Энэ сарын 7-ны өдөр Улаанбаатар хот дахь Оросын соёл, шинжлэх ухааны төвд ОХУ болон Монгол Улсын хооронд

дипломат харилцаа тогтоосны 90 жилийн ойд зориулсан баярын хурал, хүндэтгэлийн тоглолт боллоо. Баярын хуралд Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Г.Занданшатар, ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов, ОХУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд В.В.Самойленко болон Монгол Улсын ГХЯ-ны Хөрш орнуудын газрын дарга О.Энхтөр нар оролцож үг хэллээ. Түүнчлэн хуран цугларсан зочдын дунд Готов тэргүүтэй үе үед улс орноо төлөөлөн Москвад элчин сайдаар сууж байсан ахмад дипломатууд хүрэлцэн ирсэн байлаа.

Баярын хурлын ажиллагааг нээж Элчин сайд В.В.Самой­ленко үг хэлсний дараа Монгол Улсын Га­даад хэргийн сайд Г.Зан­даншатар «1921 онд Монгол улс, Зөвлөлийн засагт Орос улсын хоо­ронд найрсаг харилцаа, хам­тын ажиллагааны тухай гэрээ байгуулагдсанаас хойш 90 жил өнгөрч, өнөөдөр бид энэ ойг ОХУ-ын нөхдийн хамт өргөн тэмдэглэж байна. Өнөөдрийн баярын ажил­лагаанд оролцохоор ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов тэргүүтэй төлөөлөгчид айлчлан ирсэн нь ОХУ хамтын энэ баярт их ач холбогдол өгч буйн илрэл хэмээн талархан хүлээж авч байгаагаа илэрхийлж, ОХУ-ын өндөр зочдод болон хуралд оролцогч та бүхэнд Монгол улс, ОХУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 90 жилийн ойн баярын мэндийг хүргэе. «Найрамдлын сар» нэртэйгээр Монгол улсад өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг уламжлалт арга хэмжээнүүд энэ жил 90 жилийн ойг угтсан «Монгол, Оросын найрам­дал, хамтын ажиллагааны өдөр­лөгүүд» нэртэйгээр Улаанбаатар хот, аймаг дүүргүүдэд амжилттай болж өн­дөрлөлөө. 1911 онд сэргээн зар­ласан Монгол улсын тусгаар тогт­нолыг батжуулахад 1921 оны ар­дын хувьсгал шийдвэрлэх үүрэг гүй­цэтгэж, Монгол улсыг түүхийн шинэ үйл явцад төр улсаа байгуулан, олон улсын харилцааны субъект болох нөхцлийг бүрдүүлсэн юм.

Монгол Улс төлөөлөгчдөө 1921 оны 10 дугаар сард Зөвлөлт улсад илгээж, 1921 оны 11 дүгээр сарын 5-ны өдөр Монгол, Оросын хооронд найрамдлын барилдлагааг байгуулах тухай Монголын Ардын засгийн газар болон Зөвлөлт засагт Орос улсын засгийн газрын хэлэлцэн тогтсон гэрээ бичиг буюу одооны томьёоллоор бол Монгол улс, Орос улсын хооронд найрамдалт харилцаа тогтоох тухай хоёр улсын засгийг газрын хоорондын хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан юм. Харилцан эрх тэгш зарчимд тулгуурлан байгуулсан анхны энэхүү хэлэлцээр нь хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааны хамгийн эгзэгтэй үеийн эрх зүйн чухал суурь баримт бичиг болсон бөгөөд түүгээр бүрэн эрхт дипло­мат болон консулын төлөөлөгчөө харилцан солилцохоор тохирч, дипломат харилцаа тогтоосон нь хоёр улс бие биенийхээ бүрэн эрхт байдлыг хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг гэж олонх судлаач үздэг нь эрх зүйн бүрэн үндэстэй дүгнэлт юм.

Хоёр улс дипломат харилцаа тогтоож, 1922 онд Нийслэл Хүрээ болон Москва хотод Элчин сайдын яам болон Консулын газрыг нээсэн нь шинэ Монгол Улсыг гадаад улс хүлээн зөвшөөрсөн анхны үйл хэрэг байсан бөгөөд цаашид Монгол улсын тусгаар тогтнолыг батжуулах үндэс суурийг тавьснаараа түүхэн ач холбогдолтой үйл явдал болсон юм.

ЗХУ-тай тогтоосон цаашдын харилцаа, нягт хамтын ажиллагаа нь хэд хэдэн үе шаттай хэрэгжсэн. 1936 онд хоёр улсын хооронд байгуул­сан Хамтран ажиллах, харилцан туслах гэрээ нь Монгол улсад гад­ны түрэмгийлэл бодитойгоор за­налхийлсэн үед Монгол улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалах хамтын ажиллагааны үндэс бол­сон. Дэлхийн дайн дууссаны да­раах 1946 онд байгуулсан гэрээ нь Монгол улсын бүрэн эрхийг олон улсын хэмжээнд баталгаажуулах, энхийн үйлсэд шилжиж, улс орон сонгосон замаараа замнах итгэлтэй хөгжлийг дэмжсэн хэрэг байсан бөгөөд түүнийг зарим судлаачид «1921 оны хэлэлцээрээс дутахгүй ач холбогдолтой» гэж дүгнэх ч тохиолдол байдаг. 1966 оны Най­рам­дал, хамтын ажиллагааны гэрээнд дэлхий дахинд Монгол улсын бүрэн эрхт байдал баталгаажсаны дараа, нийгэм-эдийн засгийг хөгжүү­лэхэд эрчимтэй хамтан ажиллах үнд­сийг бүрдүүлсэн. Улс орныг үйлд­вэр­жүү­лэн, эдийн засгийн хүчин чадлыг эрс нэмэгдүүлэх бүтээн байгуулалт энэ үед өрнөсөн гэж хэлж болно.

Ил тод байдал, ардчилсан өөрч­лөлтийн үр дүнд тогтсон нийгмийн шинэ тогтолцооны эхэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 1993 онд ОХУ-д хийсэн айлчлалын үеэр байгуулсан Монгол улс, ОХУ-ын найрсаг харилцаа, хамтын ажил­лагааны тухай гэрээ нь хоёр улсын орчин цагийн харилцааны эрх зүйн үндэс нь болж байна. 1994 онд баталж, энэ 2011 онд шинэчилсэн Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд «ОХУ, БНХАУ-тай найрсаг харилцаатай байх нь Монгол Улсын гадаад харилцааны бодлогын эн тэргүүний зорилт мөн бөгөөд тэдгээр улстай бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцаж, сайн хөршийн ёсоор өргөн хүрээтэй хамтын ажиллагаа хөгжүүлнэ» гэж заасан. Энэхүү заалт үндсэндээ ам­жилт­тай хэрэгжиж ирсэн бөгөөд тэнцвэртэй харилцана гэдэг нь бүх асуудлаар адил тэнцүү байдалтай байхыг бус итгэлцэл, ойлголц­лыг бэхжүүлэх үндсэн дээр сайн хөр­шийн найрсаг харилцаа, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг бүх салбарт идэвхтэй хөгжүүлэхийг хэлж байгаа билээ.

Хамтын ажиллагаа идэвхтэй өрнөж, хамтын ажиллагааны ач холбогдлыг нэмэгдүүлэх таатай нөхцлийг бүрдүүлж байна.

Хоёр улсын хооронд өндөр түвш­ний айлчлал тогтворжлоо. Мон­гол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2006 онд ОХУ-д хийсэн төрийн айлч­лалын үед хоёр улсын харилцааг стратегийн түншлэлийн хэмжээнд төлөвлөх тухай тохиролцоонд хүрч, Москвагийн тунхаглалыг бай­гуул­сан бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Мед­ведевийн 2009 онд Монгол Улсад хийсэн төрийн айлчлалын дүнд стратегийн түншлэлийн харил­цааг хөгжүүлэх тухай тунхаглал гаргаснаар хоёр орны харилцаа цаашид урт хугацаанд тогтвортой өсөн хөгжих гэсэн хэтийн төлөвийг нээж өгсөн юм.

Гадаад харилцааны яамд хоо­рон­дын хамтын ажиллагаа ч идэвх­тэй явагдаж байна. ОХУ-ын гадаад хэргийн сайд С.Лавров 2006 онд Монгол Улсад айлчиллаа. Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд 2007 онд, Гадаад харилцааны сайд 2009 онд ОХУ-д айлчилсан. Өнөөдөр бид ОХУ-ын Гадаад хэргийн нэгдүгээр орлогч сайд А.И.Денисовтой хоёр улсын Гадаад хэргийн яамдын хам­тын ажиллагааны 2 жилийн төлөв­лөгөөг баталгаажууллаа. Гадаад харилцааг эдийн засагжуулах бод­логын хүрээнд ОХУ-тай эдийн зас­гийн харилцаагөа өргөжүүлэх бод­лого явуулж, салбарын яамд, агентлагууд болон аж ахуйн нэгж бай­гууллагуудын айлчлал, чуулга уулзалтын тоо нэмэгдэж байна. Энэ чиглэлээр хоёр улсын засгийн газар хоорондын комисс идэвхтэй ажиллаж, хамтын ажиллагаа хөг­жиж байна. Энэ харилцааны үр дүнд ОХУ-ын зээл тусламжийн дэмж­лэгтэйгээр «Атрын III аян», «Монгол мал сүргийг эрүүлжүүлэх төсөл»-үүдийг амжилттай хэрэгжүүлж, байгалийн бэрхшээлийг хүндрэл багатай давсан болно.

Худалдааг либеральчлах, хам­тарсан үйлдвэрүүдийн техноло­гийг боловсронгуй болгож, үр ашгийг нь нэмэгдүүлэх, Монголын ашигт малтмалыг ашиглах, уул уурхайн ордыг эзэмших, дэд бүтцийг хөг­­жүүлэхэд хамтран ажиллах талаар яриа хэлэлцээр үргэлжилж, тохирсон асуудлуудыг хэрэгжүү­лэх ажил удаашралтай ч гэсэн ураг­шилж байна.
Өргөжин эрчимжиж байгаа Монгол улс, ОХУ-ын хоорондын удламжлалт найрсаг харилцаа нь аль ч цаг үед эрх зүйн хувьд шинэч­лэгдэн, залгамж чанараа хадгалан үргэлжлэн өргөжин хөг­жинө гэдэгт итгэлтэй байна» гэсэн юм.
Дараа нь ОХУ-ын Гадаад хэр­гийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов үг хэлсэн юм. Тэрбээр ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд С.В.Лав­ровын халуун мэндчилгээг дам­жуулан хэлж, С.В.Лавров сай­даас Г.Занданшатар сайдад илгээсэн хувийн илгээлтийг гардуулан өгс­нөө дурдсан болно. Тэрбээр «манай хамтарсан хил нь 3000 км хагас илүү үргэлжилдгээрээ дэл­хийн хамгийн урт хилийн нэгэнд тоо­цогддог бөгөөд энэ нь биднийг салгадаг бус харин ойртуу­лан нягтруулдаг. Орос, Монгол хоёрыг ма­най оюун санааны болон соёлын ойр дөт байдал нь нэгтгэдэг билээ. Жаран мянга илүү монголчууд манай оронд их, дээд боловсрол эзэмшиж, мэргэжлийнхээ бэлтгэлийг хийж, олон нь эрдмийн зэрэг хамгаалсан төдийгүй төр засгийн тэргүүнүүд зэрэг олон хүн орос хэлийг дээд зэргээр чөлөөтэй, ямар ч буруу хазгай дуудлагагүйгээр эзэмшсэн байдаг. Манай Орост л гэхэд шууд болоод дам байдлаар Монголтой ямар нэгэн холбоо хэлхээгүй гэр бүлийг олно гэдэг хэцүү хэрэг. Мянга мянган орос хүн Монголд барилгачин, геологич, эмчээр ажиллаж, тэр үед Монголд байр­лаж байсан манай цэргийн анги нэгтгэлүүдэд алба хааж байлаа. Тэднээс олон нь нэг ангид суралцаж байсан монгол анд нөхөд, хамт ажиллаж хийгээд зүгээр жирийн сайн найз нөхөдтэй болсон байдаг. Дашрамд нь хэлэхэд миний хувьд ч гэсэн оюутны дотуур байранд хөрш байсан, нэг курсийн монгол оюутан андыг маань Доржсүрэн Хүрэлбаатар гэдэг байсаан. Бид түүнийг зүгээр л Баатар гэдэг байсан бөгөөд энэ нь оросоор «Богатырь» гэсэн үг юм билээ. Хэдийгээр тэр маань баатар эр шиг ханхар эр байгаагүй ч ямагт онц суралцсаар дээд сургуулиа улаан дипломтой төгсөж байлаа. Түүнчлэн оюутны он жилүүдэд маань бусад олон монгол охид хөв­гүүд тааралдаж байсан төдийгүй тухайлбал Хятадад ажиллаж бай­хад Хятад дахь Монголын Элчин сай­дын яамны дэргэдэх Худалдааны зөвлөхийн газрын олон монгол анд нөхөдтэйгээ хамтран ажиллаж байлаа.
Бид цаашид ч олон салбарт хамтран ажилласаар байх бол­но... Бид Москвад монголын дип­ло­матчдын мэргэжлийн өндөр ур чадварыг өндрөөр үнэлж, Москвад сууж байсан Монгол улсын элчин сайдуудыг дурсан санагалзаж бай­даг. Энэ танхимд ч би танил нүүр ца­райнуудыг харж байна. Сүүлийн 25 жилд манайд элчин сайдаар сууж байсан нөхдийг би цохон дурдая. Энэ бол нөхөр Ц.Гүрбадам, Мишигдорж, Бавуу, Цолмон, С.Баяр, Хангай болон өнөөгийн элчин сайд Идэвхтэн нар юм» хэмээн өгүүлсэн юм.
ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайдын нэгдүгээр орлогч А.И.Денисов дараа нь сэтгүүлчдэд ярилцлага өгөхдөө «Бид өнөө цагт Орос улсын хувьд ч, Монгол улсын хувьд ч зах зээлийн харилцааны нөхцөлд ажиллаж амьдарч байгаа тул шинэ нөхцөл байдлыг харгалзан үзэх ёстой юм. Иймээс аль аль улсад нь үр ашигтай шийдвэрийг гаргах учиртай юм. Энэ нь тийм ч амар хялбар хэрэг биш л дээ. Ийм тэнцвэрт шийдвэр гаргах улс төрийн бололцоо бол аль алинд нь байгаа билээ. Учир нь манай хоёр орны хувьд аль ч шатанд энэ байдлыг дэмжиж, Ерөнхийлөгч нар ч, Засгийн газрын тэргүүнүүд ч, Засгийн газар хоорондын комиссууд ч ажиллаж байгаа. Гурван мянга хагас км хилийн зурвастай Монгол, Орос улсуудын хувьд энэ нь туйлын чухал чиглэл бөгөөд бид үүнийг бүх талаар хөгжүүлэх болно.

-Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны ирээдүйг та хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-Гадаад харилцааны яаманд ажилладаг хүний хувьд би ирээдүйн манай хамтын ажиллагааг өөдрөг өнгөөр харах ёстой. Тэгээд ч ингэж өөдрөгөөр харах материаллаг үндэс суурь байгаа юм. Энэ нь юуны өмнө хамтын ажиллагаагаа өргөжүү­лэх хоёр талын ашиг сонирхол юм. Тиймээс төмөр замын бүтээн байгуулалт, Монголын асар бая­лаг ашигт малтмалыг олзворлон боловсруулж экспортлох, эрчим хүч зэрэг салбарт томоохон төс­лүү­дийг хэрэгжүүлэх харилцан ашиг­тай шийдвэрлэх боломжууд байгаа билээ. Хамтран ажиллах сал­бар чиглэлүүд хангалттай олон байгаа бөгөөд маш шаргуу ажиллах л шаардлагатай байгаа. Ийм том төслүүдийг хэрэгжүүлэх нь амар хялбар асуудал байдаггүй тул гарцыг хамтаараа эрж хайх хэрэгтэй гэж бодож байна» гэсэн юм. Хурлын дараа концерт тогло­сон бөгөөд Монгол улсын Ур­лагийн гавьяат зүтгэлтэн /УГЗ/, ОХУ-ын УГЗ Д.Нацагдорж, Монгол улсын УГЗ С.Дашням, Буриад улсын СГЗ С.Дулмаахүү болон Дорнод Сибирийн Соёл урлагийн ака­демийн Өөр Байгалийн оркестрийн удирдаач, ОХУ-ын УГЗ, профессор Олег Огнев нарын дэглэсэн энэ тоглолтод ОХУ-ын Ардын жүжиг­чин, профессор Галина Шойдагбаева, ОХУ-ын Ардын жүжиг­чин, про­фес­сор Вячеслав Балжиннимаев, ахмад багш Николай Вышиковын удирдсан «Беловодье» дууны хамт­лаг болон Дорнод Сибирийн Урлагийн академийн дэргэдэх «Джаз квартира» хамтлаг, Говь-Сүмбэр аймгийн ардын дуу, бүжгийн «Боржигин» хамтлаг мөн эстрадын дуучин Ринчен Дашийцэрэн, дуу бүжгийн «Мөнгөн цэрэг» хамт­лагууд ур чадвараа гайхууллаа. Энэ хамтарсан тоглолтын баг нь РЦНК байгуулагдсаны 35 жилийн ойгоор 10 дугаар сарын 21-нд уригдан ирж тоглосноос хойш Говь-Сүмбэр, Дорноговь аймагт Дорнод Сибирийн Соёл урлагийн академийн уран бүтээлчдийн хамт тоглолтоо өргөн барьсан юм байна. «Боржигин» хамтлаг нь ноднин жил Дорнод Сибирийн дээрх академийн урилгаар очиж тоглосны хариу тоглолт ийнхүү өрнөж байгаа юм байна.

С.Энх-Амар