дипломат харилцаа тогтоосны 90 жилийн ойд зориулсан баярын хурал, хүндэтгэлийн тоглолт боллоо. Баярын хуралд Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Г.Занданшатар, ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов, ОХУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд В.В.Самойленко болон Монгол Улсын ГХЯ-ны Хөрш орнуудын газрын дарга О.Энхтөр нар оролцож үг хэллээ. Түүнчлэн хуран цугларсан зочдын дунд Готов тэргүүтэй үе үед улс орноо төлөөлөн Москвад элчин сайдаар сууж байсан ахмад дипломатууд хүрэлцэн ирсэн байлаа.

Баярын хурлын ажиллагааг нээж Элчин сайд В.В.Самойленко үг хэлсний дараа Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Г.Занданшатар «1921 онд Монгол улс, Зөвлөлийн засагт Орос улсын хооронд найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай гэрээ байгуулагдсанаас хойш 90 жил өнгөрч, өнөөдөр бид энэ ойг ОХУ-ын нөхдийн хамт өргөн тэмдэглэж байна. Өнөөдрийн баярын ажиллагаанд оролцохоор ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов тэргүүтэй төлөөлөгчид айлчлан ирсэн нь ОХУ хамтын энэ баярт их ач холбогдол өгч буйн илрэл хэмээн талархан хүлээж авч байгаагаа илэрхийлж, ОХУ-ын өндөр зочдод болон хуралд оролцогч та бүхэнд Монгол улс, ОХУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 90 жилийн ойн баярын мэндийг хүргэе. «Найрамдлын сар» нэртэйгээр Монгол улсад өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг уламжлалт арга хэмжээнүүд энэ жил 90 жилийн ойг угтсан «Монгол, Оросын найрамдал, хамтын ажиллагааны өдөрлөгүүд» нэртэйгээр Улаанбаатар хот, аймаг дүүргүүдэд амжилттай болж өндөрлөлөө. 1911 онд сэргээн зарласан Монгол улсын тусгаар тогтнолыг батжуулахад 1921 оны ардын хувьсгал шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэж, Монгол улсыг түүхийн шинэ үйл явцад төр улсаа байгуулан, олон улсын харилцааны субъект болох нөхцлийг бүрдүүлсэн юм.

Монгол Улс төлөөлөгчдөө 1921 оны 10 дугаар сард Зөвлөлт улсад илгээж, 1921 оны 11 дүгээр сарын 5-ны өдөр Монгол, Оросын хооронд найрамдлын барилдлагааг байгуулах тухай Монголын Ардын засгийн газар болон Зөвлөлт засагт Орос улсын засгийн газрын хэлэлцэн тогтсон гэрээ бичиг буюу одооны томьёоллоор бол Монгол улс, Орос улсын хооронд найрамдалт харилцаа тогтоох тухай хоёр улсын засгийг газрын хоорондын хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан юм. Харилцан эрх тэгш зарчимд тулгуурлан байгуулсан анхны энэхүү хэлэлцээр нь хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааны хамгийн эгзэгтэй үеийн эрх зүйн чухал суурь баримт бичиг болсон бөгөөд түүгээр бүрэн эрхт дипломат болон консулын төлөөлөгчөө харилцан солилцохоор тохирч, дипломат харилцаа тогтоосон нь хоёр улс бие биенийхээ бүрэн эрхт байдлыг хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг гэж олонх судлаач үздэг нь эрх зүйн бүрэн үндэстэй дүгнэлт юм.

Хоёр улс дипломат харилцаа тогтоож, 1922 онд Нийслэл Хүрээ болон Москва хотод Элчин сайдын яам болон Консулын газрыг нээсэн нь шинэ Монгол Улсыг гадаад улс хүлээн зөвшөөрсөн анхны үйл хэрэг байсан бөгөөд цаашид Монгол улсын тусгаар тогтнолыг батжуулах үндэс суурийг тавьснаараа түүхэн ач холбогдолтой үйл явдал болсон юм.

ЗХУ-тай тогтоосон цаашдын харилцаа, нягт хамтын ажиллагаа нь хэд хэдэн үе шаттай хэрэгжсэн. 1936 онд хоёр улсын хооронд байгуулсан Хамтран ажиллах, харилцан туслах гэрээ нь Монгол улсад гадны түрэмгийлэл бодитойгоор заналхийлсэн үед Монгол улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалах хамтын ажиллагааны үндэс болсон. Дэлхийн дайн дууссаны дараах 1946 онд байгуулсан гэрээ нь Монгол улсын бүрэн эрхийг олон улсын хэмжээнд баталгаажуулах, энхийн үйлсэд шилжиж, улс орон сонгосон замаараа замнах итгэлтэй хөгжлийг дэмжсэн хэрэг байсан бөгөөд түүнийг зарим судлаачид «1921 оны хэлэлцээрээс дутахгүй ач холбогдолтой» гэж дүгнэх ч тохиолдол байдаг. 1966 оны Найрамдал, хамтын ажиллагааны гэрээнд дэлхий дахинд Монгол улсын бүрэн эрхт байдал баталгаажсаны дараа, нийгэм-эдийн засгийг хөгжүүлэхэд эрчимтэй хамтан ажиллах үндсийг бүрдүүлсэн. Улс орныг үйлдвэржүүлэн, эдийн засгийн хүчин чадлыг эрс нэмэгдүүлэх бүтээн байгуулалт энэ үед өрнөсөн гэж хэлж болно.

Ил тод байдал, ардчилсан өөрчлөлтийн үр дүнд тогтсон нийгмийн шинэ тогтолцооны эхэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 1993 онд ОХУ-д хийсэн айлчлалын үеэр байгуулсан Монгол улс, ОХУ-ын найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай гэрээ нь хоёр улсын орчин цагийн харилцааны эрх зүйн үндэс нь болж байна. 1994 онд баталж, энэ 2011 онд шинэчилсэн Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд «ОХУ, БНХАУ-тай найрсаг харилцаатай байх нь Монгол Улсын гадаад харилцааны бодлогын эн тэргүүний зорилт мөн бөгөөд тэдгээр улстай бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцаж, сайн хөршийн ёсоор өргөн хүрээтэй хамтын ажиллагаа хөгжүүлнэ» гэж заасан. Энэхүү заалт үндсэндээ амжилттай хэрэгжиж ирсэн бөгөөд тэнцвэртэй харилцана гэдэг нь бүх асуудлаар адил тэнцүү байдалтай байхыг бус итгэлцэл, ойлголцлыг бэхжүүлэх үндсэн дээр сайн хөршийн найрсаг харилцаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бүх салбарт идэвхтэй хөгжүүлэхийг хэлж байгаа билээ.

Хамтын ажиллагаа идэвхтэй өрнөж, хамтын ажиллагааны ач холбогдлыг нэмэгдүүлэх таатай нөхцлийг бүрдүүлж байна.

Хоёр улсын хооронд өндөр түвшний айлчлал тогтворжлоо. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2006 онд ОХУ-д хийсэн төрийн айлчлалын үед хоёр улсын харилцааг стратегийн түншлэлийн хэмжээнд төлөвлөх тухай тохиролцоонд хүрч, Москвагийн тунхаглалыг байгуулсан бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведевийн 2009 онд Монгол Улсад хийсэн төрийн айлчлалын дүнд стратегийн түншлэлийн харилцааг хөгжүүлэх тухай тунхаглал гаргаснаар хоёр орны харилцаа цаашид урт хугацаанд тогтвортой өсөн хөгжих гэсэн хэтийн төлөвийг нээж өгсөн юм.

Гадаад харилцааны яамд хоорондын хамтын ажиллагаа ч идэвхтэй явагдаж байна. ОХУ-ын гадаад хэргийн сайд С.Лавров 2006 онд Монгол Улсад айлчиллаа. Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд 2007 онд, Гадаад харилцааны сайд 2009 онд ОХУ-д айлчилсан. Өнөөдөр бид ОХУ-ын Гадаад хэргийн нэгдүгээр орлогч сайд А.И.Денисовтой хоёр улсын Гадаад хэргийн яамдын хамтын ажиллагааны 2 жилийн төлөвлөгөөг баталгаажууллаа. Гадаад харилцааг эдийн засагжуулах бодлогын хүрээнд ОХУ-тай эдийн засгийн харилцаагөа өргөжүүлэх бодлого явуулж, салбарын яамд, агентлагууд болон аж ахуйн нэгж байгууллагуудын айлчлал, чуулга уулзалтын тоо нэмэгдэж байна. Энэ чиглэлээр хоёр улсын засгийн газар хоорондын комисс идэвхтэй ажиллаж, хамтын ажиллагаа хөгжиж байна. Энэ харилцааны үр дүнд ОХУ-ын зээл тусламжийн дэмжлэгтэйгээр «Атрын III аян», «Монгол мал сүргийг эрүүлжүүлэх төсөл»-үүдийг амжилттай хэрэгжүүлж, байгалийн бэрхшээлийг хүндрэл багатай давсан болно.

Худалдааг либеральчлах, хамтарсан үйлдвэрүүдийн технологийг боловсронгуй болгож, үр ашгийг нь нэмэгдүүлэх, Монголын ашигт малтмалыг ашиглах, уул уурхайн ордыг эзэмших, дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд хамтран ажиллах талаар яриа хэлэлцээр үргэлжилж, тохирсон асуудлуудыг хэрэгжүүлэх ажил удаашралтай ч гэсэн урагшилж байна.
Өргөжин эрчимжиж байгаа Монгол улс, ОХУ-ын хоорондын удламжлалт найрсаг харилцаа нь аль ч цаг үед эрх зүйн хувьд шинэчлэгдэн, залгамж чанараа хадгалан үргэлжлэн өргөжин хөгжинө гэдэгт итгэлтэй байна» гэсэн юм.
Дараа нь ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов үг хэлсэн юм. Тэрбээр ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд С.В.Лавровын халуун мэндчилгээг дамжуулан хэлж, С.В.Лавров сайдаас Г.Занданшатар сайдад илгээсэн хувийн илгээлтийг гардуулан өгснөө дурдсан болно. Тэрбээр «манай хамтарсан хил нь 3000 км хагас илүү үргэлжилдгээрээ дэлхийн хамгийн урт хилийн нэгэнд тооцогддог бөгөөд энэ нь биднийг салгадаг бус харин ойртуулан нягтруулдаг. Орос, Монгол хоёрыг манай оюун санааны болон соёлын ойр дөт байдал нь нэгтгэдэг билээ. Жаран мянга илүү монголчууд манай оронд их, дээд боловсрол эзэмшиж, мэргэжлийнхээ бэлтгэлийг хийж, олон нь эрдмийн зэрэг хамгаалсан төдийгүй төр засгийн тэргүүнүүд зэрэг олон хүн орос хэлийг дээд зэргээр чөлөөтэй, ямар ч буруу хазгай дуудлагагүйгээр эзэмшсэн байдаг. Манай Орост л гэхэд шууд болоод дам байдлаар Монголтой ямар нэгэн холбоо хэлхээгүй гэр бүлийг олно гэдэг хэцүү хэрэг. Мянга мянган орос хүн Монголд барилгачин, геологич, эмчээр ажиллаж, тэр үед Монголд байрлаж байсан манай цэргийн анги нэгтгэлүүдэд алба хааж байлаа. Тэднээс олон нь нэг ангид суралцаж байсан монгол анд нөхөд, хамт ажиллаж хийгээд зүгээр жирийн сайн найз нөхөдтэй болсон байдаг. Дашрамд нь хэлэхэд миний хувьд ч гэсэн оюутны дотуур байранд хөрш байсан, нэг курсийн монгол оюутан андыг маань Доржсүрэн Хүрэлбаатар гэдэг байсаан. Бид түүнийг зүгээр л Баатар гэдэг байсан бөгөөд энэ нь оросоор «Богатырь» гэсэн үг юм билээ. Хэдийгээр тэр маань баатар эр шиг ханхар эр байгаагүй ч ямагт онц суралцсаар дээд сургуулиа улаан дипломтой төгсөж байлаа. Түүнчлэн оюутны он жилүүдэд маань бусад олон монгол охид хөвгүүд тааралдаж байсан төдийгүй тухайлбал Хятадад ажиллаж байхад Хятад дахь Монголын Элчин сайдын яамны дэргэдэх Худалдааны зөвлөхийн газрын олон монгол анд нөхөдтэйгээ хамтран ажиллаж байлаа.
Бид цаашид ч олон салбарт хамтран ажилласаар байх болно... Бид Москвад монголын дипломатчдын мэргэжлийн өндөр ур чадварыг өндрөөр үнэлж, Москвад сууж байсан Монгол улсын элчин сайдуудыг дурсан санагалзаж байдаг. Энэ танхимд ч би танил нүүр царайнуудыг харж байна. Сүүлийн 25 жилд манайд элчин сайдаар сууж байсан нөхдийг би цохон дурдая. Энэ бол нөхөр Ц.Гүрбадам, Мишигдорж, Бавуу, Цолмон, С.Баяр, Хангай болон өнөөгийн элчин сайд Идэвхтэн нар юм» хэмээн өгүүлсэн юм.
ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов дараа нь сэтгүүлчдэд ярилцлага өгөхдөө «Бид өнөө цагт Орос улсын хувьд ч, Монгол улсын хувьд ч зах зээлийн харилцааны нөхцөлд ажиллаж амьдарч байгаа тул шинэ нөхцөл байдлыг харгалзан үзэх ёстой юм. Иймээс аль аль улсад нь үр ашигтай шийдвэрийг гаргах учиртай юм. Энэ нь тийм ч амар хялбар хэрэг биш л дээ. Ийм тэнцвэрт шийдвэр гаргах улс төрийн бололцоо бол аль алинд нь байгаа билээ. Учир нь манай хоёр орны хувьд аль ч шатанд энэ байдлыг дэмжиж, Ерөнхийлөгч нар ч, Засгийн газрын тэргүүнүүд ч, Засгийн газар хоорондын комиссууд ч ажиллаж байгаа. Гурван мянга хагас км хилийн зурвастай Монгол, Орос улсуудын хувьд энэ нь туйлын чухал чиглэл бөгөөд бид үүнийг бүх талаар хөгжүүлэх болно.

-Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны ирээдүйг та хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-Гадаад харилцааны яаманд ажилладаг хүний хувьд би ирээдүйн манай хамтын ажиллагааг өөдрөг өнгөөр харах ёстой. Тэгээд ч ингэж өөдрөгөөр харах материаллаг үндэс суурь байгаа юм. Энэ нь юуны өмнө хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх хоёр талын ашиг сонирхол юм. Тиймээс төмөр замын бүтээн байгуулалт, Монголын асар баялаг ашигт малтмалыг олзворлон боловсруулж экспортлох, эрчим хүч зэрэг салбарт томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэх харилцан ашигтай шийдвэрлэх боломжууд байгаа билээ. Хамтран ажиллах салбар чиглэлүүд хангалттай олон байгаа бөгөөд маш шаргуу ажиллах л шаардлагатай байгаа. Ийм том төслүүдийг хэрэгжүүлэх нь амар хялбар асуудал байдаггүй тул гарцыг хамтаараа эрж хайх хэрэгтэй гэж бодож байна» гэсэн юм. Хурлын дараа концерт тоглосон бөгөөд Монгол улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн /УГЗ/, ОХУ-ын УГЗ Д.Нацагдорж, Монгол улсын УГЗ С.Дашням, Буриад улсын СГЗ С.Дулмаахүү болон Дорнод Сибирийн Соёл урлагийн академийн Өөр Байгалийн оркестрийн удирдаач, ОХУ-ын УГЗ, профессор Олег Огнев нарын дэглэсэн энэ тоглолтод ОХУ-ын Ардын жүжигчин, профессор Галина Шойдагбаева, ОХУ-ын Ардын жүжигчин, профессор Вячеслав Балжиннимаев, ахмад багш Николай Вышиковын удирдсан «Беловодье» дууны хамтлаг болон Дорнод Сибирийн Урлагийн академийн дэргэдэх «Джаз квартира» хамтлаг, Говь-Сүмбэр аймгийн ардын дуу, бүжгийн «Боржигин» хамтлаг мөн эстрадын дуучин Ринчен Дашийцэрэн, дуу бүжгийн «Мөнгөн цэрэг» хамтлагууд ур чадвараа гайхууллаа. Энэ хамтарсан тоглолтын баг нь РЦНК байгуулагдсаны 35 жилийн ойгоор 10 дугаар сарын 21-нд уригдан ирж тоглосноос хойш Говь-Сүмбэр, Дорноговь аймагт Дорнод Сибирийн Соёл урлагийн академийн уран бүтээлчдийн хамт тоглолтоо өргөн барьсан юм байна. «Боржигин» хамтлаг нь ноднин жил Дорнод Сибирийн дээрх академийн урилгаар очиж тоглосны хариу тоглолт ийнхүү өрнөж байгаа юм байна.

С.Энх-Амар

«МОНГОЛ, ОРОСЫН НАЙРАМДАЛ, ХАМТЫН АЖИЛЛАГААНЫ ӨДӨРЛӨГ» АМЖИЛТТАЙ ӨНДӨРЛӨЛӨӨ
Tweet
Bolod.mn