсан “Анод”, “Зоос”-ын ялагдлыг давтах сонирхол арилжааны банкуудад байхгүй л лавтай. Дүрмийн сан бол арилжааны банкуудын өөрийн хөрөнгийн нэгээхэн хэсэг нь. Өдгөө ихэнх банкны өөрийн хөрөнгө нийт хөрөнгийнх нь 12-14 хувьтай тэнцэж байгаа нь түүндээ баригдаж л зээл олгоно гэсэн үг. Түүнээс биш иргэдийн хадгаламжийн мөнгийг хязгааргүйгээр зээлдүүлж, дүрмийн сангаасаа давсан их зарлага гаргах нь дампууралд хөтлөхөөс өөр зүйл авчрахгүй. Дүрмийн санг 2013 оны тавдугаар сарын 1-ний дотор 16 тэрбумаас доошгүй хэмжээнд хүргэх тушаал Монголбанкнаас гаргаад жил хүрэхгүй хугацаа өнгөрч байна. Өдгөө “Чингис хаан”, “Голомт”, “Төрийн банк” “Хадгаламж” гэсэн дөрвөн банкны дүрмийн сан дахь мөнгө 16 тэрбумын босго давжээ. Тэгвэл “Тээвэр хөгжлийн банк”, “Эрэл”, “Капитал”, “Капитрон”, “Үндэсний хөрөнгө оруулалт”, “Улаанбаатар” гэсэн зургаан банкны дүрмийн сан хуучнаараа буюу найман тэрбумын босгыг дөнгөж даваад байгаа талаар Монголбанкнаас мэдээлсэн. Жил га руйхны хугацаанд дүрмийн сангаа хоёр дахин өсгөх тийм ч амар ажил биш байх. Нэгэнт ийм эгзэгтэй байхад Монголбанк яагаад дүрмийн сангаа хоёр дахин өсгөх хэцүү сонголт тулгаж байгаа хэрэг вэ? “Уул уурхайн салбарын хөрөнгө оруулалт Монголын эдийн засгийг хэт тэлэхэд хүргэлээ. Төсөв томорч, зээл 50 хувиар өсөөд байхад банкуудын дүрмийн сан хэвээрээ байгаа нь энэ хурдыг гүйцэхгүйг ха руулж байна” хэмээн Монголбанкны Олон нийттэй харилцах хэлтсийн захирал Б.Лхагважав ярьсан. Тэгэхээр ча наргүй зээлийн хэмжээ өсвөл банкууд ха риуцлагаа өөрсдөө хүлээх хэрэгтэй гэсэн анхааруулга юм. Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банкнаас энэ онд манай эдийн засгийн өсөлт 20 хувьд хүрээд буйг мэдээлсэн. Төсөв анх удаа 6.4 их наяд төгрөгт хүрч өнгөрсөн оныхоос бараг хоёр дахин өссөн байхад банкууд хуучин тактикаар шинэ зах зээлд өрсөлдөх боломжгүй.

ГИГАНТУУДТАЙ ӨРСӨЛДӨХ АРИЛЖААНЫ БАНК МОНГОЛД БАЙНА УУ?

Дотоодын арилжааны банкуудын хувьд “муу мэдээ” байж болох нэг давжээмэдээллийг Б.Лхагважав хэлэв. Канадын хүчирхэг банк ING Монголд салбараа нээх хүсэлтийг Монголбанкинд тавьсан байна. 54.3 тэрбум ам.долларын үндсэн хөрөнгөтэй эл банк манайд бууриа засвал түүнтэй өрсөлдөж дөнгөх “шийртэй” банк Монголд бий юү? Гэх дээ Монголын банкны зах зээлийг онилсон нь зөвхөн ING биш. БНХАУын Ардын банк, Их Британийн “Standard Chartered” зэрэг гигантууд ING-ийн ардаас дугаарлаж буй аж. Монголбанк одоогоор алинд нь ч “виз” олгоогүй бөгөөд эхний ээлжинд төлөөлөгчийн газраа байгуулчих хэмээн тулгаж байна. Гэвч эл жагсаалт уртсах тусам тогтоон барихад хэцүү, хэзээ нэгэн цагт гигантууд Монголын банкны салбарт хөл тавихад дүрмийн сан нь ердөө найман тэрбум төгрөг хүрэхтэй үгүйтэй байгаа дотоодын арилжааны банкууд хөлд нь чирэгдэж мэдэхээр байна. Энэ нь арилжааны банкуудад л муу мэдээ болохоос биш, Монголбанк хувьдаа нууцхан алга ташиж суугаа юм билээ.

“Зах зээлийн хэвшсэн тогтолцоо, өрсөлдөөнийг эвдэхгүй байх, харин эдийн засгийн өсөлт, эрэлт хэрэгцээ, дотоодын банкуудын үзүүлж чадахгүй, хүчрэхг үй байгаа тэр хэсэгт гадаадын банкуудыг оруулж эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих боломжийг судалж байна” хэмээн Монголбанкны Хяналт, шалгалтын газрын захирал Б.Лхагвасүрэн ярьсан. 2.7 сая хүн амтай Монголын банкны салбар тун жижигхэн. Арилжааны 14 банк үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа гэдэг нь үнэндээ ахадсан тоо юм. Яахав, өрсөлдөгч олон байх тусам банкны үйл ажиллагаа монополь байдлаас гарч, зах зээлд эрүүл өрсөлдөөн бий болох боломжтой гэж харж болно. Гэтэл өдгөө банкууд нэгнээсээ өрсөж зээлийн хүүгээ нэмж байдгаас биш, буулгана гэж үгүй.

Заримыг нь үнэндээ банк гэж харах ч хэцүү, зээл гаргахгүй, эсвэл хадгаламж татахгүй, нэг хүн, нэг компанийн авдар мэт оршдог нь нууц биш. За энэ ч дүүрч. Дээрх хэдэн шалтгааны улмаас л арилжааны банкуудын чадавхийг дээшлүүлэх, хариуцлагыг нэмэгдүүлэх үүднээс дүрмийн сан гаа өсгөхийг шаардаж байгаа аж. Дүрмийн санг нэмэгдүүлж, банкны салбарт бүтцийн өөрчлөлт хийх тухай одоо л ярьж байгаа хэрэг биш. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан дээрх алхмыг хийх санал тавьж л байсан, гэвч бүтээгүй. Харин өдгөө дээрх санал арилжааны банкуудыг тэгтлээ их сандраасанг үй. Гэхдээ тэд бүтцийн өөрчлөлтийг өөрсдийн гараар, зохион байгуулалттайгаар хийхийг илүүд үзэж байгаа юм билээ. “Банк өөрөө итгэл дээр тогтдог бизнес учраас бүтцийн өөрчлөлт хийх сургаар иргэдийн сэтгэл санаа хямарч, дампуурах гэж байгаа юм болов уу гээд мөнгөө татчихвал хүссэн ч, хүсээгүй ч, эгзэгтэй байдалтай тулгарна.

Үүнийг Дэлхийн банк, ОУВС-гийн заавраар хийх нь буруу. Анх дүрмийн сан 50, 100 сая төгрөг байсан. Дараа нь 200, 400, 800 сая, тэрбум төгрөг, дөрвөн тэрбум, найман тэрбум байхаар үечлэн зааж, бага багаар дүрмийн санг нэмэгдүүлж, урьдчилаад хоёр жилийн өмнөөс тушаал, тогтоол гаргаж Монголбанкнаас анхааруулдаг, арилжааны банкууд түүнд нь зохицож үйл ажиллагаандаа өөрчлөлт хийж болоод л байсан” хэмээн Монголын банкуудын холбооны ерөнхийлөгч Б.Мэдрээ ярьж байсан. Ийнхүү “deadline” буюу эцсийн хугацаа дуусахаас өмнө арилжааны банкууд дүрмийн сангаа хоёр дахин өсгөх их мөнгөний эрэлд хатахаас өөр замгүй эс бөгөөс тоглоомоос гарах хэцүү сонголттой нүүр тулж байна. Тэдэнд хөрөнгө татах, нэгдэх гэсэн хоёрхон сонголт үлдлээ. 2013 он хүртэл зай ч бий, лай ч бий шүү.

mongolnews