Тэр бол Ираны Нишапур хотын иргэн Омар Хайяам бөлгөө" гэж бичсэнийг номноос олж мэдлээ. Цааш нь "тэр бас нэртэй эмч, зурхайч байлаа" гэжээ. Түүхэнд тэмдэглэснээр бол Омар Хайяам Арабын яруу найраг, гүн ухааны билэгдэл болсон хүн. Гэтэл тэр тооны ухаанд гаргуунаар барахгүй түүний гаргасан нэгэн томъёог математикчид 600 жилийн дараа л сая нэг баталж байжээ. Дэлхийн түүхэнд Галилео Галилей, Леонардо да Винчи, Омар Хайяам нарын суутнууд ховор биз ээ. Агуу Сократын шавь Платон ч ийм олон төрлийн авьяастай байгаагүй гэдэг. Орчин цагт бол хүн олон талын авъяас чадвартай байж болох ч нэг зүйлээр дагнаж мэргэшвэл илүү амжилтад хүрнэ гэж үздэг болсон. Жишээлбэл, Билл Гейтсийг шүлэг бичлээ гэж сонсоогүй. Эдди Мерфи тэгшитгэл бодож чаддаг эсэх нь эргэлзээтэй. Карл Бенц, Генри Форд насаараа л төмөртэй ноцолдсон байх. Гэсэн ч бүгд л тухайн салбартаа амжилт гаргаж, түүхэнд нэрээ үлдээх хэмжээнд хүрсэн байдаг. Үүгээрээ юуг илэрхийлэхийг хүсч байна вэ гэвэл, Омар Хайяам шиг хүмүүс ховорхон төрдөг. Харин Билл Гейтс, Эдди Мерфи, Карл Бенц, Генри Форд шиг хүмүүс мянга мянгаараа төрөх боломжтой гэж хэлэх гэсэн юм. Өнөөдөр дэлхийн тавцанд монгол хүн "Шкода"-г урлаж, Барак Обамагийн дизайнераар ажиллаж байна. Харин эх орондоо байгаа монголчууд юу хийж байна вэ. Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан судалгаанд дурдсанаар "2011 оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх чадвартай 1.8 сая иргэн байгаагаас 1.3 сая орчим нь ажил хөдөлмөр эрхэлж байна" гэжээ. Үлдэж байгаа 500 мянга орчим хүн ямар нэгэн байдлаар ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй. Үүнээс цэвэр ажилгүйчүүдийн тоо нь 100 мянга орчим гэж үздэг. Харин бүртгүүлсэн иргэийн тоо буюу идэвхитэй ажил хайгчид нь 40706 хүн байна. Эндээс нэг зүйлийг онцлоход ажил хайж байгаа хүмүүсийн дийлэнхи нь 35-45 насныхан байгаа ажээ. Эсрэгээрээ залуус ажил хийе, ажилд оръё гэхээ больжээ. Энэ нь 100 мянган ажилгүй иргэдийн дийлэнхи нь 25-30 орчим насны залуучууд гэсэн сэтгэл эмзэглэмээр судалгаанаас харагдаж байна. Үүнээс гадна их, дээд сургууль төгссөн ч мэргэжлээрээ ажиллаагүй хүний тоо олширчээ. Энэ нь "тухайн салбарт ажиллах хүчний илүүдэл бий болсон ч их, дээд сургуулиуд оюутан элсүүлсээр байдгаас болсон" гэж тайлбарлах хүн ч байна. Тухайлбал, нэг үе хуульчид олширч, болсон болоогүй олон хуульч, өмгөөлөгч нарын эгнээ нийгэмд гарч ирсэн. Үүнийг "Хуульчийн сонгон шалгаруулалт" гэдэг зүйлээр хазаарлаж байлаа. "Өнөөдрийн байдлаар Хөдөлмөрийн бирж дээр долоон мянган ажлын байр эзнээ хүлээж байгаа. Гэвч эдгээр ажлын байранд тэнцэх хүн олдохгүй байна" гэж Нийслэлийн хөдөлмөрийн биржийн ажилтан хэлж байна лээ. Цаана нь орон даяар 66.5 мянган аж ахуйн нэгж, дөрвөн мянган төрийн байгууллага ажиллах хүчний орон зайг хуваалцаж буй. Гэтэл мэргэшсэн, мэргэжилтэй ажилчны олдоц ховорджээ. Ажилчин гэж байгаа нь дээд боловсрол эзэмшсэн сэхээтнийг хэлж байгаа юм биш шүү. Энэ бол дунд болон мэргэжлийн боловсрол эзэмшсэн мэргэжилтэй ажилчныг хэлж байгаа хэрэг. Сүүлийн үед дээд боловсрол эзэмшсэн залуусын тоо олон болсон ч тэд хуульч худалдагч, багш засварчин, орчуулагч үсчний тоог л нэмжээ. Гэтэл уул, уурхай, барилга бүтээн байгуулалтын ажилд оролцох мэргэжилтэй, ур чадвартай ажилтан ховор байна. Засгийн газар ч энэ тал дээр онцгой анхаарч энэ онд л гэхэд 60 мянган ажлын байр шинээр бий болгож, ур чадвартай, мэргэшсэн ажилтан бэлтгэх зорилгоор Мэргэжлийн боловсролын тухай хуулийг шинэчлэн боловсруулж, мэргэжлийн боловсрол олгох сургуулиудыг олноор байгуулсан ч залуус аанай л хойрогшиж, "тостой жолооч, тоостой гуталтай ажилчин болохгүй" гэж бардамнах болжээ. Тэдний оронд 40 гарсан хүн идэвхтэй ажил хайж, төрөөс олгосон боломжийг алдалгүйгээр тохирсон ажлын байраа олж, тэр бүү хэл мэргэжлийн боловсрол эзэмшиж байна. Харин залуус энэ зүг рүү биш, карьер, албан тушаал хөөхийг илүүд үзэх болжээ. Үүний нэг жишээ нь, залуус төрийн бус байгууллагад олноороо харьяалагдах болсноос харагдана. Монгол Улс даяар долоон мянга гаруй төрийн бус байгууллага ажилладаг гэсэн судалгаа бий. Энэ бол 2.7 сая хүнд ахадмаар тоо байж ч мэднэ. Ирэх жил сонгуулийн жил учраас төрийн бус байгууллага бараадсан залуусын тоо улам нэмэгдэнэ гэж судлаачид хэлж байна. Учир нь, улс төрийн намууд залуусыг хүчийг ашиглаж сонгуулийн сурталчилгаагаа хийлгэдэг болсонтой холбоотой гэнэ. Хэн нэгний сонгуулийн сурталчилгаанд явж, албан тушаал, карьераа өсгөнө гэсэн бодол залуусын толгойд бат суусан нь мэргэжилтэй ажиллах хүчний дутагдалд хувь нэмрээ оруулж байгаа нь тодорхой. Энэ зөв зам мөн гэж үү. Хэн нэг улстөрчийн нөмөр нөөлөгт багтлаа гэхэд мэдлэг, чадваргүй бол тэр дороо л гологдоно. Тэгээд ч улс төрийн хүрээлэлд ажиллах хүчний орон тоо ч хязгаарлагдмал шүү дээ. Үүний оронд, дөрвөн жилд нэг удаа болдог сонгуулийн сурталчилгаанд явж сарын 200 мянган төгрөг авч байснаас мэргэжилтэй, ур чадвартай ажилчин болж насаараа идэх "хоол"-оо олж авсан нь дээр биш үү. Эцэг эхчүүд ч гэсэн хүүхдээ хувь, хувьсгалынх нь хамаагүй их, дээд сургуульд орж дээд боловсрол эзэмшиж л байвал боллоо гэсэн сэтгэлгээнээсээ ангижрах цаг нь иржээ. Энэ үзэл бодол чинь хүүхдийн чинь ирээдүйг сүүдэртүүлж байна шүү дээ. Учир нь, өнөөдөр сая төгрөгийн цалинтай гагнуурчин, хүнд даацын техникийн жолооч, оператор, механикч эрэлттэй мэргэжил болсон байна. Монгол Улс бол байгалийн баялаг ихтэй орон. Энэ онцлогтоо тулгуурлаж хөгжиж буй нь нууц биш. Тиймээс ирээдүйн хөгжил дэвшилд оффисын ажилтан биш, ур чадвартай, мэргэшсэн ажилчин л илүү их хэрэгтэй байна. Х.Түвшинтөгс